Лекция: 20 Практикалық: Семинар: 6 Лабораториялық: СӨЖ: 64

1.Нәсілдер және оның шығуы.

2.Тілдік негіз дегеніміз не?

3.Тарихтағы тілдің орны.

4.Шаруашылық типтер қашан қалыптаса бастады.

5. Монголойдтық

6.Европойдтық

7.Негроидтық

8.Алғашқы шаруашылық мәдени түрі.

9.Екінші шаруашылық мәдени түрі

10. Үшінші шаруашылық мәдени түрі.


3-4 лекция. Таќырыбы:

Австралия және Тасмания халықтары.

Жоспары:

1. 
   Этникалық құрамы.
   
2. 
   Антропологиялық және этнолингвистикалық сипаттама.
   
3. 
   Шаруашылығы.
   
4. 
   Жергілікті халықтардың діни наным-сенімдері.
   

Белгісіз ірі аймақтарын студенттерге бірнеше, мәдениетімен танысып,

олардың ежелгі тарихын, этникалық таймаларымен танысып студенттерге үйрету.
Лекция мәтіні:

1. Оны мұхиттар мен теңіздер қоршап жатыр. Бұл жерге жақын Австралия Оңтүстік шығыс Азия мен байланысып жатады. Австралия жер көлемі 7,7 млн км ². жер бедері бір келкі. Таулар жоқтың қасы.

Тасмания аралы да Австралияның Оңтүстік –шығысында жақын орналасқан. Жер көлемі 58 мың км². Ертеде Австралия мен Тасмания бір болған. Алғаш рет тасманияны арал екендігін ашқан 1798 жылы Фмендереом және Бассом болды. Австралия климаты тропиктік, субтропиктік, қоңыржай болып келеді. Австралия өзен көлге көп бай емес онда, мынандай өзенедер- Муррей, дарлинг, Виктория, Орд, Балонн, Барку т.б. үлкенді-кішілі 763- ке жетеді. Австралияда әр түрлі өсімдіктер өседі.

Австралия мен Тасмания тұрғындары еуропа отаршыларының келулерінен бұрын-ақ осы жерлерді мекендеген. XVIII ғасырдың ақырында олардың жалпы саны 250-300 мыңдай болған. Аборигендердің алғашқы Австралияға және тасманияға келген уақыт әле де анықталмаған мәселелердің бірі. Бірақ Австралия және Океания алғашқы маймылдың адамға айналған болмаған. Себебі алғашқы адамдарға жақын жануарлар ит, шошқа, кеміргіш тышқан сияқты сүт қоректілердің бұл жерлерге адамдармен бірге келгендігі анықталған. Оған қосымша алғашқы адамдардың Австралия мен Океанияда мекендегенін дәлелдейтін деректер де әлі де кездескені жоқ .

2. Австралялықтардың ата-бабалары бұл құрлыққа қайдан және қашан келген? Бұл мәселеге Австралия мен Океанияны зерттейтін әр елдің ғалымдары ол жөнінде көптеген пікірлерін қалдырған. Солардың бірі ол 1819-1821 жылы антарктикалық экспедициясына қатысқан орыстың ғалымы М.М. Симонов. Бұл кісі австралиялықтардың ата-бабалары индиялықтардың төменгі кастасынан шыққан болуы керек деп болжау айтады.Бұрынғы кеңес этнографтары да бұл пікірге түгео қосылмаса да , австралиялықтардың Оңтүстік Азия мен ерте заманнан бері байланыстардың болғанын бекерге шығармайды.

1847 жыл ертедегі Океанияның аборигендерінің қалдықтары болуы керек деген пікірді білдірген. Әсіресе ХІХ ғасырдың аяғынан бастап Австралия мен океания халықтарының этникалық тарихы жөнінде жұмыс кең көлемде жүргізілген. Белгілі кеңес антропологы Я.Я. Рогинский австралиялықтарды өз алдына нәсіл деп қараса, ІІ-ші кеңес антропологы Н.Н.Чебоксаров оларды негр- австралиялық нәсілге жатқызады. Австралиялық нәсілдің негізгі белгілері: түсі қара қоңыр, шаштары бұйра, беттерімен денелеріне түк көп өспейді, мұрындағы жалпақ, жақ сүйектері қусырыңқы, бойлары ортадан жоғары.

Тасмандықтардың пайда болуы өте нашар зерттелген. Олар жер жағынан Австралияға жақын жатқанымен, этникалық құрамы бойынша олардың көп өзгешелігі бар. Антропологиялық жағынан тасмандықтар меланезиялықтарға ұқсас. Еуропалықтар келгенге дейін өздерінің даму дәрежесі бойынша менанезиялықтар мен австралиялықтар бойынша артта қалып қойған. Тасмандықтардың заттай мәдениетіне қарағанда ата бабаларры меланезияның келгенге ұқсайды.

3. Австралиялықтардың шаруашылығы күн өріп, тіршіліәк етуге биімделген.

Олар аң аулап, құрт құрмысқа, өсімдіктердің дәндерін жинапжәне теңіз жағалауларын көлдерден балық тұстаған. Аңшылық аборигенттердің өміріндегі баст кәсіп болып есептелген. Бұл кәсіп қана емес ұлттық өмір еретінде құмартқан.. Балдарын жастацынан аңшылыққа биімдеп, тәрбиелеген. Негізгі

құралдары- найза, бумеранг, т.б. Осы құралдар мен тек жабайы аңдарды ғана емес, құстарды да аулаған. Бұлар кенгру және эму-түйеқұсын аулаған.Австралиялықтар жоғарыдығы көрсетілген ірі аңдармен қоса інді мекендеуші бауырмен жорғалаушыларды да аулаған. Құсты аулау үшін ең басты құрал ретінде бұларда пайдаоанылған. Балықшы Австралия үшін үлкен пайда болды. Балықты, шалышқы, тұрғындары біздің түсінігіміздегәдей егіншілікті білмесе де әр түрлі өсімдіктерді жинап олардан күнделікті тамақтар дайындаған. Бұл жерлерде аңшылық пен балықшылық кәсібі өрендесе де, жинақтаушы кәсбі де дамымаған.

4. Олардың негізгі киімдері түрлі белдіктерден безендіру зеттердан құралған. Бұл киімдер ағаштың қабығынан, жапырағынан және кейбір бауырымен жорғалаушы жәндіктердің терілерімен істелген. Ұлы қабығы сияқты заттардан істелген моншақтар таққан.

5. Австралиялықтар өздерінің рухани мәдениетін де ерте заманнан бері дамыған белгілі. Аборигендер сенімі тотелизм, олар здерінің ата бабаларының рухани қоршаған табиғи заттарға, соның ішінде жан жануарларға, әртүрлі өсімдіктерге сиынған. Олар кенгруда өздерінің төтелі ретінде мүсінген. Потомизиямен бірге монияға сенген. Австралиялықтар ауыз әдебиеттін көркем өнер мәдениетін жақсы дамыта білгген. Олардың арсында ертектер, әртүрлі аңыздар халық өлеңдері мен музика кең орын алды, өте жақсы биледі. Дәстүрлік мерекелерде әнсіз, бисіз өтпеді. Аборигендердің хошықтық елдері болған. 1788 жыл Еурапалықтар басып кірі. 1901 жыл Ұлыбритания отары болды. Қазір капиталистік жолмен дамыды. Басты экономика ауыл шаруашылығы және тау кендері өнімдерінен тұрады. Қазіргі тілі ағылшын тілі.

2.Австралияның діни сенімі.

3.Австралияның шаруашылығы.

4.Австралиялықтардың құралдары.

5.Австрия мен Океания халықтары.

6.Қоғамдық құрылыс: тайпа, фратрий, ру, локалдық топ

7.Халық шығармашылығы және көркем бейнелеу өнері.

8. Англо австралиялықтардың қоғамдық құрылысы

9. Англо австралиялықтардың мәдениеті.


5- лекция. Таќырыбы:

Мелонезия және Жаңа Гвинея халықтары.

Жоспары:

2.Шаруашылығының мәдени типтері.

3.Қоғамдық құрылысы.
Лекция мақсаты:

Студенттерге мелализия мен жаңа Гвения халықтарының салт дәстүрмен, олар білмейтін жайттарды түсіндру.

1.Меланезияға үлкенді кішілі аралдардың барлығына ел ертеден мекендеген. Олардың аборигендерініңэтногинесі әлі толық зерттелмеген. Меланезияның аборигенттерінің тарихы сай салаға тұрмыстары әдет ғұрыптары, салт дәстүрі мен және мәдениетімен таныстырылап келеді. Аборигендердің антропология белгілері: шаштары бұйра, тістері күңгірт қоңыр, мұрындары жалпақ, еріндері қалыңырақ, Меланезиялықтардың антропологиялық ерекшеліктеріне қарай отырып оларды төрт түрге бөлуге болады:

1. 
   Аласа бойлы негроитық (жаңа Гвиния ішкі аудандарының тұрғындары).
   
2. 
   Негізгі мелонезиялықтар.
   
3. 
   Жаңа комдондықтар.
   
4. 
   Папуастар.
   

Меланезиялардың тілдері- поленнезалардың тілдерімен туысқан тіл. Бұл тіл малайска полинезиялықтар семьясына меланезиялықтардың, мадагаскарлықтардың тлдері кіреді.Меланезиялықтардың тіршлігне, негізінен, егіншілікпен балық алаунегізделген. Үй жануарлармен өсіру мен аңшылық олардың тіршілігіне көп қалыптаса қоймаған.Меланезия аборигендері егішілікпен өте жақсы айналыса блген. Олар егуге жрайтын алқандай бос жер қалдырмайды. Олардың пікірі бойынша жер шарындағы халықтардың егіншілікпен айналыса алмайтын ел жоқ. Бұлардың өсімдіктері- планетацияларымен еуропалықтарда таң қалдырды.Меланциялықтардың егіншілікке тропикалық табиғи жағдайға бейімделген. Түйнекті өсмідіктер: бана, қант, құрғы көп өсімдіктер. Жемісті ағаштарға көп көңіл бөлген олар какао пальмасы, мен ағаштары сагова палмасы, банан т.б. Меланзиялықтар егін шаруашылығына керекті құралдар пайдаланылды. Олар тас балта, тас пышақ, және т.б. құралдар. Балық аулау кәсібі мелазияның тұрақты елеулі орын алады. Балық аулау мен ерлер ғана айналысатын болған. Олар тормен, қармақпен, сүңгімен аулайды.

Меланезиялар үй жануралармен ит, шошқа, тауцық асырайды. Еуропалықтар келгенге дейін аборигендер шошқасы қадірлеген. Бұлар атты ертеден пайдалана білген. Бұлар тамақтарын отқа қақтап жеген. Меланезиялар ертеден отырықшы болғандықтан деревьняда мекендеген. Меланезиялар көбіне көлікті қайық пайдаланылған. Меланезиялар киімнің түрін білмеген. Олар үстерін әсемдеуге көбіріек көңіл бөлген.

