Магас 2011 шу б бк к84. 09(=Инг)6-44

БУРО ТIАРЧА ЛÓРАШКА

Ха деш бола лораш мара саг висавáцар, Аьлáр Буро тIарча лорашка кхаьчáча хана. Царех воккхагIа вола лор хьа а вийха, хаьттар Аьлас:

– Карманлис мичав?

– Хала унахой нийсбенна, царца ваьллá кIаьдвенна, чувахав. Кхыйолча хана-м ший болх баьнначул тIехьа-гIа а, дикка хулар из укхаза.

Хоамах лорá баркал а аьнна; хьавена, новкъосташка, шо укхаза хьежалаш, со чехка воагIа, аьнна; наькъа йисте дIавахá, нах маьхах дIа-хьа кхувлача бидарка кучерга; ше Карманлиса наIарга дIавига аьнна; лор мичахьа ваха дIааьлар. «Садись», – алар мара, кхы ха ца йоаеш, ер халла тIаха а кхоавеш, говр дIаэккхийтар вокхо.

Аьлас лор вáха моттиг дIайийцача, кучера аьлар:

– Да, хороший доктор, хороший человек!

ДIахо дийцар; больница хьайийллáча хана денз, цига кулгалдеш ва из; Буро тIарча из вовзаш болча хьакимаша воалаваьв ГуржегIара; грек ва йоах из, яхаш.

ВIалла кучера ца дийцача а, цун дух довзаш вар Аьла. Дукха ха ялале, дIаюстара а эза, говр соцайир кучера.

– Жди, – аьнна, тIера Iо а ийккха, духьала дагIача

цIенна дIатIавахар Аьла.

Гобаьккха яттáча кирпишках яь лакха карт а бе-бе басар хьийкха дахчан наIараш а йолаш, ков дар из. НаIарах хьаягIа аьшкилг хьал-Iо техар укхо. ДIá цIен наIар тIа гургал бийкар. Цунца жIали а Iаьхар, тенна долга гIарах а ховргдолаш.

Ведда цхьа кIаьнк хьавера. Эрсий меттала аьлар укхо:

– Караманлис дома? Скажи, в гости Эла пришёл!

КIаьнк дIачувахача, хьааравера юкъерча дегIара, хьатаро а волаш, кIай гиччигаш а листо сирабийрза корта а болаш, безаме саг.

Фусам-дас чуозавир Аьла; чай мала, аьнна. ХIанз мукъа вац со; тIехьагIа цаI дергда вай, аьнна; Аьлас ше дена гIулакх дIадийцар. Цунга ла а дийгIа, кхоана ийс сахьат даьнначул тIехьагIа больнице хилийта унахой, аьлар лора.

Караманлисага Iадика йийцá, сихха хьавена бидар-кá тIа хайна:

– Обратно, – аьлар Аьлас.

Геттара чехка новкъостий болча кхоачавир из кучера. Царга аьлар Аьлас:

– Шоаш ма долхха цIенгахьа гIо! Шаьрача лоамашта гаргагIа йолча юрта цаI юхе а Iий; говр-соалоз кийчъе, унахой цигара соалозаца Iобоалабергболаш! Говраш тIа багIаш, Лоамара денз Буро тIа бахка хала да. Оаш хьал дIадийцача, моллагIчо а дергда из гIулакх. Вож, хьалцIавахе, кхоана сецца унахой а боалабеш, Iовола! Моттиг йовзаш цахиларах, шоашта хьадахка ховргдац шоана. Буро тIа Iокхаьчача, хьалха тIанийс-деннача маьхá лелача ежáча хIаманга хьадоаладойтаргда оаш больнице. Со цу наIар тIа хургва. Ца хуле а; больницерча сагага, Караманлис волча Лоамара баьхка хьаьший ба, аьлча; цар шун гIулакх дергда шоана.

Лоамашта гаргагIча юрта кхаьчача, цхьан наIарга латтача кагийча нахá тIабахá салам денна, хаттар даь, шоаш бена никъ дIабийцар Аьлан новкъосташа. Хьаьший ше-ше волча чубига хьайзар хIаравар.

– ГаргагIа йолча гIоргда вай, – аьлар хьаьшех цхьа-нне, – тхох цаI мара вац укхаза Iеш; вож Лоамара унахой Iобоалабе ца хьелуш, цIаваха везаш ва.

– Дика да, – аьлар кагийча нахах воккхагIчо, – сецца говр-соалоз а кийча хургда, водар цхьаь а вохийтаргвац.

Саг эшаш болх бац, аьлча а ца совцаш; ши новкъост вахийтар цар водачунца.

