Лекция: 30 сағат Практикалық: Лаборатория: 15 сағат обсөЖ: 45 СӨЖ: 45 Барлық сағат саны: 135 сағат

Лекция 25

Жоспар:

2. Пайдаланушы интерфейсі

Мәліметтерді қорғаудың маңызды құралы операциялық жүйе­нің жүйе қауып­сіз­дігіне байланысты болған барлық оқиғаларды белгілеп отыратын аудит функциясы болады. Мысалы: жүйеге сәт­ті немесе сәтті емес логи­калық ену амалдарын, кейбір файл­дар­мен каталогтардан пайдалану амал­дарын, принтерлерден пай­далану ж.б. Күзететін оқиғалар тізімін админи­стратор белгілейді.

Бастартудан табандығын сүйемелдеуді операциялық жүйе резервтеу негізінде амалға асырады. Жиі операциялық жүйелер функциясы мәліметтердің бірнеше нүс­қаларын түрлі диск және дискты жинағыштарда сақ­таумен байланыс. Принтерлер және басқа енгізу-шығару құрылғылары резервтелінеді. Құрылғының бастарту ке­зінде операциялық жүйе жылдам резервті копиясын тауып онымен жұмыс орында­уын аяқтау қажет. Арна­йы жағдай­да бастартудан табандығын қамтамасыз ету бірнеше процес­сор­ді қолдану – мультипроцессорлеу болады, бір процесор бас тартқан­да төмендеген өнімбен болса да жүйе жұмысын жалғастыра бере­ді. Көп жағдайлар­да мультипроцессор конфигурациясы жүйе жұ­мыс жылдамдығын асыру үшін іс­тетіледі. Бұл жағдайда бір про­цессор жұмыстан шыққанда операциялық жүйе жұ­мысын тоқта­тады.

Бастартудан табандығын сүйемелдеу администратор міндеті­не енеді. Опера­циялық жүйе құрамына утилиталар кіреді. Олар­дан администратор маңызды мәліметтерді жылдам тіктеу үшін ре­зервті көшіруді регуляр орын­дап тұруға пайдаланып отырады.

Операциялық жүйенің мүмкіншіліктері программистке қол­данбалы програм­маларының интерфейсі деп аталушы функция­лар жиынымен беріледі (Application Programming Interfase – API). Пайдаланушыдан бұл функ­циялар алфавитты-циф­р­лық немесе графиктық пайдаланушының интерфейсі арқылы жасырылған.

Қолданбаны зерттеушілерге нақты операциялық жүйелер ерекшілікте­рі API ерекшіліктерімен беріледі. Сондықтан түрлі ішкі құрылымға бі­рақ бір түр API жиы­нына ие операциялық жүй­елер бір түр болып көрі­не­ді. Бұл қасиет операциялық жүй­елерінің стандарттауын оңайлатып белгілі API стандартына сай қолданба­ларды түр­лі операциялық жүйеге көшіруге мүмкіндік жасайды. Мы­салы, API UNIX стандар­ты­ның біреуі болған Po­six–ке байла­ну түрлі зерттеушілердің операциялық жүйелері бір-бірінен ішкі түзілісімен кескін айырылса да бүкіл UNIX операциялық жүйесі туралы сойлеуге мүмкіндік береді.

Қолданбалар API функцияларынан жүйелі шақырулар жәр­демін­де пайдалана­ды. Қолданбаның операциялық жүйенің қыз­метінен пайдалануы подпрограмманы шақыруға өте ұқсас. Опе­рациялық жүйеге әдетте командалар идентификаторлары­нан жә­не мәліметтерден түзілген керекті ин­­фор­­­мация жадтың белгілі жай­ына, регистр­лерге және немесе стектерге орналастырылады. Кей­ін­нен басқару операциялық жүй­е­ге беріледі, ол керек функция­сын орындап болып нәтижені жад, регистр немесе стек арқылы қайтарады. Егер операция қанағаттанарсыз орындалса нәтиже қате ин­ди­кациясына ие болады.

Жүйелі шақыруларды амалға асыру тәсілдері операциялық жүйенің ұйымдас­тыру структурасына байланысты болып ол есе аппараттық платформаның ерекшілікте­ріне тығыз байланған. Одан басқа ол программалай тіліне байланысты. Ассемблер­ды қолданғанда программист регистрлер немесе жад облыстарының мәндерін белгі­леп кейіннен қызметтің арнайы инструкциясын шақырады немесе қайсы бір ОЖ функциясын шақыру үшін программалық үзуді орындайды. Жоғары деңгейдегі тіл­дерді қолдағанда ОЖ функцияларын пайдаланушы жазған қосалқы про­граммаларға ұқсас белгілі аргументтердің белгілі тартіппен анықтап шақырады.

2. Пайдаланушы интерфейсі. Операциялық жүйе қолданба­лық программалар­дан басқа терминалда істеп отырған адам үш­інда ыңғайлы интерфейс жасауы қажет. Бұл адам ақырғы пайда­ла­нушы, ОЖ-нің администраторы немесе программист бо­луы мүмкін. Ілгерігі пакетты режиміндеғы ОЖ-лерде пайдаланушы интерфейс функ­циялары өте кемейтірілген болып терминалдың болуында талар етпеген. Тапсырмаларды басқару командалары перфокарталарда ұрылып нәтижелер печаттау құрылғысына шығарылатын еді.

Осы кезгі пайдаланушы интерфейсі дамыған функцияла­рын қолдап екі түрдегі: алфавитты-цифрлы және графикалық тер­миналдарда интерактив істеу жолдарын ашады.

Алфавитты-цифрлық терминалда жұмыс орындағанда пайда­ла­ну­шы қуаты берілген ОЖ функционал мүмкіншіліктеріне бай­ла­нысты бұйрықтар жүйесіне ие болады. Әдетте ОЖ командалық тілі қолданбаларды іске қосу және тоқтату, файл­дармен және ка­талогтармен түрлі амалдарды орындау, Ож-нің жағдайы туралы түрлі мағлұматтарды алуға (істеп тұрған процесстер санын, ди­сктердегі бос орын көлемін ж.т.б.), жүйені администрлеу мүм­кіндіктерін береді. Командалар терминал­дан интерактив режимін­де ғана енгізілуімен керекті тәртіптегі командаларға ие командалық файлданда оқып алынуы мүмкін.

Ерекше немесе командалық файлдағы командалар тізімін оқу­ға жауап беретін ОЖ-нің программалық модулі командалық интерпретатор деп те аталады.

Команданы енгізу жеңілденеді егер ОЖ пайдаланушының графикалық интер­фейсін сүйемелдесе. Бұл жағдайда пайдалану­шы керекті амалды орындау үшін тыш­қан жәрдемінде экрандан керекті графикалық белгі немесе меню пунктін таңдайды.

Бақылау сұрақтары:

1. Қолданбалы программалаудың интерфейсі.

2. Пайдаланушы интерфейсі