3.Меланезия материхатпен патриархат бірге өмір сүрген. Меланезия отбасы ынтымақты болған. Жоғарыда тоқталып өткендей Фиджида Мбау корольдігі құрылды. Меланезиялықтардың рухани мәдениеттеріне тоқталсақ- олар жартушыға сену күшті болды. Олар табиғат құбылыстарына сенген, адамдардардың рухына, ру тайпа көсемдеріне, әсіресе одақ көсемдеріне сиынған. Олар өздерінің әруақтарын, шын жайтандарын пірлеріншақырып әр түрлі ауруларды емдеген. Олардың біреулері біз- ревиатизмді, безгекті, эпилепсияны емтйтін мамомбиз деп сенген. Іштерінде пал ашушылар да болды. Халық медетцинасында массаж жасау, қан алу, оташылық әр түрлі шөптерден дәрі дайындау көбірек тараған. Керек десе адамның бас сүйегін тесіп, ішіне дәрі жіберіп емтейтін дәрежеге де жеткен. Олар балаларын төзімділікке үйреткен. Меланезия байлыққа бай арал ол мұнай, алтын, күміс.

1.Меланезиялықтардың антропологиясның ерекшелігі.

2.Меланезиялықтардың шаруашылығы.

3.Өсімдіктері.

4.Үй жануарлары.

5.Діни наным сенімі.

6.Ең көп қолданылатын көліктеріне сипаттама бер.

6- лекция. Таќырыбы:
Полинезия және Жаңа Зеландия халықтары.

Жоспары:

1.Жалпы сипаттама.

2.Нәсілдік типі және тілдік топталуы.

3. Шаруашылығының мәдени типтері

4.Діни сенімдері.
Лекция мақсаты:

Полинезия және жаңа Зелеандия халықтарын, тілдік ерекшеліктерін, шаруашылығын, наным сенімдерін студенттерге түсіндіру.

1.Палинозеияның жергілікті хлытарын Я.Я Ранскидің пікірі бойынша, палензияның нәсілге жатқызады. Оның негізгі белгілері: бойы биік (170-173 см) түктері және сақалдары онша өспеген, бет пішіні жалпақтау, мұрандары кең. Бұл белгілірге қпарап оны меланециялықтарға да жатқызады. Поленезеялықтардың этногенезі жөнінде көптеген пікірлер бар. Оларды үш топқа бөлуге болады.

1. 
   Автозандық болған теория (аборигендік).
   
2. 
   Америкадан келіп шыққан дейтін теория.
   
3. 
   Азиядан келіп шықты дейтін теория.
   

Океаниялықтарды, оның шінде полинезиялықтарды Америкадан келді деген пікірді қолданушылардың бірі- Эллис. Батыс Азиядан келді дегендердің бірі Бугенвель, Лаперуздар.

2.Паменезиялықтардың тілдері малай- полленезиялық тіл семьясына жатады. Осы тіл семьясына жататын халықтар тынық және үнді мұхиттындағы көптеген аралдардан Мадагаскарға дейінгі жерді алып жатыр.

ХІХ ғасыр басында Палинезия мен Жаңа заман Зеландияны 600-700 мың адам мекендеген. Отаршылар келгенге дейін паленезиялықтар құралдарының бірітас балаға.Аборигендердің құралдарының нашар болуына қарамастан, ертеден дамып келе жатқан шаруашылық. Алғашқыда егіншілік кәсібімен балалармен әйелдері айналысқан. Паленезиялықтар үй жануарына онша бай емес. Олардың өсіретіні шамка, ит тауық болды.

3 .Паленезиялықтар балық кәсібімен ерте уақыттан бері айналысып келеді. Балықты олар тормен қармақпен ұстаған. Балық аулаудың бірнеше әдістері ұстаған. Балық аулардың бірнеше әдістері болған Аборигендер тұрмысқа керекті көп заттарды қолдан жасаған. Әсіресе ағаштан ойып әр түрлі ыдыс степ тоқыған материалдардан істелген. Ерлері белдеу тәрізді лпа кисе, әйелдері қысқа, белінен төмен, денесін жабатын етек көйлек киген. Еуропалықтар келер алдында таптық қоғамға өте бастанған. Поленезиялықтардың рухани мәдениетіне келсек, олар әр түрлі жаратылыстың құбылыстарына, әлемнің құрылысы туралы наным сенімге көбірек сенген. Өз құдайларының немесе құдай деп санаған заттарының орнына немесе кесемдерінің қабырғасына салынған. Аборигендердің төрт пантеондары болған. Тане, Ту, Гоиго және Тангара. Поменезиялықтардың түсініктері бойынша өмір о дүние және бұл дүние деп екіге бөлінген. Сөйтіп жерлергенде заттармен бірге жүрлеген.

4. Помезиялықтар көркем қол өнермен шебер болған, әртүрлі бүйымдардаң өрнектеп безендірген, қаййықтарды үйдің алдына соғыс құралдарын ұста бұйымдарын ағаш және тас мүсіндер жасаған. Поминезиялықтардың өзіне тән жазуы болған. ХҮІІІ ғасыр понезияны мекендеушілер санны 1,1 млн адамға жетті. ХХ ғасыр 180 мың жылдықта болып табылады.Поминезияны Еуропалықтар ХҮІІІ ғасырдан бастап отарлай бастады. Бұл аралдар тәуелсіздік үшін неше істер жасады. ХХ ғасыр басында АҚШ пен Германия саяхатшыларына қарсы шақты. 1947 жыл 6 наурызда 46 көсем жиналы (самотайлықтың) Б.Ұ.Ұ. хат жазып олардың бостандығын сұрады. 1843-1872 ж.ж. ерлікпен ағылшындар мен соғысты. ХХ ғасыр жаңа зеландия капиталистік жолмен дамыды. ХХ ғасыр жаңа Зеландия капиталистік жолмен дамыды. Мемлекеттік тілі ағылшын тілі Англяның отар елі болып келеді.

1.Көсемдердің кастасы мен иерорхиясы

2.Халық шығармашылығы мен музыка

3. Діні және табиғат құдайлары.

4. Паминезиялықтар неге сиынды?

5. ХІХ ғасыр Понезия мен Жаңа Зеландия тұрғындары

6. Үй жануарлары

7.Паминезиялықтардың Этногенезі туралы пікірлер

8.Паминезиялықтардың шаруашылығы

9.Ерлер мен әйелдер киімі

10. Англо тілдік жаңа зеландықтар мен маорилер.

11.Памизениялықтардың сенімі

12.Құдайлар немесе пантеондары

13.Бейнелеу және музыкалық өнер

14.Европалықтардың жергілікті халыққа тигізген ықпалы

7 лекция. Таќырыбы:

1.Аралдар халқының шығу тегі.

2.Антропологиялық сипаттама.

3Шаруашылығының мәдени типтері.

4.Қоғамдық құрылысы.
Лекция мақсатты:

Австралия мен Онеанияның төртінші бөлігі микронезия мен яғни кішкентай аралдардың тарихын, мәдениетін халықтарын студентерге тапсыру.

1.Микронезия (герекше- “кішкентай аралдар”) деген мағына білдіреді. Үлкенді кішілі мыңжарымдай аралдардай құралған. Микронизмдердің жалпы көлемі 3,4 мың шаршы шақырым. Бұл аралдар ке байтақ мұхитта жайылып жатқандықтан, судың көлемімен қосып есептегене 14 млн км² болады.

2.Микронезиялықтар өздерінің антропологиялық жағынан меланезиялықтардың поленезиялықтарға ұқсас. Оның ішінде меланезиялықтардың оңтүстік батыста, азаматтардың әсері көбірек.

Тіл жағынан микронезиялықтар (өздерінің шаруашылығмен мемлекет мәдениетінің бір шама дамытқан) малай понезеялықтардың тілін ұқсас. Олардың жазба деректері болмаған. Еуропалықтар отрлағанға дейін микронезиялықтар шаруашылығымен мәдениетін дамытқан. Егіске қолайлы жер азболғандықтан, жеміс ағаштарын көбірек өсірген. Аборигендердің құралдар, жер қопаратын ұшы бар ағаш, тастан істелінген кетпен және қабыршақтан жасалған балта.

3.Сулы жерлерде күріш екен. Балық аулау кәсібі арал тұрғындарының арасында жақсы дамыған. Бұлар ашық теңізде жақсы жүзе білген. Ру көсемдері үйлеріне тастан өрілген тіреулердіңт үстіне салған. Оның төбесін итарқалап жапқан. Ал қарапайым кісілер үйлерін ағаштан істелген тіркеулердің үстіне пальманың жапырағымен жапқан. Өйкулендер өздерінің жеріне ауыл ауыл болып тұрған. ХҮІІ ғасыр Маркан аралдарының барлығы 103 үй болып, оның 53 де ру басшылары тұрған. 150 лашықта қарапайым кісілер тұрған. Олар әр түрлі дбезендірілген. Микронезиялықтардың ерекшеліктері жерінде тау тас болмағандықтан, құралдарынң көпшілігін қабыршақтан жасаған. Сондықтын бұл жердің мәдениет поминезиялықтарға ұқсайды. Микронезия екі бөліккее бөлінеді. Жоғары және төмен.

4.Жоғары бөлігінде теңізде жүзушілер, әскерлер қайық істеушілер теңізшілер жатады.

Ал төмендегілерге шаруалар, егіншілер, балықшылар т.б. кірген. Ру көсем бастықтары, құқықтың бәріне ие болады. Аралда тұрушылар ата баба аруағына сиынған. Олардыфң ортасындағындай бақсылармен дін басылар болған. Микронезиялықтардың шаруашылықтарыдың еуропалықтар келгенге дейін жоғары дәрежеде болса, отаршылар келгеннен кейін аур жағдапйға душар болды. Аборигендер сыртан келгендер Испандар, филипиндер, жапондар т.б. араласып келген. Сондықтан мәдениетті өзгеріске ұшыраған, бірақ қалдықтары сақталған. Микронезия өз басыннан бірнеше отаршыларды өткізді. Бұл аралда испания 200 жылдай билесе, кейінен жапония үстемдік жүргізді.1844 жылдан бастап микронезия АҚШ қол астында өтті. АҚШ- тың әскери басшылары орналасқан. Оның үстіне термодоролық пакеттік, жаппай құруға арналған құралдары осы полигондар орналасқан. Өздерінің мекендеген ие болмағант үшін тұрмысы қиыншылыққа душар болды. Қазір тұрмыстары нашар мәдени дәрежесі төмен. Қазіргі кезде микронезиялықтарының саны 110 мың.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Микронезиялықтар кімдерге ұқсайды.
   
2. 
   Аборигендердің құралдары.
   
3. 
   Микронезия неше арлдан құралған.
   
4. 
   Микронезиялықтардың ерекшеліктері.
   
5. 
   Микронезияның бөлінуі.
   
6. 
   Қазіргі кездегі қиыншылықтары немесе отаршылдық зардабы.
   

1. 
   Алдыңғы Азия халықтары этникалық құрамы.
   
