Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Лекция № 1

1. 
   ҚР Конституциялық құқығы 30 тамыз 1995ж
   
2. 
   ҚР “Шұғыл іздестіру құқық теориясы” туралы заңы 15.12.1994ж
   
3. 
   ҚР Қылмыстық Кодексі 2000ж
   
4. 
   ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы 2000ж
   
5. 
   Я. Гинзбург, В. И. Григореьв, С. Ю. Алесковскии “Основы оперативно розысной деятельности”. Алматы 1998 г. Учебник практическое пособие.
   
6. 
   В. Плетнев, “ОРД курс лекции” А- А 2001 г
   
7. 
   Рушайло “Основы ОРД” Санк- Петербург 200г
   
8. 
   Б.Қ. Төлеубекова “ҚР қылмыстық іс жүргізу құқығы” және Алматы 2000ж
   

Әділдік өзінің тарихы барысында жедел іздестірумен тығыз байланысты. Нақты іздестіру функциясы ғасырлар бойы қылмыстарды ашуға, анықтау мен тінту айыпкерлерді және оларды сот биліктерінің қолына тапсыруды қамтамасыз етті.

Деректердің куәліктеріне карағанда, іздестіру қайраткеллігі рим претерлерінен, инквизациялық процестерден ортағасырлық трибуналдардың, ресейдің іздестіру бұйрығының тәжірибесінен өзінің бейнесін тапты.

«Қызметкерлерді ұстау мен әшкерелеу тек қана қылмыскердің қолынан келеді» деген таным болды . Міне сондықтан болса керек, Ресейдің, Францияның, Англияның құпиялы іздестіру қызметінің тарихында авантюристер мен қылмыскерлер тұрды. Осылай, тұлға ретінде ресей қылмыстық іздестіру тарихына айтарлықтай із қалдырған рецидевист ұры Иван Осетов, лакабы Ванько Каин болды.

1741 жылы желтоқсонда ол іздестіру бұйрығына оны «іздестіру мен іздеу» қылмыскерді қызметінен алуға өтініш берді, өзі танитын қылмыскерлер ішінен оның өтініші қанағаттандырылып, ол бірнеше жыл бойы «жеткізуші» болып, қылмыскерлерді шын мәнінде іздеді. Бірақ ол паралель түрде бір уақытта іздестіру полициясындағы чиновниктермен бірге қызмет атқара жүріп, өзі де қылмыстар жасады.

1755 жылы оның жүмысы тергеліп және әшкереленгеннен соң Ванька Каинге өлім жазасы беріліп, кейін оны жер аударуға ауыстырылды.

Францияның полициялық кызметінің тарихы өзінің тамырымен Напелеон уақытына кетеді. Бастапқыда оның басты міндеті корольдің саяси қарсылыстарымен күресу болған еді, кылмыскерлерді ұстау емес.

Париж префактурасының Бірінші бөлімі құрылды қылмыстық қылмыстармен күресу үшін. Бірақ кішкене апарат тарымен күресу болған еді, қылмыстарды ұстау емес. Кейінірек Париж префактурасының Бірінші бөлімі күрылды кылмыстык кылмыстармен күресу үшін. Бірак кішкене апарат еген қылмыстардың кез келген жағдайында: қарақшылық, үрлықтармен күресу мүндай ситуацияда қолынан келмеді. 1810 жылы ғана, кылмыстардың толқыны Парижді батырарға барғанда барып, француз криминалды полициясы Сюрте дүниеге келді. Оның қалаушысы Эжен Франсуа Видок болды. Бүл аңызды түлға жайында Ю. Торвальд былай бейнелейді.

Видок 35-не дейін, тәртіпті өмір сүрді, оқиғаларға толы: артист болды, солдат, матрос, түтқында жүріп бірнеше мәрте кашты. Қашкындығының алғырлығына карамастан, оның жолы болмады, әрдайым оны үстап алды. Соңында Видок каторгалы жүмысқа үкімделіп, аяғына кісен киді. Видок жылдар бойы кауіпті қылмыскермен бірге өмір сүрді. 1799 жылы ол сәтті қашып, Парижде он жыл өмір сүрді, саудамен айналысты. Осы жылдар бойы бүрынғы түрмедегі көршілері, үкіметке айтамыз деп оны бопсалады. Оларды жек кәріп кеткендіктен, Видок Париждегі полициялык префектураға барып, кылмыстык элем жайындағы білімін кылмыскерлерді үстауға пайдалануын үсынды, бірақ шарты, оның қылмыстық өткен өмірін кешірсе деген.

1810 жылы Париж полициясының Бірінші басшысы, Видокпен келісті. Олар өзгеше шешім кабылдады, Видокке Парижден қылмыспен күресу үшін қазіргі заман тілімен айтканда, оперативті тактикалык комбинация өткізілді. Жасырын әрекет мақсатымен Видок тағы да тұтқындалып, кейін қашқын ретінде босатылды. Видоктың резиденциясы полициялык префектураға жақын жерде орналасты. Ол сенімді болды, кылмыскер ғана кылмысты жеңе алады деп. Міне осы принцип бойынша Видок өзіне әріптестерін қызметке алды. Көп кешікпей ол 20 бұрынғы тұткындарды алып, оларға құпия кордан ақша төледі.

Жұмысының нәтижесіне қарағанда, Видок ержүрек және талантты із кесуші болды. Ол сирек көрермендік еске, интиуцияға ие болды, образға кіре білді, кылмыс әлемін терең білді. Ол архив кұрды, онда өзіне таныс барлық кылмыскерлер жайында мәлімет болды. Бір жылдың ішінде өзінің 12 әріптесімен Видок 812 адам өлтіргендерді, ұрыларды, тонаушы мен алаяқтарды, притондарды жойды, оған дейін үкімет тиіспеген.

Видоктың ұйымы «Сюрте» (қауіпсіздік) деген атаққа ие болды. Дәл осы француз криминалдық полицияның дүниеге келуіне бірден- бір себеп болды.

1883 жылы Видок отставкіге шығып, оның орнын баска біреу иемденді. Бірақ шын мәнінде Видоктың принципы сақталды -- көптеген бұрынғы кылмыскерлер «Сюрте»-ге кұпия түрде жұмыс істеді, қылмыстық өмір жайлы ақпарат /киналып, оны өткізіп тұрды.

XIX ғасырдың басында барлық мемлекетте қылмыстық полиция пайда болып дами бастады. Ресейде іздестіру полициясы 1866 жылы Санкт-Петербургте қүрылды, 1864 жылғы сот реформасынан кейін, Москвада, Варшавада, Ригада 1908 жылдың 6 шілдесінде іздестіру бөлімін ұйымдастыру жайлы заң қабылданып, онда 89 губернияларда және қаланың уездерінде полиция қүрылымында іздестіру бөлімшелері құрылды.

Осыдан МВД ерекше назарын кандидаттарды басшы кызметіне іздестіру бөлімінің үйретуге аударды. Петербургте қылмыстық іздестіру дайындық курсы ұйымдастырылды.