М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік

1.Туризм ғылымының зерттеу нысаны.

2.Туризм ұғымының анықтамасы.

3.Туризмнің даму тарихы.

4. Туризмнің статистикалық анықтамасы.

5. Әлемдік туризмнің дамуында,алда күтіп тұрған мәселелер.

6. Қазақстанда туризм даму деңгейі.

7. Феномен ұғымының түсінігі.

8. Туризмтану теориясының басты мәселелері.

9. Қазақстан туризмі неліктен дұрыс дамымай отыр.

10.Темір жол тасымалының туризмдегі ролі.

11. Қазіргі заманға сай поездар қайжылдан бастап қызмет ете бастады.

12. Шығыс экспресінің маршруты қандай болды.

13. Әуе тасымалының туризм дамуындағы маңызы.

14. Темір жол тасымалының туризмдегі ролі.

15. Қазіргі заманға сай поездар қайжылдан бастап қызмет ете бастады.

16. Шығыс экспресінің маршруты қандай болды.

17.Әуе тасымалының туризм дамуындағы маңызы.

18.Туризм дамыған мемлекеттер.

19. Қонақ үйлердегі қызметтердің түрлері.

20.Брондау қызметі жайлы түсінік.

21.Туристерді орналастыруды ұйымдастыру жолдары.

22.Тамақтану жүйесіндегі өзгерістер.

23.Туристерді қабылдау және тамақтану жүйесін орындаудың түризмнің дамуына тигізетін әсері.

24. Туризмде халықты еңбекпен қамту қандай дәрежеде.

25.Халықаралық туризмде, туристердің жалпы саны.

26.Ресейдегі туризм мамандарын қай қалаларда дайындайды

Модуль аралық және аттестация бойынша жүргізілетін сұрақтар.

8-15 апталар.

1.Туризм ғылымының зерттеу нысаны.

2.Туризм ұғымының анықтамасы.

3.Туризмнің даму тарихы.

4. Туризмнің статистикалық анықтамасы.

5. Әлемдік туризмнің дамуында,алда күтіп тұрған мәселелер.

6. Қазақстанда туризм даму деңгейі.

7. Феномен ұғымының түсінігі.

8. Туризмтану теориясының басты мәселелері.

9. Қазақстан туризмі неліктен дұрыс дамымай отыр.

10.Темір жол тасымалының туризмдегі ролі.

11. Қазіргі заманға сай поездар қайжылдан бастап қызмет ете бастады.

12. Шығыс экспресінің маршруты қандай болды.

13. Әуе тасымалының туризм дамуындағы маңызы.

14. Темір жол тасымалының туризмдегі ролі.

15. Қазіргі заманға сай поездар қайжылдан бастап қызмет ете бастады.

16. Шығыс экспресінің маршруты қандай болды.

17.Әуе тасымалының туризм дамуындағы маңызы.

18.Туризм дамыған мемлекеттер.

19. Қонақ үйлердегі қызметтердің түрлері.

20.Брондау қызметі жайлы түсінік.

21.Туристерді орналастыруды ұйымдастыру жолдары.

22.Тамақтану жүйесіндегі өзгерістер.

23.Туристерді қабылдау және тамақтану жүйесін орындаудың түризмнің дамуына тигізетін әсері.

24. Туризмде халықты еңбекпен қамту қандай дәрежеде.

25.Халықаралық туризмде, туристердің жалпы саны.

26.Ресейдегі туризм мамандарын қай қалаларда дайындайды

Семинар- 1

Халықаралық туризмнің тарихы мен теориясы

Адамзат тарихы және алғашқы ұйымдасқан саяхаттардың әлеуметтік-экономикалық себептері.Көне және отра ғасырлардағы туризмнің туу тарихы.Жаңа дәуірдегі туризмнің қалыптасуы.1991 жылға дейін Ресей және КСРО жеріндегі туризмніңтдаму кезеңдері.Қазақстандағы туризмнің даму тарихы және оның негізгі сатылары.

