Лекция тақырыбы: Жалпы тіл білімі курсына кіріспе. Лекция жоспары


 ғасыр тіл біліміндегі бағыттар мен мектептер



Pdf көрінісі
бет28/46
Дата23.11.2023
өлшемі0.72 Mb.
#484184
түріЛекция
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   46
Лекция жинағы

19 ғасыр тіл біліміндегі бағыттар мен мектептер. Тіл білімі өзінің бүгінгі көтерілген 
сатысына ішкі қайшылықтарсыз, талас-тартыссыз бірден жеткен жоқ. Оның даму 
тарихында әр түрлі ағымдар, пікір таластары болып отырды және қазір де бар. Ондай 
ағымдардың тууына түрткі болған себептердің бірі – тілдің өзіндік табиғаты мен мәнін ашу 
мәселесі. Кейбір ғалымдар тілдің қоғамдық мәнін дұрыс түсініп, оны қоғамдық құбылыстар 
қатарына жатқызса, енді бір топ зерттеушілер тілді табиғат құбылысы деп түсініп, оны 
зерттейтін ғылымды табиғаттану ғылымдары тобына қосты, тілді таза психикалық құбылыс 
деп санап, тіл білімін психология ғылымына тәуелді етпекші болғандар да болды. Осындай 
көзқарастар негізінде өткен ғасырдың екінші жартысынан бастап әр түрлі философиялық 
қағидаларға сүйенген бағыттар қалыптасты. 
Логикалық бағыт – тілді ойлауға және логика мен философиядағы әр түрлі ағымдар 
мен концепцияларға қатысты зерттейтін көзқарастар жиынтығы. 19 ғасырдың 1 
жартысындағы философиялық тіл білімі логикалық және психологиялық бағыттардың 
қарама-қарсы дамуынан көрінеді. Бұл екі бағыттың екеуі де грамматиканың формалдық 
және семантикалық жағына көңіл аударды. Бірақ ол жайындағы көзқарастары қарама-
қайшы болды. Логикалық бағыттың негізгі мақсаты – ойлаудың танытқыштық қызметін, 
логикалық категориялар мен тілдік категориялар арасындағы қарым-қатысты зерттеу, 
тілдік категориялардың логикалық сипатын айқындау. Бұлардың пікірінше, логикалық 
категорияларға жататын ұғым, байымда, субьект, предикат пен тілдік категорияларға 
жататын сөз, сөйлем, бастауыш баяндауыш сияқтылар арасында үндестік, бірлік бар. 
Алдыңғы логикалық категориялар соңғы тілдік категориялар арқылы жарыққа шығады: 
ұғым-сөз, байымдау-сөйлем, субьект-бастауыш, предикат – баяндауыш арқылы т.б. 
Психологиялық бағыт. Натуралистерге қарсы күрес үстінде дүниеге келген бағыт 
психологиялық ағым деп аталады. Тіл біліміндегі психологизм 19 ғасырдың орта кездерінен 
бастап қалыптаса бастады. 19 ғасырдың екінші жартысындағы көрнекті тіл ғалымдарының 
көбі осы бағытты жақтады. Тіл психологиясының нысаны – адамдардың сөйлеу әрекетінде 
болатын психикалық процестер. Тіл психологиясын қалыптастырушылардың ең бастылары 
қатарына Берлин университетінің профессоры Гейман Штейнтальды (1823-1899) 
жатқызуға болады. Кейініректе Штейнтальдың көзқарасын Харьков университетінің 
профессоры Александр Потебня (1835-1891), неміс ғалымдары Вильгельм Макс Вундт 
(1832-1920), Герман Пауль (1846-1921), тағы басқалар қолдады. Тілдік құбылыстарды 


психологиялық тұрғыдан сөз ету – 19 ғасырдағы лингвистердің көпшілігінде болды және 
бұл бағыт тілдік философия ретінде әр түрлі көзқарастағы ғалымдардың, мектептердің 
басын біріктірді. 
Лингвистикалық психологизм өз ішінде қайшылықтары, алалықтары жоқ, біртұтас 
көзқарас емес. Бұлардың басын біріктіретін, ортақ концепция бар. Ол – тіл мәселелерін 
шешуде психологиялық қағидаларды басшылыққа алу. Тіл – психологиялық бақылаудың 
нысаны, оның мақсаты – тіл біліміндегі логикалық көзқарастарды сынау, тілдік 
категориялар мен логикалық категориялар арасында қайшылықтар көп, сондықтан тіл 
мәселелерін зерттеуде логика заңына сүйенуге қарсы шығу. Психологиялық бағыттағылар 
өз ішінен индивидуалистік психологизм, әлеуметтік психологизм деп аталатын екі бағытқа 
жіктеледі. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   46




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет