Лектор : Баткаев. Ж

Лабороториялық жұмыс 11

Зиготадажы гендердi быжу тегiн зерттенiздер. Бұл зерттеуде символдарды тұсiне көнiл аударыныз.

кеннетт торыны Үябықтарын бұрбақтармен өздiгiнен толтырыныз, көрсетiлген генотикке бұрбақты фенотикi сәйкес болу керек. Бұл үшiн шкафты Фенотик бөлiмiнен керектi бұрбақты тандак алык ұябыққа акару керек. кеннеті торын дұрыс толтыру үшiн гендердi доминанттылыжы және рецессивтiгi туралы бiлiмдi қажет етедi.
Статистика режимiндегi лабораториялық жұмыстар
Лабораториялық жұмыста Мендельдiн бiрнебе рет қайталанжан тәжiрибелерiнi сандық нәтижелерi статистикалық жолмен өндек быжарылады және модельденедi. Жұмысты мақсаты – осы нәтижелер үлестiрудi қалыкты занына бажынатындығын көрсету, ал математикалық үмiтте сары және жасыл бұрбақтар саныны қатынасы 3 : 1 тең. Тәжiрибеде дәл осы классикалық қатынас өте сирек кездеседi, статистикалық заңдарыны бекiтуi бойынба тек осы қатынас дұрыс болык саналады. Бұл лабораториялық жұмыстар мектектерде және жожары оқу орындарында оқыб -үйренетiн ккндi тере игеруге арналжан.


Морган за дары бойынша лабороториялық жұмыс пен есептер.
Лабороториялық жұмыс 12

Тақырыбы: Виртуальды лабораторияны интерфейсін зерттеп бІлу.

Жұмысты мақсаты интерфейсті элементтерімен танысу және оларды қызметтерін тәжірибелік тұрде сынау. Элементтерді сипаттамасымен 2 бөлімде танысужа болады. Бұдан соң лабораториялық бөлмеде осы Элементтерді тауып оларды іске қосып жұмысын қарастырыңыз.

Ішкі компьютерді экранынан бастаныз. Экранда виртуальды лабораторияны жұмыс режимдерін кезектестіріп танданыз. Режимді тандау алдында проекцияны жоғарғы оң жағында орналасқан “x” кнопка арқылы алдынғы Режимді сөндіруді ұмытпаныз.

“Шажылыстыру” режимінде тандауы ызды тоқтатыңыз. Экранда таза линиялы шыбындарды тандауды орнатыныз. Экраннан Бір шыбынды алып проекцияжа жіберініз. Осы крекеттері қарсы жынысты шыбында қайталаныз. Оларды мінез -құлқына көңіл аударыныз. Пеннетт торыны жоғарғы бұрышында орналасқан “+” кнопка арқылы шажылыстыруды Іске қосыңыз. Курсоңрды туылжан шыбынны Біреуіне орналастырыныз және жынысын көрсететін танба пайда болуын байқаныз. Шыбынны денесінде шерттініз және хромосоңмалармен ядроны пайда болуын байқаңыз. Ретімен курсоңрды хромосоңмалармен бірге орналастырып, осы хромосоңмалардажы гендерді аллельдік құрамы туралы шығатын мәліметтермен танысыныз. Бір хромосоңманы алып то азытқышқа орналастырыныз. Бір шыбынды ұстап термостатқа орналастырыныз.

Тәжірибелік шыбындармен хромосоңмалардан құтылыныз. Ол үшін еркіндікке және жарыштарға арналжан терезелерді қолданыныз.

Профессор Т. Х. Морганнан кенес алыныздар. Ол үшін портретте курсорды шерту керек. Кенес қажет болмаса курсоңрды портреттен алу қажет.

2 бөлімде сипатталжан басқа Элементтерді қызметтерінде сынаныз.

Лабороториялық жұмыс ж 13

Тақырыбы: Хромосоңмалық карта.

Хромосоңмалық карта терезесін ашыныз. Оның виртуальды лабораторияда тәжірибелерді жүргізгенде анықтамалық ретінде қолданыныз. Картада жеміс шыбыны DrosophІla melanogaster –ді генотипі және фенотипі туралы мәліметтер жинастырылжан. Ядрода жұпты (гомологты) хромосоңмаларды тауып, оларды пішінімен қалпын естері ізде сақтаныз. Төменгі оң бұрышта орналасқан кнопка хромосоңмаларды аталық немесе аналық жиынтығын іске қосады.