ТМД елдері мен Қазақстандағы туризмнің қазіргі жағдайы және оның дамуының мәселелері.

Курстың негізгі мақсаты – студенттер бойында әлемдегі, Қазақстандағы ұйымдасқан саяхаттардың даму тарихынан білімдер жүйесін қалыптастыру,соның негізінде қазіргі халықаралық туризмнің басты әлеуметтік құбылыс екндігінің даму теориясын сіңіру, алған тарихи және теориялық білімдерді отандық туризм индустриясын жетілдіруге жұмсауға үйрету.

1-тақырып. Туристік іс-әрекет және оның адам өміріндегі әлеуметтік қызметтері.

Туризмнің әлеуметтік феномен ретінде түсіну.Ішкі және халықаралық туризм түсініктері.

Туризмнің негізгі әлеуметтік қызметтеріне сипаттама: танымдық, денсаулық, әлеуметтік -қарым-қатынастық, спорттық, эстетикалық, эмоционалдық- психологиялық, шығармашылық,қажылық.

2- тақырып. Адамзат тарихы және алғашқы ұйымдасқан саяхаттардың әлеметтік экономикалық себептері.

Туризм тарихы түсінігі, оның зерттеу пәні.Туризм тарихы мен қосалқы тарих пәндерінің байланысы.Адамзат тарихының негізгі кезеңдерінің жалпы сипаттамасы және алғашқы ұйымдасқан саяхаттардың әлеуметтік экономикалық себептері.

Адамның жануарлар әлемінен бөлінуі және адам ақылының қалыптасуы.Адамның өндірістік еңбегінің басталуы. Адам еңбегінің бөлінісінің 3 кезеңі және адамның құрлық пен суда ұйымдасқан саяхаттарының басталуы.

3-тақырып. Көне және орта ғасырлардағы туризмнің туу тарихы.

«Туризм» және «саяхат» түсініктерінің өзара байланыстылық негіздері.Алғашқы ұйымдасқан саяхаттардың болғандығын айқындайтын деркетер Геродот, Страбон, Клавдий Птолемей.

Семинар сұрақтары:

1. Курстың негізгі мақсаты

2. Курсты оқытудың материалы неше тақырыптан тұрады?

3. 3 тақырыпта туризмнің қай кезеңі қарастырылады?

Семинар-2

Адамзат тарихи және алғашқы ұйымдасқан саяхаттардың

әлеуметтік-экономикалық себептері

Туризм тарихы дегеніміз- саяхаттардың ең қарапайым түрінен бастап күрделі түрлерін қоса және көне заманнан қазіргі заманға дейінгі жүріп өткен жолын зерттейтін ғылым. Туризм тарихының зерттеу пәніне туристік қозғалыстың әлеуметтік құбылыс ретінде шығу, қалыптасу және даму заңдылықтары жатады.

Туризм тарихы өз зерттеулерінде археология, нумизматика, палеография, этнография және т.б. тарих ғылымының салаларының деректеріне сүйенеді.

«Туризм» термині түрлі халықтардың тілінде ХІХ ғасырда ғана тұрақтала бастады.Көне және орта ғасырларда адамдар оның орнына «саяхат» деген сөзді қолданды.Қазіргі туризмтануда саяхат деп адамдардың мақсатына қарамастан кеңістік пен уақытта орын ауыстыруын атайды.

Қазіргі ТМД елдеріндегі туризм кеңестік кезеңде әлеуметтік туризм ретінде дамып, шығындарына қоғамдық қаржы жұмсалды.Сол кезде туризм теориялық тұрғыда нақты адамдардың туристік іс-әрекеттегі мұратына байланысты зерттелді де, туризмнің қалыптасу тарихы ереше әлеуметтік құбылыс санатында қарастырылды.

