Лекция : 30 сағат обсөЖ : 30 сағат Барлық сағат саны : 90 сағат Қорытынды бақылау : емтихан, 1 семестр
жүктеу/скачать 1.04 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қосымша
- Фольклор практикасы
Оқулықтар13.Сейфуллин С. Қазақ әдебиеті // шығармалар 6-т – А., 1964 14.Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – А., 1974 15.Садырбаев С. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Хрестом-А.,1977 Қосымша16.Қазақ әдебиетінің тарихы 1-т 1,2-кітаптар. – А., 196031964 17.Қазақ фольклористикасының тарихы – А., 1988 18.Қазақ фольклорының тарихылығы – А., 1993 Анықтамалар, көрсеткіштер, библиография. 19.Рефолюцияға дейінгі қазақ тілінде шыққан әдеби кітаптар./1807- 1917/
20./Аннотацияланған библиогр. Көрсеткіш/-А., 1978 21.Субханбердина Ү. Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар. – А., 1979 22.Ақын-жыраулар. Өмірбаяндық анықтамалар. – А., 1979 Фольклор практикасы23.Смирнова Н. С., Нұрмағамбетова О. Ә Қазақ халқының ауыз әдебиетін жинаушыға өмек. – А., 1960 24.Круглов Ю. Г. Фольклорная практика. – М., 1986 Эпостық жанрлар. 25.Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. – А., 1985 26.Тұрсынов Е. Д. Қазақ ауыз әдебиетін жасаушылардың байырғы өкілдері. – А., 1976 27. Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. – А., 1985 28.Қоңыратбаев Ә. Қазақ эпосы және тюркологія. – А.,1987 29.Қазақ фольклористикасының тарихы. – А.,1988 30.Седеханов К. қазақтың Ұлы Отан соғысы кезіндегі халық поэзиясы-А.,1974 № 3 ЛЕКЦИЯ.
2. Жырдағы жағымды, жағымсыз кейіпкерлер. 3. Эпостың құрылысы және тілі.
Мұнымен қатар, академик В. В. Радлов “Ер Тарғын” жырын өзінің үшінші томына (жоғарыда аталған) енгізген және ол Қырым елінен Ер Тарғын туралы бір ертегіні жазып алған. Ол ертегі Радловтың жетінші томында жарияланған. “Ер Тарғын” жырының негізгі вариантын (Марабай ақынның айтуындағысы)ақын Пеньковский орыс тіліне аударды. Ол 1940 жылы “Песни степей” деген жинақта шыққан. Компазитор Е. Г. Брусиловский қазақтың халық әндерін пайдалана отырып, “Ер Тарғын” атты опера жазды. Ол театр сахнасында қойылып келеді. Ерте кезде көк сауытты киініп, көк сүңгіні ұстаған, өзінің ел-жұртын басқыншы жаудан қорғау үшін қол жинап ерлік күреске бастаған, жау қарасын көріп үріеленбеген, қайта атой салып оған қарсы шапқан, жекпе-жек ұрысқа түсіп жұрт алдында жауын жеңген адамды халық батыр деп таныған. Халықтың; “Батыр- батыр емес, батытларды бастаған- батыр”,- деуі осында. Ал, қалың қолды бастамаған, бірақ жасақ арасынан шығып жеке ерлік көрсеткен адамды халық ер деп атаған. Батыр мен ер деген ұғымның бір-біріне мағынасы жақын болса да, оған халық осындай айырма жасаған. (Бертін келе “батыр” деген сөз көбінесе ел –қорғау, әскери-соғыс істеріне қолданған.) Жырдағы Тарғын қалың қол бастаған батыр болып көрінбейді. Ол жеке ұрыстарда айрықша ерлік жасаған, сонысы үшін ер атанған адам. Сондықтан да халық жыры оны ел қорғау жолында, жеке ұрыстарда жауын жеңіп көзге түскен ер деп ардақтайды. Тарғын образы жырда осы тұрғыдан бейнеленеді. Тарғын – бір рудың ғана емес, бүкіл ноғайлы жұртының батыры. Оған ноғайлы атанған елдің алыстығы жоқ, бәрі де жақын, тума-туыс болып көрінеді. Оны барлық ноғайлы халқы ардақтап, өзіне қамқор тұтады. Бұл жайды Тарғын да сезеді, түсінеді. Ноғайлының жауы Тарғынның да жауы деп қарайды. Сондықтан да ол басқыншы жаулардан ноғайлы жұртының елдігін қорғауды және сол елдің бірлігін сақтауды, оған қызмет етуді, қастық жасамауды мақсат етеді. Тарғынның Ақшахан әскерлеріне еріп, торғауыттарды жеңуде ерлік көрсетуі осы мақсаттан туған болады. Батырдың сүйікті жары, сенімді серігі, ақылшы досы ретінде жырға қосылған жағымды образдың бірі - Ақжүніс. Жырда жағымды бейнеде алынған батырдың бірі – Қарт Қожақ. Оның ноғайлы жұртына даңқы шыққан, басқыншы жауларға қарсы күрестерде еліне қорған болған айбынды батыр екендігін халық жыры;
Қайнап біткен болаттай... Сайдан шыққан бұлақтай, Қабағы тастай түйілген, Лашын құстай сүйілген, Жеңсіз берен киінген,- деп сипаттайды. Қарт Қожақ – көпті көрген, талай ұрыстарға қатысқан, талай жауын талқандап жүрген – батыр аға. Жырдағы ең жағымсыз кеіпкер – Ханзада. Ол халыққа зұлымдық жасаушы, арамдық әрекеті, әділетсіз ісі шектен асқан хандардың бейнесін елестетеді. Бұл ретте оны залымдық пен жауыздықтың, алдампаздық пен қорқаулықтың, ұяты жоқ екіжүзділіктің жинақталған образы деуге болады. Ханзада ел талғауды, бөтен елдің байлығын қолға түсіруді көздейді. Бұл мақсаттарын жүзеге асыру үшін Ханзада әр түрлі айла-амал қолданады. Ол айлакерлікпен Тарғынды да өз қармағына іліктіреді. Шаған бойындағы қалмақтардан ата-мекеніміхді қайырып әпер дегенде, оны ол халық қамын ойлағандықтан емес, өз қамын көздегендіктен айтады. Ханның бұл сөзіне түсіп қалған Тарғын аңғырттық жасап, белгілі мөлшерде ханның шабарманына айналады. Барырлар жыры ел қорғау жолында батырға көмекші болған, қызмет еткен тұлпарларды сүйсіне жырлайтындығын, “Ер қанаты- ат” екендігін өткен тарауда айтқанбыз. Батырлар мінетін тұлпарларға біткен қасиеттер Тарғынның Тарланында да бар. Тарлан- батырға көптен жолдас болған және оны батырдың өзі бағып, өзі өсірген тұлпар. Қорыта келгенде, “Ер Тарғын” халықтық сипаты бра көркем жыр. Ертеден келе жатқан мәдени мұрамыздың бірі.
2.Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991 3.Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940 4.Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989 5. Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978 6.Гусев В. Е. Естетика фольклора – Л., 1967 7.Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976 8.Әмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978 9.Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991 10.Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956 11.Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967 12.Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976 жүктеу/скачать 1.04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|