М. С. Атабаева PhD доктор, профессор
табиғат құбылыстарындағы күрделі атаулары
жүктеу/скачать 2.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| табиғат құбылыстарындағы күрделі атаулары: айық болу – күннің
ашық болуы (Жауын-чашынсыз күн ертең айық болса, чөп жиямыз (Тау., Қош.); бейбіл жел – қатты жел (Алм., Қарат.), ақбайтал – үскірік боран (Көкш.), ақбан-доқпан соғу – алай түлей боран (Орал), ақ баспа – қалың жауған қар (Маңғ.); жалт ойнау – найзағай (Арал); үй-жай, қора-қопсы атаулары: ағаш үй – киіз үй (Ақт., Түрікм.; Орал), асқазан – ас үй (Арал), әуліжай - қора-қопсы, қора-жай (Шымк.), бақауыз – құрал-сайман қоятын орын (Қ-орда), жер саты – үйдің баспалдағы (Сем., Абай), жертөле – жер үй (Ақт.; Жамб.; Шымк), ашпұзыл – мейрамхана (ҚХР). Күрделі туындылар халық өмірінің барлық саласын қамтиды, дегенмен жан-жануар, өсімдік, үй-жай, күнделікті тұрмыстық заттар, табиғат құбылыстары, тағам атаулары, сапалық ұғым атаулары мол деуге болады. Сыңарларының грамматикалық белгісіне қарай сөзжасамдық қалыбы: зат есім + зат есім қалыбындағы күрделі туындылар: қол шаршы – қол орамал (Менің қол шаршымды жуа сал (Шымк., Мақт.), қол қамшы – салт қамшы (Қол қамшыны өзім де өре аламын (Көкш. Қ.ту.), асқазан – ас үй, асхана (Қ.орда, Арал), қолбақыраш – ожаудың үлкендеу түрі (Өзб., Там.), атқұлақ – саңырауқұлақ (Орал, Чап.), қойқосақ – кемпірқосақ (Кеше көпке шейін қойқосақ боп тұрды (Шымк., Сайр.), түйе табан – үлкен ожау (Қост., Жан.), ши қасық – шай қасық (Маң.), жал-жұғын – жал-құйрық (Тау., Қош.), ауыз там – ауыз үй, кіре беріс (Шымк.,Түл.); сын есім + зат есім қалыбындағы күрделі туындылар: қарабура – қамыс қора (Ырғ.), қара үй – киіз үй (Түрікм.; Қ-орда), қызыл үй – бекет, станция (Арал), суық үй – сарай (Тау., Қош.), терме үй – киіз үй (Орын. Бөр.), қара кеспе – жеңсіз камзол (Келіншектің үстіндегі қаракеспенің айнала шетіне көк елтіріден бастырылыпты (Өзб.,Там.), қамкірпіш – күйдірілмеген кірпіш (Бүгін құйған қамкірпішті көтеріп қою керек еді (Қ.орда, Арал), қара алқа – құлып (Өткен оқушылардың қысқы демалыс мезілінде қара алқа салулы тұрды (Гур., Маң.); жүктеу/скачать 2.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|