Бақылау сұрақтары:
1. Тiлдiң таңбалық сипаты дегеніміз не?
2. Тiлдiң құрылымдық және жүйелiк қасиеттерi дегеніміз не?
3. Синхрониялық және диахрониялық лингвистиканың зерттеу нысаны не?
4. Таңбаның қандай түрлері бар?
5. Тілдік таңбаның басқа таңбалардан айырмашылығы неде?
Лекция тақырыбына сәйкес СӨЖ тапсырмалары: Қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі әдеби тілдердің жайы. Жазба тілдер (кейс).
Қажетті әдебиеттер
1. К.Аханов. Тiл бiлiмiнiң негiздерi, А, 1993, 38-68 беттер.
2. Т.Қордабаев. Жалпы тiл бiлiмi, А., 1991.
3. °.Хасенов. Тiл бiлiмiне кiрiспе. А, 1990, 1-34-беттер.
Лекция №3
Лекцияның тақырыбы: Фонетика, оның обьектiсi мен салалары
Лекцияның мақсаты: Тіл дыбыстарын зерттейтін фонетика ғылымының қызметі жайлы мағлұмат беру.
Лекцияның жоспары:
1. Фонетика, оның зерттеу обьектiсi.
2. Фонетика, оның салалары.
3. Дыбыс туралы жалпы ұғым.
4. Дыбыстау мүшелерi, олардың қызметi.
Лекцияның мазмұны
Тiлдiң негiзiн жасайтын – оның грамматикалық құры-лысы мен негiзгi сөздiк қоры. Тiлдiң грамматикалық құрылысы да, лексикалық құрамы да фонетикалық құбылыс-тармен тығыз байланысты. Дыбыстар белгiлi бiр жүйеде құрылуы қажет. Оларды жүйесiз тiркестiре салуға болмайды.
Фонетиканың зерттейтiн обьектiлерiнiң бiрi – фонема. Л.В.Щербаның пiкiрiнше: ''Фонема – сөз бен оның форма-ларын дифференциялайтын, адамның қатынасына қызмет жасайтын дыбыс типтерi''. Ал Н.Я.Марр тiлдiң материалдық көрiнiсiн жоққа шығарады. Ол тiлге идеалистiк тұрғыдан баға бередi.
Әр тiлдiң өзiне тән заңдары бар. Бiр тiлдегi фонема екiншi тiлде өзгеше түрде кездесуi мүмкiн. Мысалы, орыс тiлiндегi д, г дыбыстары т, к дыбыстарының жiңiшке варианты. Ал қазақ тiлiнде мұндай қасиет жоқ.
Фонетиканың зерттеудi қажет етiп жатқан жағы әлi көп. Тiл дыбыстарының түрлi қасиеттерiн ескерiп, оны топтастыру жөнiнде әлi талай дау-дамайдың болатындығы анық.
Жалпы қазақ тiлiнiң фонетикасын мынадай салаларға бөлемiз:
Фонетиканың обьектiсi мен салалары.
Дыбыс туралы жалпы ұғым.
Дыбыстау мүшелерi.
Дыбыстардың құрамы мен түрлерi.
Дыбыстардың үндесуi.
Буын.
Екпiн.
Транскрипция.
Достарыңызбен бөлісу: |