Туризм тарихын зерттеушілердің көпшілігі белгілі бір саяхаттар бойынша айқындалған фактілерді ғана баяндады.Олар адамзат тарихының әр түрлі дәуіріндегі туризмнің жеткен жетістіктерін ұйымдасқан саяхаттардың нақты әлеуметтік-экономикалық себептерімен байланыстырмады В.Б.Сапрунованың басқалардан басты ерекшелігі-туризм тарихын 4 кезеңге бөлді:

1-кезең «туризм тарихының алды» деп те атайды;

2-кезең элитарлық туризм кезеңі, яғни туристік қызметтер көрсететін арнайы кәсіптің туындауы;

3-кезең бұл әлеуметтік туризмнің қалыптаса бастауы;

4-кезең бұл жаппай туризмнің қазіргі кезеңі, туристік индустрияның туризм үшін тауар өндіру мен қызмет көрсету кешенінің қалыптасуы;

Туризмнің дамуының әртүрлі кезеңде дамуының дәуірге бөлуге техникалық- экономикалық, әлеуметтік алғы шарттар және туризмнің мақсатты қызметтерін негізгі критерийлер етіп алған.

Семинар сұрақтары:

1. «Туризм» термині қай ғасырдан бастап тұрақтала бастады?

2. В.Б.Сапрунов туризмді неш кезеңге бөлді?

3. Туризм тарихы қай ғылымдар салаларына сүйенеді?

Семинар-3

Көне және орта ғасырлардағы туризмнің туу тарихы

«Туризм» термині әлемнің түрлі халықтарының тілінде ХІХ ғасырға қарай ғана тұрақтады.Көне және орта ғасырларда адамдар «саяхат» деген терминді қолданып келді. С.И.Ожеговтың «Словарь русского языка» еңбегінде «жол» сөзіне кеңістіктегі қозғалыс болып жататын сызықты, қимыл-қозғалыстың бағыиы деген түсіндірме жасалады.Әуелде «саяхат» сөзі жолмен жүру,яғни уақыт пен кеңістікте белгілі бір бағытпен жаяу орын ауыстыру деген мағынада қолданылған.

Саяхат- адамның күрделі де сан салалы іс-әрекеті, сондықтан да «саяхатшы» болып көне заманнан бері саудагерлер, қажылыққа барушылар, теңізшілер, зерттеуші ғалымдар, авантюристер және табиғат ландшафтына қызыққандар саналған.Қазіргі туристер де саяхатты жоспарлау барысында күрделі мұраттар мен мақсаттарды басшылыққа алады.Түйіндей келгенде,іс әрекеті туризммен де,саяхатпен де байланысты адамдардың сыртқы да, ішкі де мұраттары сәйкес болады, яғни адамның маңызды қажеттіліктері болып табылады.

«Туризм» және «турист» ұғымдары қоғамдық санада ХVІІІ ғасырдың соңы – ХІХ ғасырдың басында әбден орнықты.Шамамен осы кезеңде Францияда француз тілінің сөздігінде «турист» ұғымына «қызығушылықтан туындаған саяхатпен уақытты өткізу» деген анықтама берген. 1838 жылы Ф.Стеньдалдың «Туристің жазбалары» деген еңбегі шығады, сондықтан да «турист» деген сөзді ойлап тапқан Стендаль болып саналады.

Зерттеуші Г.С.Усыскиннің ойынша, «туризм» термині ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда Англияда пайда болған.Бұдан басқа да зерттеушілер бұл ойды шет ел ғалымдарының еңбектеріне сілтеме жасай отырып түйіндейді.

Көне гректің б.д.д VІ –V ғасырлар шегіндегі географиялық түсініктерін Гекатей Милетскийдің «Обозрения Земли» атты еңбегінің сақталған үзінділері бойынша елестетуге болады. Атақты экономика тарихшысы А.М.Петровтың «Великий Шелковый путь» атты кәтабында Гекатей екі жарым мың жыл бұрын қамтығандеректердің қазіргі географиялық картасын жасалды.Бұл реконструкцияланған картада кіші Азияның , Қара және Азов теңіздерін шекаралары айқын көрінеді, Қызыл теңіздің аумағы, Араб түбегінің ,Тигр мен Евфрат өзендерінің контурларын шын шекаларына жуық.Гекатейдің картасынан Үндістанды табу қиын, дегенмен де оның батыс жақ бөлігінде Инд өзені белгіленген.Шығыс Индостан мен Қытай картада жоқ.