2. 
   Алдыңғы Азия халықтарының қазіргі кезеңдегі этникалық құрамы.
   
3. 
   Отбасы құрылымы мен қоғамдық қатынастар.
   

Географиялық тұрғыдан алдыңғы Азия табиғатына ортақ белгі- әсіресе ынтымақтық жағында шөлдері мен шөлейт жерінде кең таралған жерорта қара теңіз және Каспий теңіздерінің жағауларында Аравия түбегінің ынтымақты батысында сондай-ақ кейбір тау бөліктершлерінде ғана климат анғұрлым ылғалды субтропиктіктің болып келеді. Батыс Азия ірі өзендерден Месопотолияның аллювиалды аңғарлатын суландырылатын тигер және Европа өзендері ағады. Алдыңғы Азияның жазықтары мен таулары бір кездері ірі аңдар: піл арыстан, жолбарыс, мүйіз тұмсық әр алуан тұйықтылар өсіп өнген халық орманды болған тарихи мезгіл барысында ормандардың басым бөлігі құртылды мұның өзі ірі жануарлардың құрып кетуіне сақтайды.

Антропологияның жағына ол әрі Европоид блған тәрізді. Алдыңғы Азияның этникалық құрамы туралы алғашқы мәліметтер б.э.д. ІҮ-ІІІ мыңжылдық тұсында гумерлер оңтүтік Месопотатимияда ең ежелгі мемлекеті құрған және сына жазуын ойлап шығарған кезде пайда болады. ҮІІ-ҮІІІ ғасырда араб шаулап алушылығы елулі әсерін тигізді. Жаңа этникалық қауымдастықтар пайда болып осы заманға араб халықтарының қалыптасуы жүріп жатты. Араб алфавиті кеңінен таралды.

2.Антропологиялық белгісі жағынан Батыс Азия халқының барлығы дерлік үлкен Европоит нәсілнің әр трлі нәсілдерін типтеріне жатады. Аравия түбегінде Аврикадан шыққан негроиттар кездеседі. Түбектің ынтадегі араб халықтарының кейбір топтарында негроиттар қоспалар байқалады. Моиголоидтардана Ауғанстан хазайгерлері бар. Түрлі тілді халықтардың кейбір топтарында аздаған монголктар қоспа бар.

Түркиядағы қазіргі заманғы этникалық процестерге ең алдымен өз ұлттардың түріктерге сіңісуі тән. Елдщің ресми жазуы 1928 жылдан бастап латын алфавигінде.

Иранның этникалық құрамы бұдан да, күрделі 1956 жылдары жүргізілегн бірінші жапай санақтың деректер бойынша фарсы тілінде сөйлейтін той парсылары ел халқының жартысынан төмен. Иранда ресми түрде араб алфавиті негізіндегі жазуы қабылданған. Ауғаныстанның халқы да көп ұлтты. Оның жартысынан астамы пуштундар. Елдің негізгі ресми тілі пуштумен қатар маңызы жағынан барған сайын кең өріс жайып келе жатқан фарсы тілі екінші тіл болып отыр.

Алдыңғы Азияда екі мәдени шаруашлық типі, плугті екншілік пен көшпелі мал шаруашылығы басым.

Батыс Азия елдерінде егіншіліктің ортақ белгілері көп өйткені ыстық климат табиғи жауын шашын жеткіліксіз жағдайда егіншілк негізінен суландыру формасында жүргізіледі.

3.Батыс Азия елдерінде әр түрлі ауыл шаруашылығының дауылдары өсірледі. Араб елдерінің көпшілігінде негізгі даулары ретінде бидай, арпа. Құрма палмалары кей жерлерде техникалық дақылдар күріш цитрус және бақша өсімдктері иеменде кофе өсіріледі. Жерорта теңізінің субтропиктік өңірлерінде алма жүзім, цитрус тұқымдастар құрма және басқа дақылдар өсіріледі. Түркия Иранда Ауғанстанда дәнді дақылдармен қатар мақта, жүзім темекі жеміс ағаштары көп өсіріледі. Апиан көкнәрінің плантатцияларыда бар. Иран күріштерінің ерекше жоғары сапалы сорты себіледі.

Алдыңғы Азияда өте ежелгі заманнан белглі ағаш соқамен өңдейді.Бақшалар мен бақтар кетпен және күрекпен қазылады. Егіс өнімі қол мен орақтың немесе пышақтың жәрдемімен жиналады. Астықты өткір тісті тақтайлармен соғып не астық бауларының үстінен жануарларды қуу арқылы алынады. Көптеген жерлерде дән әлі күнге дейін қол дейірмендерде тартылады.

Дихандар көлік күші ретінде де ет сондай-ақ сүт пен жүн алу үшін де әр түрлі үй жануарларын өсіреді.Шаруалардың көпшілігі өгіз. Ешкі, қой есен, құс ұстайды. Аттар тей ауқатты шаруашылықтарда ғана кеседі. Оларды негізінен алғанда мінуге пайдаланады. Түйелерді дехандардың Аравия түбегіндегі кейбір топтары өсірледі.

Алдыңғы Азияда жартылай отырықшылық шаруашылығы да аздап тараған. Шаруашылықтың мұндай формасында малдыф қорада отырқұшылық жағдайда бағу кезендегідей, ұсақ малмен қатар мүйізді ірі қара, түйе, жылқы да көбіне олардың диқан халыққа сату үшін өсіріледі.

1.Батыс және Алдыңғы Азия Еуразияның қанша көлемін алып жерлер

2.ҮІІ-ҮІІІ ғасырдағы жаулап алу

3.Батыс Азия нәсілі

4.Ауғанстан халқы, ұлты және тілі

5.Иран 1956 жылдары

6.Алдыңғы Азия мәдени шаруашылығы

7.Алдыңғы Азия елдерінің негізгі егіншілігі

8.Алдыңғы Азия елдері ертеден пайдаланған заттары

9.Мал шаруашылығы (Алдыңғы Азия)

10.Субтропиктік аймақтары

11. Түрік халқының өнері

12.Иран халқының мәдени қазынасы.

13.Ауған халқының өнері.

1.Ежелгі және қазіргі кезеңдегі шаруашылығы.

2.Мәдениеті.

3.Этникалық құрамы

Оңтүстік Азия халықтары мен мемлекетке сипаттама беріп, картадан көрсетіп ежелгі және азіргі шаруашылығынан таныстыру. Оларға түсіндіру.

1.Оңтүстік Азия халықтарына Үндістан түбегі Шри Ланка аралы, Ликадов, Аминдив, Андаман және Никобар аралдары жатады.Оңтүстік Азияның халқы 800 млн адамға жуық санлады. Саяси қатысы жағынан оған Үндістан Респуболикасы 650 млн Бангладеш Халық Респуболикасы 79,9 млн, Шри Ланка мемлекеті (15 млнға жуық) непал корльдығы 13,7 млн. Бутан корльдығы (1,3 млн) жне Малдив республикасы 144 мың кіреді.

Оңтүстік Азиядан әлденеше рет өте ерте полеолит мәдениетінің еңбек құралдары табылғанымен өте ежелгі және ежелгі адамдардың (археоантроптары мен палеоантроптардың) сүйек алдықтары әлі күнге табылмады. Б.ғ. 1 млн ж.б Үндістан субконтинетінің ұлтында адмдар мекендеді деген пікір бар. Сондай-ақ Оңтүстік Азия қазіргі кескенге адам дамуының ерте кезеңдеріндегі Оңтүстік Азия халықтарының этника ның құрамы туралы нақты мәліметтер. Оның үстіне жорамалдарымен жүргендегіндей бұл реон халқы ол екезде аз болған Үндістан түбегі мемлекетті Шри Ланка аралы халықтарының басым көпшілігі антропологияның белгісі бойынша ол дәуірлерде веддалар болды деген геопатеза бар.

2.Көптеген ғалымдар б.ғ.д. ІІІ-ІІ мың жылдардағыда қарастырылып отырған аймақтарға дравид тілдері мен мұнда тілдерінде сөйлецтін тайпалар келіп, қалыптаса бастаған деп аталады. Бұл кезде антрополегиялықтар типі жағынан Оңтүстік Еуропаның дравандар Үнді аңғарында алғашқы Цивимезияның жасаушылары болды.

3.Қазіргі этникалық құрамы Оңтүстік Азия да 200-ге жуық халық тұрады. Олардың көбі сан жағынан шағын мәселен бүкіл халықтардың 97 процентті Үндістанда таралған 187 тілдің 23 тілінде сөйледі. Оңтүстік Азия халықтары Үнді Еуропа семья саннының Үнді (үндиарий) Иран және дард тармағынының тілдерінде дравид, австроазия және Қытай тибет семьясы тілінде сөйлейді. Антропологиялық тұрғыдан Оңтүстік Азияның Солтүстігінің халықтары оңтүстік Европеоидтарға жатады. Атап көрсетілгендей, биттік европоитың және австралиялық белгілері үйлесіп келген дравиттердің антропологиянлық типі өзгеше. Қазіргі археололгияның палеоботаникалық және палезоологиының мәлімметтер боцынша жорамалдануға Оңтүстік Азия өсімдіктермен жануарларды алғашқы ең ежелгі қолға үйретудің араларына кірмеді. Осыған қарамай жер өңдеу, мал өнімдерін өндіру шаруашылығын недәуір ернте пайда бола бастаған.

Оңтүстік Азияда плугтті ішінар кетпендеді егіншілік суырмалы түрде ежелден ақ жүргізілді. Плуг оңтүстік Азиядан өте ежелгі дәуірден белгілі. Қазіргі кезде фабрикалық жолмен дайындалған ауыл шаруашылық құралдырауда.

1.Оңтүстік Азия халықтарына жататын мемлекеттер.

2.Алғашқы адам қалдықтары.

3.Оңтүстік Азия елдерінің этнималық құрамы.

4.Б.з.д. ІІІ-ІІ ғасыр тілдері.

5.Үндістандағы ведалар (касталар).

6.Үндістанның тілі.

7.Үндістан қай елге тәуелді болды.Үндістанның тәуелсіздікке қол жеткізуі.

1.Этникалық тарихы және этногнезі.

2.Шаруашылығы.

3.Материалдық мәдениеті.

Азияның тағы бір бөлігі Оңтүстік Шығыс туралы, жалпылама симаттап, белгісіз тарихи халықтарымен шараларынан түсіндіру.

1.Оңтүстік Шығыс Азия құрамына Маланка және Сингапурмен бірге Үнді Қытай түбегі, Иондонезия археопелогы, Иран Джая Филипен аралдары кіреді. Қаралатын регионның жалпы ауданы, шамамен төрт млн шаршы км халқының саны 324 млн адамнан астам таулы жерлердің климаты салқын кейде қуаң. Меконгия, Мелавия Ировадия, Солуна сияқты кейдір үлкен өзендерден басқа қалған өзендер онша ұзын емес және мол суылы келеді. Оңтүстік Шығыс Азияның көптеген аймақтарының этникалық құрамы ежелгі заманда қазіргідей күшті ерекшелінебі. Б.ғ.д. ІІІ мыңжылдықтың алдығына дейін Малай аргеопологы белгісі жағынан австролоплоиттардың ведд австриялоитартың нәсілге жатады. Австролоидтың нәсіл әр түрлі типтерден көбіне негрионның аласа бойлы пигмен топтарынан көрінеді. Б.ғ.д. ІІ мыңжылдық бірінші жартысында қаралатын аймықтарды тілі жағынан австронезиялықтарға жататын континеннтен қоныс аударған монголитар еше бастады.

