М т. Ізтілеуова, О. с сангилбаев
жүктеу/скачать 1.62 Mb. Pdf көрінісі
|
| Зейінді ауыстыру адамның іс-әрекетінің
алуан түрлілігімен туындаған объективті қа- жеттілік болып саналатындығына қарамастан, оларды теріс пайдаланбау керек, өйткені зейіннің объектіден объектіге жиі ауысуы әсіресе шама- дан тыс жұмыстарды тудырады, бұл белгілі бір объектіге шоғырланған жағдайларға қатысты. Ол бір уақытта біреуіне емес, бірнеше жағдайға назар аудара алады, егер қызмет шарттары қажет болса. Белгілі бір іс-әрекеттің құрамдас бөліктерінің саны бір мезгілде назар ау- дарумен байланысты, оның көлемін анықтайды. Белгілі бір объектілерге назардың шоғыр- лануымен қатар оны бірнеше іс-шаралар арасын- да бөлуге болады. Бөлу кезінде адам бір уақытта бірнеше әрекеттерді орындайтын психикалық іс- әрекеттің ұйымын түсіну керек. Бұл назар ауда- ратын қасиет тәрбие жұмысында қажет: мұғалім бір уақытта оның тарихына ‒ оның мазмұнына, формасына, эмоционалды бояуларына және бастауыш сынып оқушыларына ‒ олардың жа- уаптарына, мінез-құлқына мұқият болуы керек (Возможности, 2001). Көңіл бөлу белгілі бір жағдайларда ғана мүмкін болады, атап айтқанда, негізгі қыз- мет түрінен басқа барлық қызмет түрлері автоматтандырылған кезде. Мысалы, сіз бір уақытта музыка тыңдап, бірнеше үй тапсыр- 59 М.Т. Ізтілеуова, О.С. Сангилбаев масын орындауға, бөлмені тазартуға, кешкі ас дайындауға және т.б. Бір уақытта дәріс оқып, га- зет оқу мүлдем мүмкін емес, өйткені екі типтегі қызмет те стресске назар аударуды қажет етеді. Зейінді бөлу механизмі ‒ бұл негізгі қызмет мидың оңтайлы қозу жағдайында болатын бөліктерімен, ал басқа қызмет түрлері ми ор- талығы бақылауында болатын және жартылай ингибирленген күйде болады. Алаңдату ‒ бұл оның бір заттан екінші объектіге еріксіз жылжуы. Бұл сыртқы қоздыр- ғыштардың әсерінен пайда болады. Атап айт- қанда, кенеттен әрекет ететін және маңызды күшпен сипатталатын, сондай-ақ эмоциялар- мен байланысты қоздырғыштар белсенді түрде алаңдатады. Ақылсыздық ‒ зейіннің теріс жағы, ол адамның белгілі бір объектіге ұзақ уақыт шоғырлана алмауында көрінеді. Алаңдаудың екі түрін атауға болады. Оның бірінші түрі белгілі бір әрекетке тым көп көңіл бөлу арқылы бо- лады, сондықтан адам айналасындағыларды байқамайды. Ол өзіне бағытталған сұрақтарды естімейді, достарын танымайды, солай жауап береді. Студент ұзақ уақыт бойы ештеңеге шоғырлана алмайтын кезде мүлдем басқа алаңдаушылық: оның заты әрқашан бір заттан екінші объектке ауысады. Зейіннің қасиеттеріне оның бір уақытта анық сезінетін объектілер санымен анықталатын оның көлемі кіреді. 0,07-0,1 секундтық уақыт аралығында көптеген қарапайым заттарды қа былдаған кезде ересек адамда назардың мөлшері элементтердің орташа деңгейіне тең болатындығы анықталды. Зейіннің мөлшері объектілерді қабылдау ерекшеліктеріне байла- нысты. Бастауыш сынып оқушыларының назары өте шектеулі. Жасына қарай ол кеңейеді. Зейін көлемін арттырудың басты шарты ‒ қабылдан- ған материалды топтастыру, жүйелеу және бі- ріктіру дағдыларын қалыптастыру (Ефимкина, 2004). Қарастырылған заттардың қасиеттері бел- гілі бір адам үшін тұрақты емес. Олар өмір процесінде дамиды, оларды арнайы жаттығулар арқылы игеруге, дамытуға және нығайтуға болады. Психологияда әр танымдық процесті баға- лау кезінде көптеген түрлі көрсеткіштерге қол жеткізуге болады, содан кейін осы әдістер кешенін құру кезінде, алдыңғы сияқты, минимал- ды таңдау керек болды. Біріншіден, балалардың білімі мен тәрбиесі байланысты болатын адам- дар таңдалды; екіншіден, оқыту мен тәрбиенің әсерінен өздері дами алатындар, яғни баланың психологиялық даму деңгейінің индикаторла- ры және ерекше назар. Сондықтан зейінді да- мыту процестерін зерттеу үшін келесі зерттеу әдістерін таңдадық: 1) Шульте-Горбов әдістемесі тұрақтылықты, таралуды және ауысуды анықтауға арналған; 2) Бурдонды оқу әдісі зейіннің шоғырлануын анықтауға арналған. Анықталған әдістер негізінде біз экспери- мент жүргізіп, алынған мәліметтерді әрі қарай зерттеу үшін ұсынамыз. Сынақтан өтушілерге Шульте-Горбов әдісі ұсынылды, мәліметтерді өңдеу барысында диаграммада көрсетілген нәтижелер алынды (1-cурет). жүктеу/скачать 1.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|