Семинар сұрақтары:

1.Көне және орта ғасырларда адамдар туризмнің орнына қандай терминді қолданып келді?

2. «Туризм» және «турист» ұғымдары қай ғасырларда әбден орнықты?

3. Турист ұғымын ойлап тапқан кім?

Семинар- 4

Көне және орта ғасырлардағы туризмнің туу тарихы

Геродотты «тарихтың атасы» деп атайды.Оны географияның да атасы деп есептесе еш әділетсіздігі болмас еді.Ол өз оқырманына атақты «Тарихынында» белгілі де, белгісіз де Көне Әлемді , кейде өз ойынан шығарылған дүниені , яғни өзіне белгілі болған әлемнің барлық үш бөлігін таныстырды.Геродот: «Менің бір түсінбейтінім –неліктен тұтас жерге үш атау берген ?!»-дейді. Ол үш атау: Европа, Азия және «Ливия» деп аталған Африка.

Геродот б.д.д 484 жылдың шамасында кіші азиялық қала Галикарнес қаласында дүниеге келген.Ол жан-жақты сауда байланысы бар, бай да атақты отбасында дүниеге келген.

Геродотты арманы өз замандастарына әлдеқайда кең көлемді болған, ол мықты мемлекет болған халықтар, гректерден өркениетті болған елдер жөнінде білгісі келді.оны сонымен қатар басқа елдердегі әр түрлі және жабайы көрінетін әдет-ғұрыптар қызықтырды.Осыдан келіп, ол сол кезде гректердің өздері аз білетін парсы соғысының тарихын, Грецияға шабуыл жасаған барлық халықтар туралы кең көлемді зерттеу жүргізді.

Ол Нілдің тасуы негізінде жасаған Египетте саяхатының маршрутының орнын толықтырды.Ол алыс өңірлерге көптеген саяхаттар жасап,өз көзімен көріп,өз аяғымен жүріп өтті, әрине,атпен,есекпен жүрген,қайықпен жүрген кездері де аз болмады.

Ол храмдардан жазуларды аударды, абыздардан перғауындар тарихы туралы сұрағыштады.Египеттіктердің діни мерекелеріне қатысып, олардың түрлі бояулы киімдеріне және шаш қою әдеттеріне таңырқады. Пирамидаларға тап болып, оның әрбір сатысын адамдарымен өлшеп, өз өлшемдерінде ешбір қате жібермеді.

Геродот өзінің «әлемді айналу» саяхатын Вавилониядан бастап, онда қлы қала Вавилонның квадрат пішінді қабырғалары мен қорғандарын көрді.Бұл қабырғалардың периметрлік ұзындығы сексен бес шақырым болатын. Геродот Вавилонды өте үлкен қала ретінде сипаттайды. Шындығында да Вавилон - ол көрген қалалардың ішінде болсын, көне әлемнің өз кезегінде ең үлкен, көлемді қала еді.Онда тікбұрыш болып қиылысатын түзу көшелер туралы әңгімеледі.Вавилондағы өз елінде көрмеген үш, төрт қабатты үйлерге сүйсінеді.Геродот Вавилонды зерделеп болған соң,Персияға аттанады.

Семинар сұрақтары:

1. Геродот Ніл мен жоғарғы жүзіп Эльфантина аралына қай жылдары барды?

2. Геродоттың : Менің бір түсінбейтінім –неліктен тұтас жерге үш атау берген ?!»-дейді. Ол үш атау қалай аталады?

3. Геродоттың туризмнің туу тарихына қосқан үлесі?

