Лекция Кілт сөздер Дерек, сын, тарихи синтез, әдіс, әдіснама, деректану пәні
жүктеу/скачать 178.99 Kb.
|
| Лекция 13. Заңдық актілер
Кілтті сөздер Әдет-ғұрып, шариат, Шыңғысханның жарғысы, Темірдің білігі, акт, заң, би, декрет. Талқыланатын сұрақтар 1.Қазақ халқының заңдық деректеріне шалпы шолу. 2.Қарамола Ережесі. 3.Кеңес өкіметінің заң акттілері мен нормативтік қаулыларының негізгі түрлері. 4.Актілік материялдарды деректанулық талдау. 1.Қазақ халқының заңдық деректеріне шалпы шолу. Қазақстан териториясында қола дәүірі кезінде әйгілі билік пайда болды. Жазылмаған заң арқылы қауымды реттеп отырды. Метал өндіріп, қару соғып, соғыстың көбейуіне байланысты, осыны реттеп, тәртіпке келтіретін күшті орталықтанған билік керек болды. Билік заңдары шығарды. Бұл заңдардың деректік мәні зор. Еліміз тарихында халқымыздың: әдет-ғұрып салт – дәстүр шариат Шыңғыс ханның жарғысы Темірдің билік құрамы Қасым ханның қасқа жолы Есім ханның ескі жолы Тәукенің жеті жарғысы Патша империясы тұсындағы заң құжаттары Кеңес үкіметі тұсындағы Заң актілері Тәуелсіз Қазақстанның Заңдары деп кезең – кезеңге бөлуге болады. Бұл әрине шартты түрде. Енді біз бұларға тоқталып мағынасын ашсақ. Акт – термині латынның істелді деген мағынаны білдіреді. Бұған әртүрлі келісім құжаттары, жатады. Заңдық құжаттар екі үлкен топқа бөлуге болады. Жалпы құқықтық акт (Заңды күші бар жоғарғы билік) Меншік актілер (Екі тұлғаның арасындағы) Актілік материалдарға жеке адамдардың бір-бірімен, мемлекеттердің дара және мемлекет пен мекемелердің экономикалық, дипломатиялық, саяси мүдделеріне байланысты шарттары – заң түріндегі келісім құжаттары жатады. Заң құжаттары – белгелі бір дәуірдің әлеуметтік экономикалық, қоғамдық, құқықтық қатынастарын зерттеуге мүмкіндік беретін материал. Құқық – адамдар арасындағы қатынасты реттейтін мемлекет нұсқаулар мен заңдардың тұтас жинағы. Мемлекеттік құрылымды қорғау сақтаудың тәртіп ережелері. Шариғат – Мұсылмандардың Құран кәрімге сүйеніп негізделген заң нормаларының жиынтығы. Жарғы – монғолдың ярғу төреші деген сөзінен шыққан. Қазақша «Әділ төрелік» деген білдіреді. Әдет – «заң» жора, жарғы, жол деген терминдерін пайдаланды. Бидің билігі... ауызша түрде фольклорлық. Билер сөзі дерекке жатады. Жүгіну – 5-6 биден құралады. Кеңес – 10-20 биден жиылысы. Мәселені шешу үшін ережеге сүйенеді. Қасым ханның қасқа жолы. Қазақ заңдары қазақ халқының ұрпақтан – ұрпаққа жалғасып келе жатқан әдет – ғұрыптың ережелерден шықты. Мулік заңы (мал , мүлік, жер дауын шешу ережелері) Қылмыс заңы (кісі өлтірі, ел шабу, мал талау, ұрлық қылмыстарына жаза) Әскери заң (қосын құру, аламан міндеті, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат) Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке үстіндегі ережелер, жасауы Бөкеуіл, тұтқауымдардың міндеті) Есім ханның Ескі жолы толықтырылып, қосылғандары (хан болсын, ханға лайық заң болсын, батыр болсын, би болсын, би түсетін үй болсын) Бұл ережелер бұрыннан келе жатқан дәстүр болғандықтан болуы мүмкін. 2.Қарамола Ережесі. 1885 ж. Семей облысы Қарамолла деген жерде Павлодар, Қарқаролы, Семей,Өскемен,Зайсан уездері билері мен құрметті адамдарының төтенше өткізген съезі. Семей қазақтары үшін қылмысты істерге қарсы заң ережелері қабылданған. Бұл құжатты съезде төбе би болып сайланған Абайдың өзі жазып шыққан. Бұл құжат 1886 жылы Қазан университетінің баспасынан (араб әріпімен) шықты. Құжаттан ел билеудің әдеттік- құқықтық жүйесі мен ислам діні бекіткен заң нормаларын өзгерту. Заң актілерінің негізгі түрлері: Конституциялар; Заңдар; Кодекстер. 1930 жылдың ортасына дейін декрет, қаулы,қарар атаулары қолданды. Декрет (латынша қаулы, шешім) Кеңес өкіметінің алғашқы заңдық актісі. Конституция (латынша-үйлестіру) негізгі қоғамдық және мемлекеттік принциптері қалыптастырады, қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік- экономикалық және саяси негізін сипаттайды. Алғашқы конституция 1924,1936,1977 жылдары қабылданды. 1936 ж. Қазақстан автономиядан одақтық Республика болып құрылды: - ер мен әйел теңесті; - сот істерін жергілікті халықтың тілінде жүргізуге құқық берді; - Ана тілінде мектеп, мемлекеттік мекеме, мәдени орындарды пайдалануға құқық берді. 1977ж. Одақтың Конституция қабылданды,ал Республика өз конституция-сын,қабылдады. (Айырмашылығы жоқ) Бізде 1978ж. 1936 ж. Конституциядан кейін Заңдар кең түрде дамыды. (Жалпыға бірдей әскери міндет) Жоғарғы мемлекеттік өкіметтің актілік құжаттары: Ереже; Мәлімдеме; Үндеу; Қаулы; Деклорация; Резолюция. Кеңес съезінде бекітілген бұл актілер толық заңдық күші бар. жүктеу/скачать 178.99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|