Аталық және аналық ядродағы хромосомалар жиынтығыны ерекшеліктерін тұсіндірніз.

Лабораторияда тәжірибелер жүргізу үшін 16 таза линиялы шыбындар бар. Кәдімгі аталық және Кәдімгі аналық жеміс шыбынны ерекше фенотиптік белгілерін сипаттаңыз. Мутантты шыбындарды фенотиптерімен танысыныз. Гомологты хромосоңмаларды жұптарын және оларды аллельдерін еске сақтаныз.

Бір жұп гомологты хромосоңмаларды әртұрлі гендері тұркеcкен топты құрайды. Жеміс шыбыны DrosophІla melanogaster-ді тұркескен топтарын көрсетініз. Жеміс шыбында және басқа жануарларда тұркескен топтарды саны немен анықталады? ТІркескен топтармен байланысты сыртқы белгілерді сипаттаңыз және зерттеніз.

Әр хромосоңманы жоғарғы ұшы 0%, ал төменгі ұшы 100% деп белгіленген. Хромосоңмада осы аралықта гендер орналасқан. Оларды орындарыда пайыз арқылы белгіленген. Гендерді орындарын анықтау геномды карталау деп аталынады. Хромосоңмаларды картасын зерттеп бІлі Із және көрші гендерді аралыжын анықтаңыз.

Лабороториялық жұмыс ж 14
Тақырыбы: DrosophІla melanogaster-ді кариотипІн зерттеу

1 тапсырма. Зерттеуге арнап экраннан мұртшасыз аталықты немесе аналықты (arІstaless мутацияны) алыныз. Осы аллель тіркескен топты табы ыз. Мұртшасыздықтеп тіркескен барлық мутантты аллельдер фенотипте байқалынатын шыбынды құрастырыныз. Негізінде мұртшасыз (arІstaless мутацияны), сары денелі (straw мутацияны) және дамымажан қанатпен (vestІgІnal мутацияны) шыбынды алыныз.

2 тапсырма. Зерттеуге экраннан Кәдімгі аталықты немесе аналықты алыныз. Қандай белгілер хромосоңманы ІІІ жұбымен тіркескен тобына жататындығын анықтаңыз. Кәдімгі шыбынды осы тіркескен топты мутантты аллельдері бойынша гомозиготажанайналдырыныз.

3 тапсырма. Зерттеуге арнап экраннан Кәдімгі аналықты алыныз. Оны мұртшасыз (arІstaless мутацияны), қара денелі (ebony мутацияны), иреленген қанатты (curled wІngs мутацияны) және ақ көзді (whІte мутацияны) шыбынжанайналдырыныз.

Өздері Ізді крекеттері Ізді және шыбындарда байқалжан өзгерістерді тұсіндірі Із. Генетикада қабылданжан терминдерді қолданыныз.

Жүрген өзгерістерді тұсіндірі Із. Сары денелі шыбынды қайтадан Кәдімгі тұсті гомозиготажанайналдырыныз.

Режимді жабу алдында тәжірибелік шыбындарды терезе арқылы еркіндікке жіберініз

Көңілдері Ізді Мендельді бұршақтармен жүргізген тәжірибелеріден ерекше F₁ Бірінші ұрпақ шыбындарыны жартысы аталық жартысы аналық болып бөлінетіндігіне аударыныз. Жынысты белгі ретінде қарастырсақ нктіжесі талдау шажылыстыруды нктіжесіне сәйкес. Аналарды гаметаларыны Х-хромосоңмасы аталық гаметаларда Х-хромосоңманы анализаторыны қызметін атқарады.

Мендельді болжауы бойынша F₂ ұрпақта жүретін ажырауды тексері Із. Ата-аналарды терезе арқылы еркіндікке жіберініз. Босажан ата-ананы орнына Пеннетт торынан алынжан аталықпен аналықты орналастырыныз. Пеннетт торыны төменгі жағында орналасқан терезешік арқылы қалжан F₁ ұрпақтан құтылыныз. Жаңа шажылыстыруды жүргізіп F₂ ұрпақты алыныз. Мендельді екінші заңына сәйкес денені тұсі бойынша 3 : 1 классикалық ажырау жүреді. Осы ажыраумен бірге ткуелСіз жыныс белгісі бойынша 1 : 1 ажырау жүретіндігіне көңіл аударыныз.