Семинар-5

Жаңа дәуірдегі туризмнің қалыптасуы

Жалпы тарихтың орта ғасырлар дәуірінң соңғы кезіне ұлттық мемлекеттердің қалыптасуына байланысты зайырлы билік бекіп, феодализм ыдырап, капиталистік қатынастар біртіндеп құрыла бастады.феодалдық және енді қалыптасып келе жатқан капиталистік укладтардың қайшылықтардың күшеюі европалық мемлекеттердің өз ішінде өнеркәсіптік өндірісті дамыту саясатын табанда түрде жүргізуіне әкеліп тіреді.

ХV ғасырдың ІІ жартысында европалық мемлекеттерде шексіз монархияның туындауы өнеркәсіптік тауарлардың ішкі және сыртқы рыноктары негізінің біртіндеп қалануына жағдай жасады. Дамудың буржуазиялық жолы адамдардың крепостнойлық тәуелділіктен ада болуына ғана емес, бастапқы капитал қорының , шикізаттың жаңа көздерінің және табарды өткізу рыногының еркін болуын талап етеді.Бірақ европалықтардың бұрынғы құрлық және теңіз жолдарын пайдаланып, оңтүстік шығыс Азияға шығуға түріктердің жаулап алуы мүмкіншілік бермеді. Сондықтан Потугалия ірі теңіз державасы ретінде Африканы айналып өтетін оңтүстік жолдарын, Испания мен Англия Европадан азияға Атлантика мұхиты арқылы баратын батыс жолдарын іздей бастады.

Ұйымдасқан саяхаттар тарихында «Теңізде жүзгіш» деген лақап атқа ие болған Португалия принці Генрихтің алатын орны ерекше. Оның жетекшілігімен көптеген тәжірибелі теңізшілер дайындалып, корабль жасау ісі дамып , Африканың батыс жағалауы 3500 шақырымға дейін зерттеліп , картаға түсірілді.

Осы португалдықтар компасты, арабтардан алған ай мен күннің жайын,ендігін есептейтін бұрыш өлшегіш аспапты жетілдірді.

Испандықтардың зерттеушілік саяхаттардың дайындаушы басқа елдердің ғалымдары болды.Мәселен, неміс географы Мартин Бехайм 1492 жылы үлкен глобус, неміс ғалымы сонымен қатар күннің биіктігіне қарап бағдар алудың әдісін ойлап тапты.

Итальян астрономы Паоло Тосканелли де Жердің шар тәріздес екендігі жөніндегі ілімді жақтады, ол Үндістанға ең қысқа батыс жолын ашты деген пікір бар.Сондықтан да америка жағалауларын алғаш ашушы Х.Колумб М.Бехайм және П.Тосканеллилермен саяхатқа шығар алдында хат жазысқан.

Х.Колумб бұл жаңалықтары португалиялықтарды дүр сілкіндірді.Сондықтан да болар, португал королі І Мануэль Үндістан экспедициясына жас дворянин Васко до Гаманы жетекші етіп тағайындады.

Семинар сұрақтары:

1. Итальян астрономы Паоло Тосканелли қандай ілімді жақтады?

2. Португал королі І Мануэль Үндістан экспедициясына жас дворянин етіп кімді тағайындады?

3.Х.Колумб Азияның жағалауы деп санаған арал?

Семинар – 6

ХХ ғасыр мен қазіргі кезеңге дейінгі халықаралық

туризмнің дамуы

ХХ ғасырдың басы жаппай туризмнің қалыптасуымен ерекшеленеді. Бұл процесс әсіресе І дүниежүзілік соғыстан аоң ұйымдаса түсті. Туризм тарихшылары мұны жалпы халықтық және әлеуметтік туризмнің пайда болуымен байланыстырады. Жаппай туризм деп мұнда туристік іс-әрекетпен халқының деншілігі немесе тең жартысы шұғылданатын елдерді санау қажет.