Үндістан қытай түдегінде Бирма Сизалистік республикасы Одағы (32,57 млн адам тайлан корольдігі (46 млн) Лаос халық демократиялық республикасы (53 млн) калепучия халық республикасы 4,5 млн) жатыр. Малаккия түбегінің үлкен бөлігі мен калимантан аралыны шығысын Малазия федерациясы (13,5 млн) алады.

2.Шаруашылығы.

Оңтүстік Шығыс Аияда шаруашылығының қызметтің нағыз әр алуна түрлері өрістеген. Онда ең өқарапайымнан бастап жоғыры өркендеген типке дейінгі шаруашылық мәдени өте әр алуан типтер қанат жайған.

Қазіргі кезге дейін ит тұмсығы өтпейтін тропиктік ормандарда күн көріс қажеттерін кезде аңшылықпен терімшілікпен табысын шатыс халық топтары да кездеседі.

Оңтүстк Шығыс Азияны мекендеушілердің басым көпшілігінің айналасатын жұмыстарының негізгі түрі плугті егіншілік. Ең бастысы суырмалы жазықтар немесе террастық егістерге күріш егу.

3.Оңтүстік Шығыс Азияны кең байта аймағында этникалық топтарының жалпы мөлшері дәл анықталып болмаған көптеген халықтар қалыптасқан. Буржуазия ғалымдары өзара этникалық жауын немесе бір-бірінен тек атаулар ғана бойынша бөлінетін этнографиялық топтарды дербес халықтар ретінде бөліп алып, көбіне олардың саннын ұлғайтып көрсетеді.

Оңтүстік Шығыс Азия хклықтары синотибе семьясы тілдерінде қытай әне тибет фирма топтарын қоса тай тілдері семьясы тлдерінде австроазия австронезия семьясы тілдерін де және белгілі бр семьяға жататындағы әлі анықталып болмаған пікір кейбір тілдерде сөйлемеді.
Бақылау сұрақтары:

1. Оңтүстік Шығыс Азия халықтарының құрамына қандай мемлекеттер кіреді. 2. Үнді Қытай түбегінде қандай мемлекеттер жатыр.

3. Оңтүстік Шығыс Азия шаруашылығы.

4.Алдыңғы Азияның ерекшеліңктері.

5.Географиялық сипаттамасы

6.Этногенезі және этникалық тарихы

7.Шаруашылық мәдени типі

8. Материалдық мәдениеті

9.Шығыс Азия халықтары.

10.Шығыс Азияның діни сенімдері.

11.Жазба дәстүрі

12. Мифтер.

1.Африкаға географиялық сипаттама.

2.Африкаға тарихи мәдени сипаттама.

3. Африка халықтарының этногенезі.

Көне африка құрлығының ежелгі тұрғындарымен мәдени бай мұрасына сипаттама беріп, құрлықтың көне тарихын және қазіргі тарихына сипаттама беру.

1.Африка аумағы жағынан Евразиядан кейінгі орынды алатын құрлық. Жерінің аумағы 29,2 млн км² аралдарымен бірге 30,3 млн км². Тұрғыны 728 млн адам (1995) Солтүстік Оңтүстікке қарай 8000 км, ал Батыстан Шығысқа қарай 7500 км (сахарраға созылған) Оңтүстік еніт 810 км жағалауынан жалпы ұзындығы 30500 км.

Африка экватор сызығын кесіп өтеді.Оның жеткі нүктелері: Солтстігінде- Әл- Абияд мүсіні, оңтүстігінде- Иле мүсіні.Батысында Әлмади мүсіні, Шығысында Рас хаин мүсіні. Құрлықтың солтүстігінде Жер орта теңізі, батысында Атлан мұхитты. Шығысында үнді мұхиты мен қызыл теңіз сулары жайып жатыр. Солтүстік Шығысында жіңшке Суэи мойнағы арқылы Азиямен жалғасады. Бибралттар бұғазы арқылы Еуропаның Переней түбегінен бөлінген жағалауы нашар тиімдлеген. Көбінесе таулы тік беткелі болып келеді. Геологиясы және кен байтақтары. Жер бедерінің бір тектес болып келуі Африканың геологиялық және тектониялық құрылымның қарапйым болуымен байланысты. Құрлық түгелге жуық ежелгі гандваның платформадан тұрады. Платформа ірге тасын қатты метаморфтанған жыныстарының абсалюттік жасы үш млрд жылдакн асады. Олар Туарег, Регибат, Орталық Африкада Арабияда- Нубия Шығыс Африкадан Оңтүстік Африкаға Мадагаскар қалқандары трінде жер бетіне шығып жатыр. Аралығында Пендугар, Синегал, Тауденш, Ливия-Египет, Чад, Конго, төменгі және жоғары Ніл Оковонго Камахари Карру синекизалары орнналасқан. Африка жері қазба байлықтарға өте бай. Әсіресе минерал кендерінің қоры көп. Мұнай мен газдың ірі кен, орындары Нигерияда, Ливияда, Египетте, Алжирде ал, ірі тас көмірдің ірі кендері Оңтүстік Африка жерінде табылған. Кобольт пен мыстың аса ірі қоры Замбия мен Африка Республикадан уран нигерия мен Намибия жерінде шоғырланған.

2.Готентоттар Оңтүстік Африканы байырғы халықтары. Намибияда (110 мың) және Ботсванада 135 мың тұрады. Жалпы саны 180 мыңдай. Геттонтоттардың құрамына наа және рехобот аталатын топтар бар. Потентопттар антропологияның жағынан зәнігер нәсілдес. Байлары аласа тері қатпарлы болғандықтан сырт пішіні жағынан бушмендерге ұқсас. Қойсам тілдерінен табыла жататын готомтоттар тілінде сөйлейді. Хрестиан дінінің протестан тармағын ұсталады. Потнттоптар ХІХ ғасырға дейін дәстүрлі рулық құрылымын сақтап келеді. Европалық отаршыларға қарсы көп жылдар бойы соғысты. Жеңіліс тапқан готентоттардың бір бөлігі құлдыққа түсіп, резарвацияларда өмірсүруді. Басым көпшілігі Еуропалардың плантатцияларында жұмыс істеді. Қазір гетонттоттар дәстүрлі мал шаруашылығынмен айналысады. Ұлттық тағамдарында сүтті көп пайдалынады. Реттонтоптар тұрмыс тіршілігінде мәдениеті мен өмірінде ұлттық ерекшелік көп сақталмаған. Қазір гетонтоптар еуропаша киінеді. Дәстүрлі мекен жайы Караоль деп аталады.

Пигмелер тропикалық Африка орманының аласа бойлы, тұрғын халқы. Олар туралы дерек б.з.б. 3 м.ж. Ежелгі Египет жазбаларында кездеседі, кейінірек Помердің “Илиадасында” Геродот Страбон жазбаларында бар. Батыс Африка саяхатнамаларында (ХҮІ-ХҮІІ ғ.ғ) “матимба” деп аталады. Пигней тайпалары Гобан, Гамерин. Орындарында Заирда кездеседі.Пигмелердің бойы пәкнә 144-150 см, түстері ашық қоңырқай, жалпақ танау, бұйра шашты, жұқа ерінді, кеуделі, аяқ қолдары қысқа келеді. Халықтарының саны анықталмаған, шамамен 200 мыңдай адам. Пигмелер көршілес эфе, асуа, кимбути т.б. халықтар тілінде сөйлейді.

Бушмендер- Оңтүстік және Шыыс Африканың Калакари мен Напшб шөлді аймақтарныда тас ғасырларынан бері қоныстанып келе жатқан ежелгі, жергілікті халық Жалпы саны 90 мың адам. Қазіргі напшба (41 м) Батсванада (36 мың) Анголада (9 м) Замбабеде (2 м) тұрады. Заңгі нәсілінің бушмен тобына жатады. Бушмен тілінде сөйлейді. Бір кездері Оңтүстік Африкаға түгел қоныстанған. Бұл көп халықты Солтүстік тен бантулав, оңтстіктен еуропаотрашцылары ығыстырып қырғынға ұшыратқан. Батулар келгенге дейін олар металл және қыш ыдытарыды білмеген. Ерлер ұшы тастан, сүйектен жасалған жебелері бар садақпен қуалап, аң-құс ауласа, әйелдер ағаш құралдарымен жер өңдеген. Құс етін салатын тері ыдыстар сияқты қарапайым бұйымдарды пайдаланылған. Үңгңрлерді ағаш бұтақтарына жасаған құмды жерлерде қазылған шұңқырларда мекендеген. Киім орнына тері жапқыш (каросс) пайдаоанған. Дәстүрлі наным сенімдері сақталған. Бушмендердің қоршаған орта, табиғат құбылыфстары өсімдіктер дүниесі жайлы олардың сырлары терең білуге байланысты ежелден қалыптасқан халықтық мектебі бар. Мәселен: Бушмендер су жоқта, дымқыл жерлерден тролник трубалар арқылы су тартуды білген. Қазіргі көптеген бушмендер еуропалы фермаларға және қаларадағы кәсіпорындарға жұмысқа жалданады. Шағын жанұяларда10-15 адам болған. Бушмендер әке жағына қауымдастыққа бірігеді. Кунг, Нусан, Сорва сияқты ірі рилар да бар. Бушмендер ежелденақ тасқа бедерлеп және бояумен қажап сурет салатын (бояулармен) шебері. Жартастарға минерал немесе топырақ бояулармен мал майы мен суға ерітілген әкпен күйемен салынған суреттер. О.А.Г Лесото, Забия, Замбабве, Намивия жерлерінде осы күнгі дейін сақталған Бұл суреттердің салынған мерзімі б.з.д. 1000 мыңжылдыта мен бірнеше 100 жыл арлығында жатқызылады. Сондай-ақ Бушмендер фолклоры да бар.

3. Африканың халқы антропологиялық жағынан әр алуан. Сахараның солтүстігінде үнді жерорта теңіздің типтегі арабтар мен бердерлер мекендеді. Олар европоитық нәсілге жатады. Сахраның оңтүстік үлкен экваторлық нәсілге жатады. Басым көпшілігін- негірлер құрайды. Олар ұзын бойлы, жалпақ мұрын, қалың түкті терісінің негірлерден гөрі бозандау, еріндері жұқалау, бойы аласа. Бушмендер орта бойлы терісінің түсі сарғыш бурыл мұрындарыф негрлерге қарағанда жіңішкелеу. Эфиопия мен Сатали түбегінде эфиоп нәсіліне жататын халықтар тұрады. Бұлар экваторлық нәсіл мен европоитық нәсілдің арасында саналады. Олардың беті сопақ, қырлары біткен мұрны едәуір жіңішке, прогиотизмі әлсіз, ерні сәл қалындау, сақалы седер, шашының бұйрасы негрлерге қарағанда бәсен, терісінің түсі ашық, күріңнен шокалад өңдес қара қошқыл түске дейін өзгеріп келеді, ойы ортадан жоғары. Мадагаскар аралының халқы негрлер мен оңтүстік азиялық нәсілдерден қалыптасқан.