F₂ ұрпақты шыбындарынан шерту арқылы шыжып тұратын хромосоңмалармен ядроны шақырыныз. Мкліметтік парақты шақыртып шыбындарды кариотипІн талдаңыз. Ажырауды себебІн тұсіндірі Із.

Шыбынны жынысы және денені тұсі ткуелСіз Тұқым іууын қарастырыңыз. F₂ ұрпақтан Бірінші рет алынжан сары денелі шыбындарды жынысын есте сақтаныз. F₂ ұрпақты шыбындарын еркіндікке жіберініз. Соңл ата-аналарды сары денелі қарсы жынысты шыбынды алжанша шажылыстыра бері Із. Ықтималдылық теория бойынша Бұл шажылыстыруды жартысында осы жаждай кездеседі. Не себептен осылай және денені тұсі және шыбынны жынысы ткуелСіз Тұқым іууы неліктен болатынын тұсіндірі Із. F₂ ұрпақтан соңнжы шажылыстыруды нктижесінде алынжан шыбындарды келесі лабораториялық жұмысқа сақтаныз.

Алдынғы лабораториялық жұмыстан F₂ ұрпақты зерттеуге қолданыныз немесе қайтадан оны алыныз. F₂ ұрпақты денесі Кәдімгі тұсті үш шыбын генетикалық денгейде әртұрлі болатыны белгілі. ЕкеуІ дене тұсіні гені бойынша гетерозиготалы, ал БіреуІ – гомозигота. Оларды Мендельді талдау шажылыстыру арқылы айқындаужа болады. Ол үшін үш зерттелінетін шыбындарды Пеннетт торынан термостатқа орналастырыныз. Торда анализатор қызметін атқаратын сары денелі шыбын қалады. F₁ ұрпақты ата-аналарын еркіндікке жіберініз. Анализатор-шыбынды ата-аналаржанарналжан Бір орынжа орналастырыныз. Екінші ата-аналаржанарналжан орынжа кезектестіріп зерттелінетін шыбындарды орналастырып талдау шажылыстыру жүргізініз. Шажылыстыруды нктижесі бойынша осы шыбындарды кариотипІ туралы көзқарастарынызды айтыныз.

• 
  Кәдімгі шыбындар (Кәдімгі дене тұсі және дамыжан қанаттарды аллельдері бойынша гомо- және гетерозиготалар);
  
• 
  дене тұсі Кәдімгі (Кәдімгі дене тұсіні аллельдері бойынша гомо- және гетерозиготалар) және дамымажан қанатты шыбындар (дамымажан қанаттарды мутантты аллельдері бойынша гомозиготалар);
  
• 
  қанаттары жақсы дамыжан (Кәдімгі дамыжан қанаттарды аллельдері бойынша гомо- және гетерозиготалар) және қара денелі (денені қара тұсті мутантты аллельдері бойынша гомозиготалар) шыбындар;
  
• 
  қара денелі және дамымыжан қанатты шыбындар (денені қара тұсі және дамымажан қанаттарды мутантты аллельдері бойынша гомозиготалар).
  

Алдынғы жұмыста жасалынжандай осы ата-аналарды Бірнеше рет шажылыстырыныз. F₂ ұрпақты Ішінен сары денелі, дамымажан қанатты шыбындарды көруге тырысыныз. Бірнеше шажылыстыруды нктижесінде денені сары тұсі және дамымажан қанаттарыны мутантты аллельдері бойынша жұпты гомозиготаны байқаужа болмайды. Ата-аналарды гамета типтерін тексері Із. Егер аллельдер кр тұрлі тіркескен топтаржа жататын болса олар гаметаны төрт типІн тұзеді, ал осы жағдайда шажылыстырудан шажылыстыруға дейІн тек қана екі тип тұзіледі. Неліктен осы гаметаларды екі типІ 9 : 3 : 3 : 1 ажырауда кездесетін барлық гибридтерді пайда болуын қамтамасыз ете алмайтынын тұсіндірі Із.

Морган жасажан тәжірибелер хромосоңмалар гендерді негіздері болатындығын көрсетті. Осы лабораториялық жұмыс соңл көгілі тәжірибелерді қайталайды.

Ішкі компьютерді экранынан “Шажылыстыру” режимін танданыз.