А.А.Крючковтың пікірінше, халықтық туризм дегеніміз – туристік іс - әрекетпен халықтың табыс көзі төмен өкілдерінің өз қаржылық мүмкіндіктеріне орай туризмнің ең арзан түрін таңдауы екен. Ал әлеуметтік туризм деп мелекеттік қазынадан немесе басқа көздерден қаржылық мүмкіндіктері шектеулі адамдарды қаржыландыратын саяхаттарды атайды.

І дүниежүзілік соғыстан кейінгі туризмнің жаппай сипат алуына әсер еткен ол – автомобиль, самолет секілді көлік құралдарының туристік деңгейде қызмет ете бастауы.Ал әлемде ХХ ғасырдың басында туризмнің жаппай сипат алуын кедергі болған басты себеп – халықтардың көпшілігінің кедей күйде болуы және төлемді еңбек демалысының болмағандығы. Осыдан көптеге адамдардың туристік іс-әрекеттерге қатысуы аз болғадығын байқатса керек. Тіпті экономикасы басқа елдерге қарағанда алдыңғы қатарда болған Англияның өзінде ірі өнеркәсіп орындарының жұмысшылары мен қызметкерлерінің еңбек демалысы жылына 1903 жылы 1-2 апта ғана болады.Мемлекеттік қызметкерлердің еңбек демалысы 1908 жылы бастап қызметі үш жылдан асса ғана 6 күн берілетін. Мұндай жағдай еңбекшілердің наразылығын тудырып, олар біртіндеп жұмыс берушілерге демалысын жақсартатын шарттарды орындата бастады.Сонымен қатар І дүниежүзілік соғыстан кейін жұмысшылардың туристік қозғаласы өрістеп, оларды кәсіподақтар мен социал- демократиялық партиялар ұйымдастырып, өздерінің туристік бюроларын құрып, туристерді жайғастыратын қаражаттар шоғырланды.Мұндай қозғалыстар әсіресе Германияда, Швейцарияда және Австралияда кең өріс алды.

Семинар сұрақтары:

1. А.А.Крючковтың пікірінше, халықтық туризм дегеніміз не?

2. ХХ ғасырдың басында туризмнің жаппай сипат алуын кедергі болған басты себеп

3. І дүниежүзілік соғыстан кейінгі туризмнің жаппай сипат алуына әсер еткен жағдайлар?

Семинар- 7

ХХ ғасыр мен қазіргі кезеңге дейінгі халықаралық

туризмнің дамуы

Германияда национал-социалистер «ұлт бірлігі » идеясын демалу мақсатындағы жаппай туризм арқылы іске асырып, бұл іс-әрекетті национал-социалистердің «Қуаныш арқылы күш дарыту» деген арнайы ұйымы арқылы бағыттап отырды.1933 жылы иппериялық туризм жөніндегі комитет негізделіп,ол ағарту және үгіт –насихат министріне бағынышты болды.Герман мемлекеті демалу мақсатында ұйымдасқан толық сапарларға , круиздерге, теміржол саяхаттарына көмек көрсетіп отырды.Саяхаттардың қалта көтерерлік құны алғашқы «туристік серпелістің» өсуіне жағдай жасады.

ХХ ғасырдың ІІ жартысында қоршаған ортада көптеген өзгерістер болды.П.Г.Олдак айқындағандай, статикалық өмір типінің, яғни халықтың басым көпшілігінің тұрған жерінен жылжымай, отыра беруінің орнына жаңа динамикалық өмір салты ене бастады.Өзгермелі өмір салты миграциялық процестердің ерекше өсуімен сипатталады.

КСРО Ғылым академиясы географтарының деректеріне қарағанда, әлемдегі елдердің барлығын қоса есептегенде, шет елдерде 1950 жылы – 25,3 млн.адам , 1968 жылы – 141 млн.адам, яғни жер шары халқының 4 % - ы турист болыпты.