Африканы мекендейтін ұлттар мен халықтардың, тайпалардың мен этностық топтардың тілдері: Африка 100 аса тіл бар, олар әлі жетіле зертелмеген. Араб суахили, хауса, фульбе, амхара сияқты көбірек тараған тілдер болмаса, Африка халықтарының ортақ тілі жоқ. Жаңадан қалыптасып келе жатқан Африкан интелегенциясы отаршылар (француз, ағылшын, итальян т.б.) тілдерін өз ана тілімен қатар қолданылады. Африка тілін совет ғалымдары Д.А. Реформатский еңбектері бойынша топтастырып жүр.

Бұл тілдердің ең ірі семьялары- семит-хамит, банту, монде, нилот, жете зертелмегендіктен ай семья мен топқа жататындығы белгісіз тілдерде бар. Олар хауса, шығыс бантойд, гур, сонгой, гвиней, кандр, койсон, т.б.

Африка тілінің ең ірісі семит, кумит бербер деп үш топқа бөлінетін семит-хамит тілдері семьясы. Семит тобына қазіргі араб амхора йзрайль еврилердің және тиграй тигре, шараге т.б. тілдер жатады араб тілі Африканың Алжир, Марокко, Тунис, Египет, Эфпиопия, Сомали, Шығыс Судан сияқты жерлерінде таралған. Арабтар Солтүстік Африкаға ҮІІ-ХІ ғ.ғ. Аиядан барған. Амхара Эфиопиялық мемелекеттік тілі. Куімит тобына гамма сидуало агау соха самали бәдуали т.б. тілдері жатады. Бербер тобына туарлер кабиь шавия шлех тамазгит т.б. тілдері кіреді. Банту тілінің ең ірісі суахали. Ағылшын отаршылары оны кезінде шығыз Африкадағы өз отрашыларының ресми тілі ретінде пайдаланды. Манде семьясы мандинго, машике, бомбаре, менде лома, т.б. топтарға бөлінеді. Нилот семьясына бари, латико тезо, туранано, куб куба т.б. жатады. Африкада европалықтарда бар. Солтүстік Африкадағы европалықтар француз, итальян, тілдерінде, Мадагаскар аралындағылар малгашщ тілідерінде сөйлейді.

Бантулар- Африканың Оңтүстік аймақтарын мекендейтін халцықтар тобы. Жалпы саны 29,7 млн адам. Банту тобына кіретін халықтар: Кикуйю (Кения), баганда (уганда), руанда (руанда бурунан), баканго манго және болуба (конго), умбина (ангола). Зулстар (Оңтүстік Африка) т.б. бантулар Танзания жерінде көп шоғырланған және халқының 98,9 пайызы құрайды. Бергн-конго тобындағы банту тілінде сөйлейді.

Тарихи жағынан бантуларда екі негізгі шаруашылық мәдени тип егіншілік пен малшылық типі қалыптасқан. Егіншлер негізінен Конго байсейіндегі тропиктік зона бантлары болып табылады. Егіншілік мәдениеті мұнда өте ежелгі және өзгеше. Шаруашылық айналымға өсімдіктер сорго, күнжіт, май пальмасы және басқа тропиктік түрлері енгізілген. Қазіргі кездегі ең маңызды азық-түліктік дақылдар тамыр жемістері монокко мен ямс. Ал олардан кейін тары жүгері күріш және басқалары саналады. Бұл жерде бидай аз өндіріледі. Европалықтардың келуімен бірге плантациялық дақылдар: мақта, кофе, шай, темекі, және басқаларын өсіре алады.

1.Африка халықтарының шаруашылығы.

2.Ежелгі адам іздері.

3.Африканың Сахарасындағы тұрғындар.

4.Африка халықтары.

5.Африка халықтарының антропологиялық сипаттама

6.Африка халықтарынның этнилингвистикалық құрамы.
12- лекция. Тақырыбы:

Солтүстік Африка және Шығыс Африка халықтары.

Жоспары:

1. 
   Солтүстік Африка халықтарының тілдік классификацияссы мен шаруашылығы.
   
2. 
   Солтүстік Африка халықтарының рухани мәдениетті мен отбасылық қатынастары дін.
   

Африканың бөлігі- Солтүстік Шығыс бөлігіне терең тоқалып басқаға жетпес мәдени құндылықтарының ү.йрету. Олардың шаруашылықтың күрделі типтерін түсіндіру.

1.Африканың ерте заманнан келе жатқан бай мәдени дәстүрін білмейінше осы күнгі Африканы түсіну қиын. Африка халықтарының тарихы әлі де болса толық зерттелмеген тен жаба деректерде азды көпті Солтүстік Шығыс Африканың тарихы біршама жазылған. Солтүстік Африканың Тунис, Алжир, Марокконың Эфопияның және тропикалық Африканың тарихы өте аз зерттелген. Бұл елдердің тарихын толықтыратын көптеген археологиялық этниканың лигвистикалық деректер де бар.

Африка Оңтүстігін Азия сияқты алғашқы адамдардың пайда болған жерінің бірі. Бұл құрлықтан адам сияқты жере бастаған бірақ әлі де болса адам қалпына келіп жетпеген австролипеттен зинджатротардың сүйектері табылған. Синотроптардың сүйегіне ұқсас қаңқалар да көп жерден табылған.

Алғашқы кезден бастап-ақ Африканың негізгі нәсідері осы құрлықта пайда болған Жерорта теңізі нәсіліне кіретін абориген дер ерет замандардан бері Солтүстік Африканың Сахараның көпшілік бөліктерінде мешендеген болса қазіргі Африка халықтарының антропологиялық жағынан археологияның зертеулердің нәтижесінде ерте дәуір адамдарының сүйектері көп жерлерден табылған Ява аралының нетекантроптың Солтүстік Африкадағы Марокко жерінен неоидерталь адамдарының сүейектері табылған.

Ал палеоліт дәуірінде тіршілік еткен адамдарының сүейек қалдықтары Африканың көп жерлерінен кездескен Солтүстік Африкада Каспий дәуіріне жататын адам сүйегі табылса, ал 1929 жылы Жерорта теңізі жағалауындағы ноистантинпальден 30 адамның бас сүйегі және бүтін қаңқалардың орташа биіктігі 174 см. Сондай-ақ Чад көңілінің төңірегінде Судан жерінен де осындай палеолит адамдарының сүйектері табылған. Сүйектер еуропоид пе,н негроїд нәсілдерінің антропоогиялық қасиеттері бар адамдардың сүйектері болып шыққан.

Африка халықтарының өзара антропологиялық ерекшелікеріне қарай отырып, оларды бес нәсілге бөлуге болады:

1. 
   жерорта теңіздік,
   
2. 
   негроидтық,
   
3. 
   эфипоиялық,
   
4. 
   пигмейлік,
   
5. 
   қытсандық
   

Кейбір антопологиялықтар бүкіл жердің халқын араб және бербер нәсілі деп екіге бөлген. Бұлар өздерінің пікірлерін ҮІІІ ғасырдағы арабтардың Маг риб елдері. Алжир Тунис Марокконы жаулап алумен байланыстырған. Сөйтіп жергілікті берберлер келуші араб тар екеуі екі нәсіл деп түсінген.

Тарихи деректерге қарағанда бұл пікірдің ғылыми жағынан дұрыс емес екенін байқау қиын емес, себебі солтүстік Африканы жаулап алушы арабтардың саны 200 мыңнан аспаған ал жергілікті берберлер 10 милионға жақын болған. Сөйтіп келеген араб тар жергілікті халықтың 4 проценті ғана құраған Аздаған араб тар берберлер арабтардың қол астында тіршілік етіп, олардың тілін мәдениетін қабылдаған және қай жағынан да араласқан. Бірақ берберлердің нәсілге айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған. Атлас Лився және Мысыр елдерінің халықтары еуропалық немесе Жерорта теңіз Башман нәсіліне жатады. Бұл халықтар солтүстік Африкадағы Сахара, Марокко, Алжир, Тунис жерлерін мекендеген.

Африка халықтарын тілдеріне қалай топтауға болады. Олардың тіліндегі ең ірілері бесеу:

1. 
   семит хамит сім’я
   
2. 
   Судан тілі
   
3. 
   банту сім’я
   
4. 
   қытсан
   
5. 
   мальгаш тілі
   

Семиттін, нумиттік және берберлерін деп үш бөлікке бөлуге болады.

Солтүстік Африканың негізгі халықтарының Діні ислам Діні болып самалады. Бірақ мунда ислам Дінине араб басқыншыларына дейінгі әдет-ғұрыптар мен салттар тығыз араласып кеткен.
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Солтүстік Африка мемлекеттерінің зерттелінуі.
   
2. 
   Алғашқы адам қалдықтарының табылуы
   
3. 
   Марокко жерінднгі адам қалдықтарының зерттелінуі.
   
4. 
   Африканың нәсілдік топтары.
   
5. 
   Африка халықтарының тілдік тобы
   
6. 
   Солтүстік Африканың халықтарының діні.
   
7. 
   Семит-хамит тілдік семьясына жататын елдер
   
8. 
   Жерорта теңіздік нәсіліге жататын елдер
   

1. 
   Оңтүстік Африка халықтарының шаруашылығыдіни сенімдері.
   
2. 
   Бушмен дер мен готтентроптар, пигмелер.
   
3. 
   Батыс Африка халықтарының мәдени ескерткіштерімен халық шаруашылығы.
   

Африканың- Оңтүстік және Батыс Африка туралы оның ежелгі тайпарымен мәдени ескерткіштеріне шаруалар, Діни сенімдерін студентерге түсіндіріп үйрету.

1.Табиғат жағдайына қарай Африка бірнеше аймаққа бөлінеді.

1. Тропикалық аймаққа орталық экваордың батысы, свиней бұғазының солтүстігін жағлауы және Конго атырабы. Бұл жерлерде мәңгі көгеріп тұратын ағаштар өседі.

2. Шлей солтүстігі мен оңтүстігінде муссол ағаштары өседі.Бұл ағаштар оңтүстігінде муссол ағаштар Африканың жер көлемінің 30 пайызына тараған.

3. Жартылай шөлейт солтүстігінде Сахар оңүстігінде нолохари және намит аймағы бар.

2.Бушмен дер мен готентапттар өздерінің көрші болған бантуларын ығыстырып отырып, шығысқа қарай көшіп, жергілікті тайпалармен ұшырасқан.