Бірінші қаражанда F₂ ұрпақта 3 : 1 классикалық ажырау жүру керек. Екі аналықта және Бір аталықта қызыл көз және Бір аталықта ақ көз. Пеннетт торын терезешікті шерту арқылы босатып ата-аналарды тажы Бір рет шажылыстырыныз. Көңілі Ізді шыбынны жынысы және көз тұсіні аллельдері Бір Біріне ткуелді болатындығына аударыныз. Екі қызыл көзді аналықпен Бір қызыл көзді аталық Бір ақ көзді аталыққа қарсы комбинация өзгермей қайталанады.

Бұны тұсіндіру о ай, себебІ, атасы барлық қыздарына қызыл көзді аллелімен жалжыз Х-хромосоңмасын береді. Бұл жаждай барлық аналықтарда қызыл көзді береді анасынан алынатын аллельдерге қарамай. Ал F₂ ұрпақты аталықтары өздеріні Х-хромосоңмаларын тек қана аналықтардан алып отырады. Гетерозиготалы ана тұзетін гаметаларды Х-хромосоңмаларында қызыл және ақ көзді аллельдері бар. Соңндықтан F₂ ұрпақты аталықтарды жартысы қызыл көзді, ал жартысы ақ көзді болады. Ата-аналарды гаметаларында Х-хромосоңманы аллельдерін зерттеп осындай тұсіндірмені дұрыстығын анықтаңыз.

2 тапсырма. Ата-ана ретінде экраннан ақ көзді аналықты және қызыл көзді аталықты алыныз. Оларды шажылыстырып F₁ ұрпақты алыныз. Мендельді Бірінші заңына қарамастан F₁ ұрпақ Біркелкілі емес. F₁ ұрпақты аталықтарында ақ көз, ал аналықтарында қызыл көз. Осы ата-аналарды тажы шажылыстырып Бұл ажырау кездейсоңі еместігін қарастырыңыз. Қызыл көзді аталар қыздарына қызыл доминантты аллельді беретіні айқын көрінеді. Ал ұлдар аналарынан өздеріні жалжыз Х-хромосоңмаларын алып ақ көзді рецессивті аллельдеріне ие болады. Аталықтарды Y-хромосоңмаларында көз тұсіні жұпты аллелі болмажандықтан Х-хромосоңмадажы рецессивті аллель фенотипте байқалынады.

F₁ ұрпақтан ата-ана ретінде аналықпен аталықты алыныз. Шажылыстыруды жүргізіп F₂ ұрпақты алыныз. F₂ ұрпақта 3 : 1 классикалық ажырау байқалынбайды. Оны орнына аналықтармен аталықтарды жартысыны көздері ақ, ал қалжан жартысында қызыл болып келеді. Алдынғы тапсырмадажыдай екі ата-ананы гаметаларындажы Х-хромосоңманы зерттеп Мендель заңынан ауытіуын тұсіндірі Із.

Лабороториялық жұмыс 20
Тақырыбы: Кроссинговермен шажылыстыру.

9 лабораториялық жұмыста денені сары тұсі (straw мутацияны) және дамымажан қанаттарды (vestІgІal мутацияны) Тұқым іууы зерттелінді. Осы белгілер Бір топқа тіркесіп F₂ ұрпақта Мендель заңдарын бұзатындығы анықталды. Мысалы, Кәдімгі шажылыстыру екі рецессив аллельдері бойынша гомозиготаны бермейді. Басқа сөзбен айтқанда, сары денелі дамымажан қанаттармен шыбындар туылмайды. Бірақ табижатта кейде F₂ ұрпақта осындай шыбындар кездеседі. Осыжан себепкер – кроссинговер.

Кроссинговер – Бұл хромосоңма денгейдегі хирургиялық операция секілді. Ол табижи жолмен мейоз кезінде жүреді. Кроссинговерді арқасында гомологты хромосоңмалар бөлімдерімен алмасады. Осындай алмасуды нктижесінде екі рецессивті аллель Бір хромосоңмажа орналасуы мүмкін. Виртуальды лабораторияда кроссинговер екі ата-анада Бірдей жүреді. Осы кдіс F₂ Бірінші ұрпажында кроссинговерді нктижесін айқын көрсетеді.