Қазіргі дүниеде туризм түрлі елдердің ынтымақтасуында, өзара мәдени игі әсер етуде ерекше рөл атқарады.Туризмнің дамуы халықтың рекреациялық қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймайды, өнеркәсібі дамыған және дамушы елдердің арасындағы әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан маңызды мәселелерді шешуге де пайдасы зор.Туризм ісі дамыған елдердің туризмнен табатын пайдасы экспорттың барлық мөлшерінің 10-нан 35-ке дейінгі пайызын құрайды.

БҰҰ мен ЮНЕСКО 60-70 жылдарда-ақ туризмді дамыту дамушы елдердің ең қиын әлеуметтік экономикалық мәселелерін шешудің «таңғажайып әсерлі шансы» деп есептеген.Дамушы елдер жаңарып келе жатқан халықаралық туризм рыногына өз ресурстарын шығару арқылы өздеріне қажетті тұрақты валюта табудың, жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етудің, өз экономикасын жұмылдыра білудің жолын тапты.

Осылайша, халықаралық туризмнің көмегімен тұтынушылықтың өрісін кеңейтті.Дамып келе жатқан туристтік бизнес түрлі ұйымдардың ұлттық аяда ғана емес әлемдік масштабта бірлесе жұмыс істеуін талап етті.Мұндай ұйым 1898 жылы Люксембургте алғаш рет ұйымдастырылды.

Семинар сұрақтары:

1. 1898 жылы Люксембургте алғаш рет қандай туристік ұйым ұйымдастырылды?

2. Туризм жеделдеуінің көрсеткіші дегеніміз не?

3. ХХ ғасырда халықаралық туризмнің дамуы

Семинар – 8

Туризмнің Ресей империясында дамуы (1777-1917 жж)

Ресей империясындағы туризмнің ұзақ тарихы бар. Егер «шет ел туризмі» деген ұғымның қазіргі түсінігін басшылыққа алатын болсақ, орыс дворяндарының шет елге шығуы ХVІІІ ғасырдың басынан басталады. Олардың сапарларын «туристік» деп атауға әбден болады, себебі дворян шет елге барғанда ақша табу үшін емес, білім және әсер алу үшін жолға шықты.

Ресей ішінде немесе шет елге арнайы ұйымдастырылған ұжымдық сапарлардың алғашқысы деп зерттеушілер 1977 жылы Москвада Вениамин Генш ұйымдастырған «Жат елдерге мүмкін болар саяхаттардың жоспарын » санайды.Бұдан ерте мұндай саяхат болды деген құжат табылған емес.Сондықтан да В.Генштің «Жоспарын» Ресей туризмінің тарихының басталуы, кездейсоқ жеке адамдардың уақыт өткізуі емес, алғашқы ұйымдасқан қимыл-қозғалыстың бастамасы болып есептеледі.

1777 жылы желтоқсанда «Московские ведомостидің» оқырмандары түрлі хабарлардың қатарында газет беттерінен «Жат елдерге мүмкін болар саяхаттарды ерекше адамдардың талап етуі бойынша Гениамин Генш мазмұнды да игілікті істі бастап отыр» деген айдармен мақала ашты.

Ресей велосипедистер қоғамының дамуы жайлы деректер Ресейде ХІХ ғасырдың аяғын ала шыққан журналдарда көптеп кездеседі.Оған Москвадан жарық көріп тұрған «Циклист», «Велосипедист», Петербургтегі «Самокат» журналдаын атауға болады.Ресейдегі велосипедист туристер қоғамының –негізгі мақсаты «жалпы алғанда- туризмнің,жекелей алғанда-велосипед туризмінің дамуына көмектесу» болды.