– Ма хулла Iурехьа, кхоана тхо укхаза хургда, – аьнна, говраш йолаялийтар Лоам болхачáр. Гаьнабá-ллалца бIаргашца уж накъа а баьха, вожаш коа чубахар.

ЦIунто мо йола москала боргIал йийна, доаггIача тайпара хьоашал дир фусам-даьша юхевисачоа. Бийса йIаьха ма йий, яхаш; шоаш ча ер а кхыдола лоамара хIамаш хьаьшас а шаьрачара хабараш фусам-даьша а дувцаш, ха яххалца ура а баьгIа; бийшар уж.

Новкъост витáча юрта доарахой боалабе бахáраш шоллагIча дийнахьа юхакхаьчача хана, малх хьалбаьн-набар. Ераш наIарга бахача, тхьовре йийлла коанаIараш а ежа говр-соалоз а йолаш, хьежаш бар фусам-даьй а царцига Iийнар а.

Лорабеш говраш тIара Iобаьха унахой, соалоза тIа ховшабир цар. Боккъал хоза кийчъяьяр из. ГIόний миркхáш, духьалъотта кийчбенна бIехал мо урагIъяхá, хьалхашкахьа дIа а ягIаш яр. Лоа а кхыйола хIама а говро соалоза тIа багIачáрна хьаеттаргйоацаш, хьалхашка миркхáшта хьатIатеха ардакхаш яр. ГIонашта йоалкхама-улгаш доахкар; уж хьа а лоацаш, говраш лехка саг IотIаховргволаш; пхорагIа теха дахчан улг дар. Цу улгá тIехьашка ура а оттадаь; цунна хьатIа-теха; соалоза чу Iохайначо букъ тохе а, шин шецца цхьаькха улг доаллар. Цунна тIехьашкахьа, паргIатта кхо саг Iохой а хаьнарвоале а, хийцца хувша моттиг яр. УллувгIолла Iо а улгаш латтар. ТIехьашка шин шецца лакха ардакхаш латтар, гом вIашкабахьаш оттаяь. Соалоза чу уллар сийна, кондара хьаж йоагIа йол. Говр а яр дика кийчъяь. Селхан ераш чубигáча кагийча нахах цаI говр лалла а хайна, хьаьшех цаI юхе а хайна, Бурогахьа йолаялийтар цар соалоз. Унахошца Iовена, Сихавар а волаш, кхо говрбаьри тIехьаволавелар, доарахой баьгIáча говраш тIа хайшá. Iокхаьчача къаьстта цIá а денна, цхьа саг юхе а витá, Iобувшабир унахой.

* * *
Цу кхаь денна шийга хьажа паргIата йоаца ГIайгIат вIашкаяхáяр. Буро тIа болхараш ара ма баьллинге а, Нувсас аьлар маьр-наьнага:

– Нáнá, иштта леле хьо кIалъюсаргья! Тахан денз хьога хьажа деза!

Нувсас дийнахьа кхозза букъах а наькх тIа а чан даьтта хьокхаш, хьагIан даьтта чутессá газан шура мелаеш, дийнахьа цкъа Лоара хьожаш, Караманлиса яйтá молха молаеш, дарба дир ГIайгIатá. Ши кIира доалашше а, гIойленагIа хилар из. Шийга Нувсас а Лоарас а; дикагIа хулаш йоагIа хьо, кастта геттара ерзаргья, аьлча; оалар цо:

– Сайна-м сагота яцар со, бахáраш бийрзá цIабоа-гIаре!

ТIаккха Лоарас а Нувсас а оалар:

– Дика лор ва, йоах, царга хьожар. ЦIокъ, Iокхаьча дукха ха ялалехь, вийрзав. Вокхáр човнаш а йийрзай, йоах; зиппараш оттаде мегаргдолаш.

– Лор-м дикка кхеташ волчоа тара ва. Цо яйтá молхаш мéла йолаелча гIоне, со а дикагIа хиннай. Дала маьрша воахаволва из! Са бераш а цIадоагIалда, дикка дийрза а дийрза! – аьле, бIаргех даьнна хий дIадоа-ккхар йоккхача сага.

Кхо кIира лорашка даьккхача, бийрзар Таьтеи Ломи. ЦIокъа юхьа тIара човнаш хьогге йийрзаяр, бакъда муаш доахкар. Цхьан муо Iоэза бIаргногIар кIеззига белгала а дар. Лора аьлар:

– Къона саг ма вий хьо, хьоанал Iа хьéкхе, муаш дIадаргда, бIаргногIар а меттадоагIаргда!