Бушмен дер аңшылықпенайналасып өздерінің даму бойынша бантулардан анағұрлым кеій қалып қойған. Готентоаптар бушмендерге қарағанда алды болып мал. Шаруашылығын дамытқан. Кейбір этнографтардың пікірі бойыншабушмендерді автохтойдың деп готентоптарды келімсектер деп есептеген.Кейінгі жылдардағы тіл этиграфиялық зерттеулерге қарағанда, бұл екі тайпаның тілдерінде өе жақынтың бар екені байқаған. Д.Блин көп жылдар бойы бушмендердің тілін зерттеп бушмен дер мен готентоптардың тілінің негіздері бір екенін байқаған және бұлардың тілдері көптеген диаметрлерге бөлінетін де көрсеткен ХҮІІ ғасырдың ортасында еуропоиттар келге дейін бушмендер готенттоптардан Африканың оңтүстігін шекарасына дейінгі жерлерді мекендеген.

3.ХҮ ғасырдың соңында Африка португлияның саяхатшылары келгенге дейін, Африканың көптеген тұрғындары темірді жақсы пайдалана білген тек қана оңтүстік Африкадағы бушмен дер, Батыс тропикалық пигмейлер темірді пайдаланбаған. Темірдің көбірек шығатын аудндарында, сол замандағы темір қорытатын Петер көп кездеседі. Сондай-ақ Оңтүстік Конгоның Дамомии Того Уньямвезия Родезияның балта, шот кет пен ж.т.б. бұйымарды істеп, өздерінің көршілеріне сатқан.

Пигпей тайпаларына қатысты деректер б.з.д. ІІІ ғасырда тур келеді. Мысырдың аң сүйектерінің біреуін қолға түсіріп, алып келгенін мақтаныш етіп айтқан сөздері жазылып қалған.Ол өзінің әкелген адамын Денг деп таған. Осы ат пен аталатын тайпалар эфопия жерінде б.д-ге д. Сақтаған Алжир тілінде ерегежейлерді (пигмейлерді) денг немесе данг деп атаған.

Осы күндерде пигмейлер (денг, манг) Канго өзенінің жоғарғы, орта ағысында, Рогове және Итури байсейіндерінде мекен етеді. Бұл жерде қалың тропикалық ормандар көп. Солардың арасындағы шамамен Елу мыңдай пигмейлер банту тайпаларымен аралас тіршілік етеді. Олардың кәсібі аңшылық, жинаушылық, әсіресе жинаушылық көбірек дамыған олар шөптің жемісін, тамырын синап әртүрлі құрт-құрмысқаларды бақалар мен жыландарды балықтарды ұстайды. әкелген заттармен жаму дайындады. Тұрған жерлерінде азық түліктерінің аздығына байланыст, нигерлерқоныстарын өзгертіп, көшіп жерді. Аңдарын да сол жерден аулайды. Олр ірі келетін бантулармен араласып, тіршілік етеді. Солардың тілінде сөйлейді. Пигмейлер басқа жақтан келгендер емес, осы жердің аборигендері.

Банту- Оңтүстік Африканың негізгі тұрғындары. Алғашқы кездегі бұлардың мекені канго өзенінің солтүстігіндегі тропикалық ормандар болуы мүмкін. Кейі пигмейлер оңтүстікке қарай ығыстырып, Африканың оңтүстігінде тараған өздерінің Шығыс, Оңтүсік Шығыс көршілері боған бушмен дер мен готентоптарды Шығысқа ығыстырған. Бірақ бантңулардың оңтүстікке қарай жылжуының қашан басталып, қашан аяқталғанын анықтау қиын.
Бақылау сұрақтары:

1. Ботсван Лесото, Намибид Свазиленд оңтүстік Африка республикасы

2.Антропологиялық және тілдік мінездеме

3.Батыс Африка халықтарының кетпенді жер өңдеу

4. Қолөнерлік және қолдан жасау өндіріс

5. Табиғат жағдайына қарй Африканың бөлінуі

6.ХҮ ғасыр саяхатшылар келгенге дейін Африкандықтар нені пайдаланған заттары

7. Пигмейлер туралы дерктер

8. Пигмейлер мекендеген жерлер

9.Пигмейлер айналысқан шаруашылығы жайлы

10.Банту тайпалары

11.Бушмен дер мен готентоптар

12.Автохрондықтар

13.Келімсектердің пайда болуы

14.Д.Блик зерттеген тіл дер

14- лекция. Тақырыбы:

Орталық Африка халықтары және қазіргі Африкадағы этникалық процестер.

Жоспары:

1. 
   Ангола, Габан, Замбия, Камерун, Конго, Сан-Томе, Принципи, Орталық Африка Республикасындағы Чад.
   
2. 
   Орталық Африка халықтарының шарушылығы, тағамы, киімі, отбасылық қатынастарымен Діни сенімдері.
   
3. 
   Интеграциялық және консамидатциялық процес.
   

Африка мемелекеттерін кардан көрсетіп, олрдың белгісіз халықтарды өмір сүруімен таныстырып, үйрету.

1.Ангола Республикасы- Африканың оңтүстік баысындағы мемелекетік, президент тік республика. Заң қабылданушы органы-Ұлттық самблия. Атқарушы билікүкімет қолында.

Жер көлемі-1246,7 мың км². Астанасы-Луанда. Ірі қалалары Бенгела, Самбо, Лубанго, Малан және Кабинда. Әкімшілік жағынан 18 провинцияға бөлінеді.

Халқы 109 млн. Олар бату канго және батыс банту этниклық топтарына бөлінеді. Мемлекет тілі- порту гал тілі. Халқының 80 пайызын астамы християн Дінине сиынады.

Табиғаты. Ангола аумағының басым бөлігі үстіртті таулы келеді. Теңіз жағалауы ойпатты. Климатты экваторлық муссондық және тропиктік пассатық. Өлкен өзендері : Кванго, касай, кванта, таулы үстіртің солтүстігін қалың орман, ал оңтүстік сирек тутылы саванна алып жатыр, батыс беткейінде мәңгі жасыл тропиктік ағаштар өсіп жатыр.

Тарихы. Анголаның ежелгі және орта ғасырлардағы тарихһы толық зерттелмеген. ХҮ-ХҮІІ ғасырда мунда олардың Данго, Канго, Луанда аталатын мемлекеттер болғаны білген. Луанда аталатын мемелекеттер болғаны белгілі. Бүкіл Ангола 1571 дан португалдықтардың отарына айналады. 400 жылға созылған құл сату жүйесі Анголаны әбден қнсыратты. Миллиондаған Ангола азматары Америкаға, Еуропаға, сатылды. Ангола Африкадағы ең арата қалған елдердің қатарында болды.

1961жыл ақпанда Луанда қаласында Анголаны азатетужолындағы бүкілхалықаралық қозғалыс ұйымы қарулы көтеріліс басталды. Қозғалыс ұйымы қарулы көтеріліс басталды. Қозғалыс көптеген елдерден қолдау тапты.

1975 жыл 11 қарашада Ангола патриоттар елінің ұлттық тәуелсіздігін жариялады. Ангола мәселесін реттеуге 80 жылдардың аяғында ғана сәтті қадамдар жасалды.

2.Ангола аграрлы елінің өнеркәсібі нашар дамыған. Кофе, жүгері, қант, мақта сияқты өнімдер өсіріледі. Оңтүстік аудандарында мақта шаруашылығы дамыған. Сыртқы аудандарында кофе мен алмас ерекше орын алады. Анголаның жер қойнауы кенгн бай. 1995 жыл экспортқа шығарған өнім 3698 млн долар болса импортпен келген өнім көлемі 729 млн долар болады. Анголаның дүниежүзілік ішкі жинақтық өнімдерін үлесі 0,02 пайызы орталық езгі салдарынан анголаның ежелгі мәдениеті толық зерттелмеген.

Рабон Республикасы.Оңтүстік Африкада орналасқан. Аумағы-267,7 мың км². Халқы негізінен фанг, пуну, мбете этникалық топтарынан тұрады. Ресми тілі- француз тілі. Тұрғындары 75 пайыз хрестиян, 10 пайыз мұсылман, жергілікті дінді шығарушыорганы бір палаталы. Рабон тлант мұхиты жағалауында орналасқан. Жері тау -қыратты қалың орман алып жатыр. Климатты жартылай экваторлық.

Еуропалықтар келгенге дейін Рабон тұрғындары халық рулық қауымда өмір сүрді.

ХҮІ-ХҮІІІ ғасыр еуропалықтармен жергілікті халықтар арасында құл саудасы қатты дамыды. Елді 1939 жыл Франція жаулап алып 1903 жылы отары етіп жариялайды. Рабон 1910-1958 ж.ж. Франция экваторлық Африкасы құрамына кірді.

3.ІІ дүние жүзілік соғыстан кейін елде саясаты партиялар құрылып, ұлт-заттық күрес өрістеді.1960жыл 17 тамыз тәуелсіздік мемлекет болып жарияланады. Сол жылы Б.Ұ.Ұ. мүше болды. Рабон экономикасы біршама дамыған. Ел табиғи ресурс тар марганець, алтин, уран, титан, алмас кендеріне бай. Бұған қоса минай өңдейтін цемент,сыра, тоқыма фабрикалары бар.

Негізгі сауда серіктері: Франція, АҚШ, Германия, Корея, Жапония, Ұлыбритания.

Замбия- орталық Африкада орналасқан. Жер көлемі-752,8 мың км². Халқы-9,5 млн адам. Тұрғындардың 99 пайызы банту тілінде сөйлейтін. Елде 100 мыңға жуық еуропалықтар мен азиялықтар тұрады. Мемелекеттік тілі-ағылшын тіл. Тұрғындардың 80 пайызға жуығы жергілікті дінисенімдері мен христиан дінінің протестан тармағын ұстанады. Астанасы-Лусака қаласы. Елдің 1996 жылы қабылдаған ко,,нституциясы бойынша жалпы халық сайлауда 5 жылға сайланған армияны өзі басқарады. Ел әкімшілікке бөлінеді. Ақша бірлігі квача. Ұлттық тәуелсіздік күні-24 қазан.
Бақылау сұрақтары:

1.Орталық Африка халықтары.

2.Орталық Африка халқының тағамы

3.Орталық Африка халқының киімдері

4.Тұрғын үй әлеуметтік қатынастары

15- лекция. Тақырыбы:

Америка халықтары.

Жоспары:

1. 
   Эскимостардың қоғамдық ұйымы
   
2. 
   Эскимостардың аңшылары мен жинаушылар
   

1. Америка жаңа дүниеге жатады. Жаңа дүние үш бөліктен құралған.

1 Солтүстік

2 Орталық

3 Оңтүстік Америка

Америка құрлығында мекендеген .Олар келген жердің табиғи ерекшеліктеріне, бейімделіп, өздерінің шаруашылықтарын қалыптастрып дамыта білген. Америкалықтардың халқы көп тілде сөйлеген. Солай болса да мамандар үндістердің тілдерін зерттеп ,оларды он бес тіл семьясына топтайды. Олар;

Эскимос-амут, атакас, алгонкин-вакаш, хока-сид,оңтүстік-ацтек, майя-соке, чипче, серенбак,кариб-тунигуарани,кечу, аймара, араукай,пуэльче.