1 тапсырма. Сары денелі аналықты (straw мутацияны) дамымажан қанатты аталықпен (vestІgІal мутацияны) шажылыстырыныз. Көрсетілген аллельдер бойынша F₁ ұрпажы гетерозиготалы болатынын көрі Із. Алдынғы ата-аналарды F₁ Біркелкілі ұрпақтан алынжан аналық және аталықтыпен алмастырыныз. Пеннетт торын босату үшін терезешікті қолданыныз.

“Кроссинговермен шажылыстыру” режимін Іске қосыңыз. Шерту арқылы зерттелуші аллельдер тіркескен хромосоңманы ІІ жұбын танданыз. Осы жұп екі үлкен хромосоңмажанайналады. Хромосоңмаларда аллельдерді геометриялық орнын белгілейтін танбалар бар. “Хромосоңмалық карта” сары дене аллеліні орны хромосоңманы ұзындығыны 33% -на те дігін көрсетеді. Дамымажан қанаттарды аллеліні орны - 62%. Индикаторды шкаласында кроссинговерді орнын осы екі сандарды ортасында, мысалы, 40% деп орнатыныз. “+” кнопканы шерту арқылы шажылыстыруды жүргізініз. Хромосоңмалар қалай бөлімдерімен алмасатындығын қарастырыңыз. Шажылыстыруды нктижесін талдаңыз. F₂ ұрпақты арасында сары денелі, дамымажан қанаттарымен шыбындар кездеседі. Не себептен кроссинговер ұрпақта екі рецессивті аллельдер бойынша гомозиготаларды береді. То азытқышта сары дене және дамымажан қанаттарды аллельдері бар хромосоңманы гендік инженерия тақырыбы бойынша жүретін сабақтаржа сақтаныз.

Пеннетт торын босаты ыз. Қайтадан “Кроссинговермен шажылыстыру” режимін Іске қосыңыз. Хромосоңманы ІІ жұбын танданыз. Кроссинговерді орнын екі жұп аллельдерден жожары немесе төмен мысалы, 20% немесе 80% орнатыныз. Кроссинговермен шажылыстыруды Іске қосыңыз. Не себептен осы орындарда кроссинговер сары денелі, дамымажан қанатты шыбындарды бермейтінін тұсіндірі Із.

2 тапсырма. Ата-ана ретінде экраннан қара денелі аналықты (ebony мутацияны) және иреленген қанатты аталықты (curled wІngs мутацияны) алыныз. Кроссинговерді көмегімен F₂ ұрпақта қара денелі, иреленген қанатты шыбындарды алыныз. То азытқышта қара дене және иреленген қанаттарды аллельдері бар хромосоңманы гендік инженерия тақырыбы бойынша жүретін сабақтаржа сақтаныз.

3 тапсырма. Кроссинговерді көмегімен келесі рецессивті алллельдері бар хромосоңманы құрастырыныз:

– мұртшалары жоқ (arІstales мутацияны) және сары денелі (straw мутацияны);

То азытқышта осы хромосоңмаларды гендік инженерия тақырыбы бойынша жүретін сабақтаржа сақтаныз.

Ішкі компьютерді экранынан “Гендік инженерия” режимін танданыз. Осы жерден таза линиялы 12 хромосоңманыда танданыз.

1. 
   Аналықты екі гамета тұзеді, кр гаметада Бір аналық Х-хромосоңмадан бар.
   
2. 
   Осы аналықты көздері ақ болу үшін, екі Х-хромосоңмада whІte аллелі болу керек. То азытқыштан ақ көзді аллелі бар Х-хромосоңманы алыныз. Оны Бірінші және екінші гаметаларды ядросына орналастырыныз.
   
3. 
   Аналықта мұртшалары дамымас үшін, ІІ жұпты екі хромосоңмасында arІstaless аллелі болу керек. То азытқыштан осындай аллелі бар ІІ хромосоңманы жұбын алыныз. Оны Бірінші және екінші гаметаларды ядросына орналастырыныз.
   
4. 
   Аналықты қанаттары иреленген болу үшін ІІІ жұпты екі хромосоңмасында curled wІngs аллелі болу керек. То азытқыштан осындай аллелі бар ІІІ хромосоңманы жұбын алыныз. Оны Бірінші және екінші гаметаларды ядросына орналастырыныз.
   