Буро тIа Iоена, дербат деча тоаяйтá чан цIока а; бийна бIарчча хьалъэлла гIорабайтá, ши-кхо устагIа а белар Караманлисá унахошта даьча гIулакха лаьрхIа Аьлабоарза.

Зиппараш дIа а овттадаь:

– Низ ца беш, ког лозабаьр гIажамашцеи пхьарс лозабаьр из кач эллаи, бетта леларгда шо. Кагий хиларах сиха хотталургья тIехкаш, тIаккха зиппараш хьадаха мегаргда, – аьнна, цIабахкийтар уж Караманлиса.

Кхо кIира доалашше, вIалла хIама доацаш, ГIайгIат а йийрзар.

– Кхоана Ломáр а цIабоагIа ма йоахий! Ма дика болх ба уж цIабахкале лазаро со хьахийца! Новкъа хургдар царна ерзанза со бIаргаяйча, шоаш ча ювш хьийгáча къих хIама хиннадац мотташ. Керималиса яйтá молхаш аз мийннай ала йиш яц. Чан даьтто ерзаяьй ер, ала деза са берашка. ТIаккха дика хетаргда царна!

Ше ерзарал доккхагIа хетар ГIайгIатá царна хургдола товр.

Хьал-Iо хоам а баь, Iобугача хана мо шеддола хIама вIаштIехьа а даьккха, цIабоалабир Ломар. Юртара дукха нах баьхкабар унахошта духьала. Гонахьа ядача юрташкара баьхка а бар. Уж бийрза цIабоагIаш, товр хиннадар лоамарча нахá. Доккха той эттар лоам. ХIаравар царна тIера сагIа де гIертар ший таронца.

Сагота бар Таьтеи Ломи, зиппараш хьадáха йиш йоацаш. Дукха хетар царна бутт.

Из ха а яьлар. Буро тIа хинна ше цIавеча, Аьла вера уж болча.

– Лор волча хиннав со, наьха гIулакха вахá. Караманлиса йоахар: зиппараш хьадаьхе цхьан-шин денна маьженашка са а лаIийте, кхыдараш овттадий кхы а ши кIира даккхийта; тIаккха тешамегIа хургда цар гIулакх.

Шоашка Аьлас яххá гIулакх дир унахоша шоай маьженашта. Шин кIирá иштта а лийна, зиппараш хьадаьхача; кIеззига астагIа тéIар мара хIама доацаш, Лом а, ма хетта ца нийслуш, лестано пхьарс болаш Таьта а вийрзар. ХIаьта ЦIокъ, кIеззига мара белгало йоацаш, юхь муэх дIашаьръенна, дукха хIама доацаш бIаргногIар а меттадена, вийрзар. Нáха оалар: «Къона ба, хана йIоахала хIама доацаш берзаргба».

* * *
БIаьстан хьалхарча бетта итт ди даьнна ха яр. Шоаш коа цхьацца хIаманга хьожаш боахкаш, ГIайгIата аьлар:

– Укх шера бIаьсти хьалхаяла гIертачоа тара я, «оагIора ера» а хоза дера. Цу ерага хьежжа хул шера хаоттам. Iуйре хоза хуле, бIаьсти хоза хул. Нагахьа елхаш хуле, бIаьсти хала йоал. Делкъийга йийкха хуле, ахка декъа хул. Делкъийга елхаш хуле, ахка тIаьда хул. Сайре малх хьежаш хуле гуйре дика хул. Цу «оагIорча ерача» дено хьахьекхáча белгалонашка хьежжа, кийчлора вай боккхий нах шерá дергдолчоа. Кхоана денз берзаIазал а я. Цхьадолча шера, кхаь ден хиле, дIайоал из; цхьадолча шерашка кIирá а шин кIирá а хул. Бакъда, мел йIаьхъелча а, кхаь кIирал тIехъялац. Наггахьа долча шера, ца хулаш а юс. Даьла къахетамца, укх шера а из ца хулачоа тара я, бIаьстан белгалонаша яхачох. ЙIаьх а луш, из хиннача шера наьха саготду цо, къаьстта доакъар доацачáр.

– Нáнá, фу яхилга да из? Нáха оал, цу шелало борз юв, цудухьа оал цох берза Iоажал? – хаьттар Лома.