Осы аттары атарған тіл семьясы түпкілікті халықтардың аттарымен аталған.Әрбір семья генеологиялық және морфологиялық жақтан ұқсастықтарына қарай отырып , тіл топтарына бөлінгеннен кейін ,олар өздеріне тән ғасырлар бойы өздеріне тән мәдениет қалыптастырған.

2.Американың солтүстігін Греландия жағалауларын, Аляска Канаданың солтүстігін эскимос тайпалары ертеден қоныстанған. Олардың қазіргі саны 60 мыңнан астамырық . Олардың этникалық тырихы зерттелмеген , солай болса да эскимостардың тарихы б.з.д. 4000 жылдарда қалыптасқан деген пікір бар. Олардың негізгі кәсіпшілігі аңшылық пен балықшылық және тютень балығын аулаған. Эскимостар құралдарын ағаштан , сүйектен және басқа да қатты заттардан жасаған . Құрлық жерлерде бұғыларды, аюларды, мускусты, өгіздерді, терісі бағалы аңдарды, суда жүзетін құстарды аулаған.Олардың негізгі еңбек құралдарына сүңгі( гарпун) найза , садақ, жебе, қақпан –ау,шапқы, сияқты құралдар болған.

Эскимостардың заттай мәдениеті кәсібіне бейімделеді. Күн жыли бастаған сайын олардың кәсіптері кең өріс алып, қоныстарын жиі-жиі өзгнзертуге лайықталған күрке тектес. Баспаналары болса суық түсісімен олар бір жерге шоғырланып жертөледе орналасқан. Кейде мұзды қарды жинап “ирлу” деп аталатын баспана салған .

Ұлттық тағамдары – негізінен ет пен балықтан жасалған тағамдар. Эскимостардың арасында космологиялық түсініктер кең тараған .

Түнде айға , жұлдызға қарап тіпті жел бағытын болжап жолын мүлтіксіз тапқан. Ата-бабаларынан келе жатқан ертегілер, әңгімелер, және т.б. ауыз әдебиеттері кең көлемде дамыған.

Эскимостардың ертеден келе жатқан салтын отаршылар бұзды.
Бақылау сұрақтары:

1 Америкаға сипаттама.

2 Эскимостардың тұрақтарын бейнеле.

3Эскимостардың құрал-жабдықтары.

4 Эскимостардың касмологиялық түсінігі

5 Эскимостардың шаруашылығы.

6.Эскимостардың қоғамдық ұйымы

7. Калифорнияның аңшылар мен жинаушылар

8.Субарктикалық және арнтикалық аудандар.

9.Адамдардың әр түрлі экологиялық ортаға бейімделуі.

1. 
   Солтүстік Американың еңбек құралдары
   
2. 
   Майя тайпасының жазбасы.
   

1. Солтүстік Америка халықтарының қоныстануы үшін ана ғұрлым қолайлы Солтүстік Америка қайуанаттар дүниесіне бай. 13 ғ дейін Солтүстік Американы астектеу және теночтер деген тайпалар мекендеген. Олар теноч Тытлон деген қала тұрғызған. Бірте бірте қалған халықтарды жаулап алу мемлекеттік дәрежеге дейін көтерілді. Археологиялық деректерде бұл тайпалардан бөлек сопо, тольтек, тайпалары мекендегені мәлім болды. Еңбек құралдары ұшы өткір таяқ, кетпен, және т.б.құралдар болды. бұл халықтар алтын күміс метелдарын өндіреді. Бұлардың киімі мен тұрмысы алуан болды. қарапайым адамдар қамыстан жасалған сырты сазбен қапталған жұпыны үйде тұрды бұлар тек қана жүгері егіп сонымен күн көрді, ал абыздар, билер бұлар ағаштан үй тұрғызып егінші шаруалар жалдап өздері қалаған асты ішіп отырды. Абыздар билеушілермен тығыз одақ болды. Археологиялық деректерде маия халқының камиьдары мен математикалық есептеулері таң қалдырды. өйткені сол жер дәл келіп отырды. Солтүстік Америкада археологиялық зерттеулерді Маир тайпаларының аты әлемге әйгілі болды. Маия тайпалары календармен есептеулері дәл келіп отырды. Осы Маия тайпаларының небәрі 3 цифры бола тұра бұлар күн, ай ұзақтығын дәлдікпен анықтап отырды.

2.Маия халқы әрбір 20 жылда алтын әшекеймен жазылған Эиерогривтік арнайы тас жазбалары қойылып отырды. Бұл Маия халқының көне жазбасы деп аталды. Маия халқының жазуын зерттеген Ю.В. Кнозоров болды. Маия тайпаларының қол өнері өте жоғарыда болды. Алтын өңдеу мен тасқа өюлар жасау бұлардың арнайы мамандығы болды. Маия тайпаларының басқа елдермен қарым қатынасы жоғар дәрежеге жетті. Бұлардың басқа тайпаларға үстемдік жүргізгені белгілі болып отыр. Қазір кальендерліқ жүйе мен астрономиялық жазудың шығуы Маия халқының ең негізгі жетістігі деп санайды.
Бақылау сұрақтары:

1.Солтүстік Американың еңбек құралдары

2.Майя тайпасы экономикасының негізі

3. Майя тайпасының жазбасы.

4. Америка халқының ежелгі түрғындары

5.Американың негізгі шаруашылығы

6.Абыздар мен билеушілердің қарапайым халықтарын ерекшелігі.

7.Мезоамерика

8.Майя –ничя михесокей тілдік семьялары.

9.Ацектердің саудасы

10.Тас өңдеу.

17- лекция. Тақырыбы:
Оңтүстік Америка халықтары.

Жоспары:

1. 
   Оңтүстік Американың орманды және далалы аңшылары
   
2. 
   Шығыс Бразилия терімшілері
   
3. 
   Тілдік семья
   

1.Американың екі материгінің қоңыр салқын аймақтарында айтарлықтай дала Ландышвтары бар. Солтүстік Америкада Прерия, Оңтүстікте Пампы деп аталды. Бұл жер түрлі тілдік семьяға жатады. Дала аймақтағы тайпалар аңшылықпен терімшілікпен шұғылданды. Бизондарда ал ол басты кәсіптің бірі болды. 17-18 ғғ бұл жерлерде жағдай өзгерді. Европалықтар бұл жерге жылқыны қолға үйрете бастады. Аңшылық құралдары мен қарулары ретінде дәстүрлі найза шанышқы, жебе мен садақ, балта, метел қазан кеңінен қолданды. Олар бизон терісінен үйлер жасау үйлерде тұрды. Олар балалар төзімділікке үйретті. Бұл жерге олар өздерінің құдайлары деп әр нәрсеге табынды. Американың Оңтүстігінде Антрактиданың көршілес отты жерлері үш тайпа тұрды. Отты жерлер дегеніміз ұсақ аралдар болды. Алакаувтар менЯгана аңшылары өзенен балықты негізгі кәсіптерінің бірі етті.

2.Оңтүстік Америка. Оңтүстік Американың орманды және далалы аңшылары, Шығыс Бразилия терімшілері. Тілдік семья. Оңтүстік Американың тропиктік ормандарындағы аравакилер, тупи-гуаранилер. Орталық Анд ( Эквадор, Перу, Чили, Боливия). Инктер. Жер шаруашылығы. Аңшылықпен балық аулау. Инк мемлекеті. Қоғамдық қатынастар. Діні. Отты жерлер (алакалуфтар мен яганалар). Экзогамдық топтар. Діни нанымы. Америка халықтарының Европалық отарлауға дейінгі материалдық және рухани мәдениеті. Европалықтардың Американы жаулап алуы мен отарлауы. Отарлық саясаттың зардаптары. Африкадан күшпен жер аудару. Құлдық дәуір. Этникалық өзіндік сана-сезімнің трансформациялануы. Жаулап алу саясатынан кейінгі американың мәдениеті мен халқы.

3. Қазіргі кездегі Америкадағы этникалық процестер.

Континенттегі ішкі миграциялар. Әртүрлі этникалық топтар. Негр, метис категорияларының мазмұны. Америка континентіндегі халықаралық мәдени байланыстар.
Бақылау сұрақтары:

1.Оңтүстік Американың орманды және далалы аңшылары

2.Шығыс Бразилия терімшілері

3. Тілдік семья

4.Ландышев жерлер дегеніміз қай жерлер.

5.18ғ жағдай

6.Отты жерлер дегеніміз

7.Қазіргі Америкадағы этникалық процестер

8.Континенттегі шикі миграциялар

9.Әр түрлі этникалық топтар.

10.Негир Метис котегорияларының мазмұны

11.Америка континентіндегі халықаралық мәдени байланыстар
18- лекция. Тақырыбы:

Европа халықтары.

Жоспары:

1. 
   Европа халықтарының Отбасы тұрмысы мен әдет-ғұрыптары.
   

1. Еуропа –жер шарының шағын бір бөлігі. Оның жер көлемі 10 млн. шаршы шақырым. Шетелдік европада 58 халық тұрады. Гректер Европадағы ежелгі тайпа бұлардың арғы тегі ахейліктер б.з.д. 3-2 мың жылдықта Европа аймағына тарады. Гректер көптеген мәденит Еуропа –жер шарының шағын бір бөлігі оның жалпы көлемі- 10 млн.шаршы шақырым.

Шетелдік Еуропа елдерінде 1961 жылғы мағлұмат бойынша 428 млн .халық тұрды.Шетелдік Еуропада үлкенді –кішілі 58 ұлт мекендейді.

Еуропа Батыс және Шығыс деп бөлу қабылданған.Еуропаның алғашқы қауымдық және антикалық дәуірдегі этникалық картасы.Этногенезі және этникалық тарихы.

Эллин мәдениеті.Еуропа халықтарының Ұлы Қоныс аудару дәуірі.Оның этникалық істерге әсері.Герман,славян , кельт тай паларының жылжуы.Батыс және оңтүстік славяндардың шығуы, түріктердің жаулауы.Еуропаның ең ірі халықтарының қалыптасуы.Еуропаның ең ірі халықтарының қалыптасуы .Тілдік топтары.Нәсілі.Шаруашылығы және заттай мәдениеті.Соқалы егіншілікпен мал шаруашылығы.Өнеркәсіптің және ауыл шаруашылығының дамуы.Киімі.Қоныстары мен баспана түрлері.Рухани мәдениетіндегі аймақтық этникалық ерекшеліктер 2.Діні.Христиан.Католик.Православие.Отбасы тұрмысы мен әдет-ғұрыптары..Бөлінбеген патриархалды отбасы тұрмысы.Неке құру ерекшеліктері.Діни мейрамдары.¦лттық ойындары.Рухани ойындары.Рухани мәдениеті.Қолданбалы өнер.Қазіргі кездегі этникалық және этномәдени процестер.