Ресейдің велосипедистер туристер қоғамының құрамы қоғамның толық және қоғамның өмірлік мүшелерінен құралды.Түйіндей келе,Ресейдің тау клубы, қоғамдары және ресейлік туристік қоғамы Ресейдегі туристік қозғалыстардың ірге тасын қаласты,елде көптеген экскурсиялар мен саяхаттар ұйымдастырды.ХХ ғасырдың басына қарай елдің түрлі тұрмыстық деңгейдегі азаматтарының экскурсияға деген қызығушылығы кейбір қоғамдардың жанынан экскурсиялық комиссия, бюро және комитеттердің құрылуына түрткі болды.Олар жекелеген экскурсиялық топтарға, экскурсанттарға астанамен, губерниялық қалалармен таныстыруда өз қолғабыстарын көрсетті.Түрлі қоғамдар экскурсиялар ұйымдастырумен қатар,жеке туристік конторлар арқылы Ресейде, шет елдерде экскурсия өткізудің басқа да кәсіпкерлік қызметтерін ұсынды.

Семинар сұрақтары:

1. Орыс дворяндарының шет елге шығуы қай ғасырдан басталады?

2. «Жат елдерге мүмкін болар саяхаттардың жоспарын » ұйымдастырған қай ғалым?

Семинар- 9

КСРО- туризмнің даму тарихы

1917 жылғы революциядан кейін де Ресейде туризм мен экскурсияның дамуы жалғаса берді. Ол әсіресе жалпы білім беретін мектептерде болды.Оқу ағарту халық комиссариаты құрыла салысымен, Ресей Кеңестік Федеративтік Социалистік Республикасы халық комиссары А.В.Луначарский профессор И.И.Полянскийді шақырып алып, 1917 жылға дейін өткізіп жүрген сабақтарын – солтүстік облыстардың мұғалімдеріне жаратылыстану бойынша экскурсия жүргізу жөнінде курстар өткізуін өтінді.Халық ағарту комиссариаты революцияға дейін жинақталған қысқа экскурсиялық дайындықтың тәжірибелерін осылайша пайдалана білді.

1919 жылдан бастап қала сыртындағы жаратылыстану- тарихи станциялары құралып,онда оқушылар тәжірибелі педогогтардың жетекшілігімен экскурсиялар өткізуге қатысты. Жаратылыстану- тарихи бағыттағы ұйымдармен қата балаларға эстетикалық және гуманитарлық тәрбие беретін гуманитарлық тәрбие беретін гуманитарлық станциялар да ашыла бастады.Бұл станциялар гуманитарлық сипаттағы мұражайларға, архитектуралық ескерткіштерге, қалалардың көрікті жерлеріне экскурсия жасады.

КСРО- да жаппай туристік қозғалыс 20- жылдардың аяғынан басталады.1929 жылға қарай Туристердің ресейлік қоғамы елдегі туристік қозғалыстардың жетекші орталығына айналды.Қоғамға мүше ретінде енген көптеген жұмысшылар оны Ресей Кеңестік Социалистік Федерациясының пролетарлық туризм қоғамы деп қайта атауды талап етті.Қоғам 1929 жылдың 30 қарашасынан бастап жұмысшылардың талап етілуіне қарай аталды. Қоғамның төрағасы болып тауда саяхат жасаудың шебері Н.В.Крыленко тағайындалды.

Туристік ұйымдардың іс-әрекетінің 80- жылдар басындағы маңызды бағыты ретінде түрлі аймақ, облыс, республикалардың туристік мүмкіндіктерін зерделеу және жекелеген өңірлерде туризмді дамыту схемасының перспективасын жобалау болды.Алынған нәтижелер қорытындылап,КСРО территориясында туристік-экскурсиялық маршруттар мен мекемелердің орналасуы, туризмнің дамуының біртұтас барлық схемасы жасалды.Бұл туризмді жоспарлаудың одан әрі перспективалы дамуының ғылыми негізі болды.

Семинар сұрақтары:

1. КСРО- да жаппай туристік қозғалыс қашан басталды?

2. 1929 жылы 30 қарашада қоғамның төрағасы болып кім сайланды?

3. 1929 жылдың аяғына қарай пролетарлық туризм қоғамының бөлімшелері қай қалаларда ашылды?