“Рестарт” кнопканы басу арқылы бастапқы гаметаларжа оралыныз. БіреуІнде Х-хромосоңманы Y-хромосоңмажы алмастырыныз. Қалжан ақ көз аллелі бар Х-хромосоңманы терезе арқылы жарыштарға жіберініз. Оны орнына то азытқыштан көз тұсіні Кәдімгі аллелі бар Х-хромосоңманы алыныз. Кроссинговерді көмегімен алдынала мұртшасыз және сары дене аллелдері бар ІІ жұпты хромосоңмасы алынжан. Олармен гаметаларда ІІ жұпты хромосоңмасын алмастырыныз. Кнопканы “+” шерту арқылы ұрықтану процесті және онтогенезді Іске қосыңыз. Құрастырылжан шыбынны фенотипІ проектке сәйкес келетінін қарастырыңыз.

Терезеде DrosophІla melanogaster – ді соңматикалық клеткасы көрсетілген. Эукариоттарды клеткаларыны көлдене кесіндісі 10-нан 50 мкм дейІн. Клеткада хромосоңмамен ядролар және митохондриялар көрінеді. Ядроны диаметрі 5-10 мкм, ал митохондрияны көлемі 1 мкм. Хромосоңманы көлдене кесіндісі 0,2 мкм (200 нм). Хромосоңмада ұзындығы Бірнеше сантиметрлі екі тізбекті ДНІ молекула орналасқан. Бұл молекуланы ұзындығы хромосоңмада 10 000 есе азаю үшін өте тығыз оралжан. Барлық эукариоттарда ДНІ-ны тығыздалуы Бір схема бойынша жүреді. Бұл схема жеміс шыбынны Х-хромосоңмасында көрсетілген.

Ядродағы жұп Х-хромосоңма клетка аналыққа жататындығын көрсетеді. Бір Х-хромосоңманы ұшы үлкейтілген. Хромосоңманы көлемі о жақтан соңл жажына өседі. Е үлкен көбеюде ДНІ-ны азотты негіздеріні жұптарын көруге болады. Тимин және аденин негіздері екі сутегті байланыспен (сызықшалармен көрсетілген), ал цитозин мен гуанин - үш. ДНІ молекуланы бойында гендер төрт негіздер арқылы жазылады. Кәдімгі генде орташа 500 ден 1000 жұпқа дейІн негіздер бар. Көз тұсі генні координатасы 0% Х-хромосоңманы басында орналасқан. Көрсетілген негіздер осы генні бөлімі. Мысалы, негізді Бір жұбы екіншімен алмасса Бұл мутация болып саналады. Осындай мутацияны “Көз тұсіні мутантты аллелі” кнопканы шерту арқылы тудыруға болады. Аналықты фенотипІнде жүрген өзгерістерді тұсіндірі Із.

ДНІ негіздері және қа қасы диаметрі 2 нм жұпты спиральді құрайды. Ұзындығы 200 жұп негіздерден құралжан ДНІ спиралі ақуызды өзекке оралады. Өзегі нуклеосоңма деп аталады. Әр нуклеосоңма сегіз ақуызды молекулалардан – гистондардан құралады. Нуклеосоңмалар спиральға Бір айналымжа 6 данадан орналасады. Осы денгейде ДНІ ұзына бойы 40 есе қысқарады.

Ұзына бойы 100-200 есе қысқаруы жаңа спиральді структураларжанайналжанда байқалады. Соңңжы тығыздалу арнайы ақуызды қанқаны көмегімен жүргізіледі. Нктижесінде хромосоңма тұзіледі.

6. Әр тұрлі жануарларды хромосоңмаларыны диплоидты жиынтығы

Адам Homo sapІens Шимпанзе Pan troglodytes Ат Equus caballus Есек Equus asІnus Ит CanІs famІlІarІs Мысық FelІs domestІcus Тышқан Mus musculus Көртышқан Rattus norvegІcus Тауық Gallus domestІcus Бақа Rana pІpІens Шыбын Musca domestІca Жеміс шыбыны DrosophІla melanogaster Таракан Blatta germanІca Те Із шаяны Eupagurus ochotensІs Орамажапырақ BrassІca oleracea Бұршақ PІsum satІvus Картоп Solanum tuberosum

46 48 64 62 78 38 40 42 78 26 12 8 аталық – 23, аналық – 24 254 18 14 48

Г И Мендель мен Т. Х. Морганны өмірбаяны




ҒАЛЫМНЫҢ ӨМIРБАЯНЫ