Батыс, Орталық, Солтүстік және Оңтүстік Европа халықтары.

1. 
   Европалықтардың шаруашылығы
   
2. 
   Діні
   
3. 
   Мәдениеті
   
4. 
   Европа халықтары.
   
5. 
   Европа халықтарының Отбасы тұрмысы мен әдет-ғұрыптары.
   

1.Оңтүстік славяндар-словендер, хорваттар,болгарлар,сербтердің этникалық тарихы, тілдік және антропологиялық тарихы.

2.Шығыс славян халықтары-орыстар, белорустер,украиндердің-шығу тегі,этникалық тарихы.

3.Волга-Кама халықтары.

4.Прибалтика халықтары-литва,эстон,латыштар-этникалық тарихы.

Лекцияның мақсаты:Шығыс славян халықтарының және славян емес халықтардың тұрмыс-тіршілігі мен олардың мәдениеті және халық өнерлерін ашып, көрсете білу.
Лекцияның мәтіні:

1.Орыс Украин Беларус халықтары шығыс славиан халық тары шығыс славян халықтарын құрайды.Бұлар көне заманнан орталық, оңтүстік , Шығыс Еуропаны мекндеген тайпалардың ұрпақтары.

Орыс , Украин, Беларус халықтары орта ғасырда феодалдық жағдайда жасады.Сондықтан олардың көпшілігі шаруалар болды.

1649ж қарармен Ресей шаруалары бір жерге орнықтырылды.Украина шаруаларының орналасуы өте баяу жүрді.

ХҮІІ ғ.Украин даласы поляк орыс украин дворяндарының қолына өтті. Ресейдің экономикалық дамуы егіншіліктің жаңа жолға қойылуымен байланысты.ХІІ-ХҮғ егілетін дәнді дақылдарды алмастырып егу арқылы мол өнім алған.

2. Шығыс славияндардың өзара және жақын алыс көршілер мен қарым-қатынастар негізінде еңбек бөлінісі пайда болды.

Турлі мамандықтар қаланды. Мысалы:

Тері илеушілер, етікшілер, зергерлер, т.б. Олар үлкен қалаларда өздерінің шеберханаларын ашып отырды. Москва, Великий, Новгород, Халмагар, т.б.

Шығыс славияндардың негізгі тұрғындары “Посадкие люди” деп аталатын қолөнершілер мен саудагарлерден құралды.

3.ХҮІғ орыстарда шатырлық архитектура кең орын алды. Соғылған үйлердің безендірілуіне Волга – камья халықтарының ұлттық киімдері әр түрлі.

Олар ғасырлар бойына ұлттық киімдерінің ерекшеліктерін сақтап көрсетуге тырысты.

өрнектер геометриялық зооморфологиялық болған. Олардың даму дәрежесі жоғары болған.

Олар ер жеткен баланы үйлендіріп бөлек шығарған.

Волга –Камья халықтарының рухани байлығына фольклор, халық музикасы , би , кесте тоқу, ағаш үйлерді безендіру жатқан.

3.Шығыс Еуропаның өзіндік тарихы ба. Олардың орналасу табиғи –жағырапиялық аймақтарына Волганың (Еділдің) орта ағысы мен қала байлары кіреді. Бұл мәдени аймаққа түрлі этникалық топтар халықтар енеді –татарлар, чувантар, башқұрлар мордвалар , удмурадтар, марийлықтар және т.б.этникалық құрамалар 1989 ж санақ бойынша татарлар 765 мың, чуваштар 805,6 мың башқұрлар 1449,4 мың мардвалар 1153,5 мың удмурадтар 746,5 мың марийепқтар 610,2 мың осы халықтар өте көп деген этнокалықтар кірді.

4.Бұларды тіл жағынан 25 бөлуге болады топқа және түрлі алтайлық Ертеден Волга –Камья халықтарының негізгі шаруашылығы егіншілікпен мал шаруалары болды. XIX егіншілік 3 тәсілді жерді аудару тәсілдері, айрықша мәнге ие болған. Жерді жартуға соңы және ауыр плугтарды қолданған.

Кейіннен капиталистік қатынаста ағаш өңдеу мен түрлі құрылыстар бұйымдарын үй тұрмысына қажетті заттарды дайындаған қолдарынан өнер толған шеберлер шыққан. әсіресе бұл, кәсіппен татарлар мен мордвалар көбірек шұғылданды. Бұлардың үйлері бөренелерден соғылды. Олардың көремі әл –ауқаты мен семья мүшелеріне байланысты болды. Үлкен мән берілді. Осы архитектура бойынша бансиялар шіркеулер байлардың жеке меншіктегі үйлері салынды.

Оларда кедейлер мен байлардың үйлерінде қаншама айырмашылықтар болды. Шығыс славяндардың ауылдық жерлерінде мекендеген тұрғындардың үйлері солармен қалаға қарағанда бірнеше айырмашылық болған. Ал олардың шоғырланған меншік деревня деп атаған.

1 деревня 5-6 үйлерден, 15,20 баспанадан тұрған. Алғашқы село деген термин украиндер мен беларустар арасында сақтанған.

Крестьлидардың мекендері комплекстік тәртіппен салынған үй, қара сарайлар дәмхана, шайхана және т.б.

Кристандар –лапты деп атасатын аяқ киім киген.

Үй ішінде тұтынатын заттардан бәрінде орыс пештері болған. Орыстар, украиндар, тамақтарын құмыраға салып, пеште пісірген.

Ежелден олардың ұлттық тағамдары олардың шаруашылығымен тікелей байланыста болған шаруашылығы огарод егу және үй хай қанаттарын өсіру болған. Олардың үйлену тәртібі ежелден шіркеуде некеге отыру.
Бақылау сұрақтары:

1.Этногенез және этникалық тарихы

2.Материалдық мәдениеті

3. Қоғамдық және отбасы тұрмысы.

4. Шығыс славян халықтарына кімдер жатады.

5.Олардың шаруашылығы.

6. Славиян халықтарының кәсіптері.

7.Ұлттық тағамдары.

8. Тұрғын жайлары.

9.Прибалтика халықтары.

10.Литва Эстон Латониордың этногенезі мен этникалық тарихы.

11.Негізгі кәсібі

12. Материалдық және рухани мәдениеті

13.Еуропаның славян емес халықтары.

14.Халықтардың шаруашылығы.

15. Киімдері.

16. Отбасының тұрмысы.

17. Рухани мәдениеті.

1.Антикалық Қытай, Араб парсы және ортағасырлық Европалық қазақтар туралы мәліметтер

2.Қазақ этносын зерттеудегі орыс географиялық қоғамының орны.

3. Қазақстанның басқа этникалық , этнологиялық тарихнамасындағы Совет дәуірі.

1. Қазақ тарихы жемісі үзілмейтін көнеден келе жатқан тарих. Қазақ халқы этногенез жағынан алғанда 3 мың жылдан аса тарихы мен мәдениеті бар халық біз тарихқа 4 ғ түркі деген атпен енсек одан алдыңғы тайпалар осы күнге дейін көптеген тарихи оқиғаларды жартастарға түсіріп кеткен.

Осы қазақ этнографиясы жөнінде зерттегенді ең алдымен Ари тайпалары туралы деректер жинауымыз қажет. Бұл арилер туралы біз Авеста кітабынан аламыз. Кейінгі тайпалар туралы деректерді грек, қытай, парсы жазбаларынан көптеп табуға болады. Қытайдың үш тарихшысы бірдей Қазақстандағы ғұн тайпалары туралы үйсін тайпалары туралы монграфиялық деректер қалдырған. Тиматиан б.з.д.155-88 жылдары Чисызи еңбегі қалдырса. Банту батысхан империясының құжаттары атты еңбек қалдырған. Фай е-нің Шығыс хан мемлекеттерінің құжаттары атты еңбегі Түріктері туралы деректер көп. Грек авторлары Страбон сақтар туралы мынадай дерек қалдырады. Бұрын Қара теңіздің, Дунайдың жағасында тұратын тайпалар сарматтар, аримаспылар, сақтар, массагедтер тұрған. Олар жауынгер, ержүрек болған деген дерек бар. Гередот марссагеттер, сақтар жайлы олар скивтерге ұқсас және де атта да, жаяу жүріп те соғысады деген. Ктеси сақ әйелдерінің ер жүректігімен олардың ерлермен бірдей қимылдайтындығы туралы жазады.

2.Адамдар өз тарихын өзі жасайды,Сол себептіде әр мемлекеттің дүркінге толы тарихы мен халқы болады.Таталитарлық жүйе”казармалық” социолизм еңбекшілері басқару мен бақылау процестеріне тартылуын шектеді.

1985 ж сәуірде партия қоғамды демократияландыру және оны жариялылық негізінде қайта құруды жүзеге асыру үшін халық алдындығы жауапкершілікті қолына алды. 1986 ж 25-26наурызда өткен партияның ХХҮІІ съезінің құжаттары мен сонда қабылданған. КОКП жаңа бағдарламасында бұл өзінің көрінісін тапты. Осы кезден бастап елде түркі құрылыстар немесе саяси жүйелер пайда бола бастады.Г;В.Колвин Мәскеудің шешімімен Қазақстанның ком.пар.О.К. І-хатшысы болды. Партияның өкілеттілігі мен мемлекетінің жоғары билеушісі осы кезде тағы қазақ мүддесін аяқ асты қылды. Жастар бибіт шерумен жаншылғаннан кейін Қазақстан лидерінің айтуымен КОКП ОК бұл оқиғаны ұлтшылдық деп санады. 1990 жылғы қайта құру дағдарысы күшейе түсті. 1990 ж тамызда демократияшыл күштерінің тегеуірінімен тарихи оқиғаға толы болды.

3.70 жыл бойы еркін және терезесі тең Республикалар одағы аталып келген Коммунистік партия тағынан тайды. 1991 жылы 8 желтоқсанды Минскіде –КСР одағының құрылтайшылары болған үш республика Қазақстан Украйна, Белорусия басшыларының кездесуі болды. Онда ТМД –ны құру туралы мәлімдеді. 1991 жылы Алматыда тәуелсіз мемлекеттердің басшылары кездесті. Қайта құру тарихи процес. Қайта құру әкімшіл-әміршіл жүйені жойды. Ғасырлар бойы д.ж. тарихтан шет қалған мемлекеттер жер бетіне қайта шығып саяси карталарға түсе бастады. Республика жоғарғы Кеңесі 1990 жылы 25 қазанда ҚазақКСР-ның егемендігі туралы декларация қабылданды. ҚазақКСР-ның егемендігі туралы декларация қабылданды. 1991 жылы Қазақстан Республикасы болып өзгертілді.

1.Қазақстан этнографиясының ерекшеліктері.

2.Антикалық Қытай жазбалары.

3.Қазақ этносын зерттеудегі орыс географиялық қоғамының орны.

4.Қазақстанның басқа этникалық , этнологиялық тарихнамасындағы Совет дәуірі.

5. Араб парсы және ортағасырлық Европалық қазақтар туралы мәліметтер