– Дац, воIилг, вIалла берзаца дувзаденна хIама а! БерзаIазал – къаьна шелал яхилга да Iарбий меттала. Цар «бардул-Iажуз» оал цох. «Бард» яхар «шелал» я, «Iажуз» – «къаьна» е «чIоагIа» яхилга да, – аьлар йоккхача сага. – Цун дух ца ховчоа хета тарлу; Iарбий меттала хIанад из, аьнна. Тхьовра цхьан замалахьа ткъаь пхиъ эзар гаргга Iарбе хьавайта хиннав укхазахьа цу ханарча Iарбий халифа, Кавказ дIалáца лаьрхIа. ТIаккха Кавказе долча къамий меттáш а Iáдаташ а вIашагIъ-ийнад царчарца. Хана йIоахала, е моттиг ца ловш дале а, е кIалхарча нахаца тар ца луш дале а, дукхагIа бола Iарбий цIабахаб, бисараш кIалхарчарца хьаийна сайцаб. Царех орастхой оал. Уж дукхагI бараш Эсса, Фартан атагIашка бах. Цу хана аьнна дош да из.

– ЦIеркIаьга фу яхилга да, нáнá?

– ЦIи яхача дешаца дувзаденна да из. Чил дIа ма яьллинге, эггара хьалха сигала дода из. Чил дIайоал шовзткъа дии-бийсеи даьккхе, Iан кхоалагIча бетта ткъо ди ма даьллинге а.

– Чил фуй?

– Геттара яй йолаш, Iан шийлагIча хана елха лай чоалпингаш я-кх. Сигала дахá кIира даьлча, лаьттагIа дода цIеркIаьга. ТIаккха цигара гIор дIаяла йолалу. Цул тIехьагIа ши кIира даьлча, хила дода. Цигара ша баша болалу. Ше дIа мел кхаьчáча, цIеро дер цо дендаь аьннад цох цIеркIаьга. БерзаIазал тоха ца луш бIаьсти йоале, цхьан кIирá нокхарий арадáха мегаргда.

Шелал ца отташ берзаIазал а дIаяьнна, боккъал хоза бIаьсти яьлар цу шера. Нах, цхьатарра арабаьнна, къахьега айттар кхашка, бешамашка.

Цхьаккха хIама доацаш, шоаш ма хиллара бийрзабар Ломар. Говраш а хохкар диллá мо, топ а кхоссар. Цу бIаьсти нахá дика гIо дир цу кхаь новкъоста: юрта тIехьа мел виса саг йистеваьккхар беш дIаювш.

* * *
Лозабича гIоне хьужаре хиннабацар Ломар. Цхьан дийнахьа цига баха лаьрхIар цар. Мукъача дийнахьа хьужаре баха баьнна; лувш-оалаш, бахá, дIакхаьчар уж. Деша дáгIа бераш гIаддахá, моаршал хетташ, тIадетталора акхарна; ма дика болх ба шо дийрза, яхаш.

Iалимца къамаьл деш ераш багIаш, цо аьлар:

– Шо чIоагIа гIадгIоргдолаш, аз къаъ боаккхаргба шуга. Селхан, Буро тIара воагIаш хьачуэтта, Аьла вар укхаза. Цо дийцар, вай мехкара деша бахáча кIаьнкех цхьабараш гучабовла цIабоагIа; цу юкъе КIанто а ва, аьнна. ЦIабáхка хьаарабаьннаб йоах уж, цхьан кIирá яхар мо цIакхáча а тарлу. Аьлас йоахар: «Цхьан-шин ден Буро тIа юхавахача, бокъонца бакъдар ховргда сона. ЦIабоагIачар зIы тохаргйолаш я, шоаш Буро тIа маца кхоачаргба хайташ». – ДIахо Iалима аьлар: «ЦIена дар халлца кхайкарал дергдац вай, бакъдар хайча аз шуга хоам бергба, тIаккха вай духьалгIоргда».

Хьужаре дикка ха а яьккхá; беттá цIагIа Iомаде дешар хьа а ийца; укхаза кхаччалца хьадаьхкача, хьасте дахача бакъахьа да вай, тоъал ха а ма йий ца хула; хи тIа баьхка Дошор хила а тарлу; царна а хоза хетаргда вай бIаргадайча, аьнна; хьасте бахар кагий нах.

Цу юртарча наьха йиший-воI хиларах, массанена Таьта а; хьалхагIа каст-каста цига нийслуш хиларах, дукхагIчарна вож шиъ а бовзар уж. Бакъда, ча йийначул тIехьагIа, уж кхоъ ца вовзаш саг вацар Лоам. Акхарна кхы хIама ца даь а ераш бийрза а дика хеташ, хаттар деш, дIахо моаршал кхайкадора хьасте хина-чáр.

Моаршал-денар хаьтта даьлча, мехкарашца бегаш бе айттар новкъостий. Хий хьаийца баьннараш чу а болхаш, иштта ераш йиIигашца латташ, баьхкка Хантоти а Дошув а кхаьчар, шоашца кагийча нахá ца йовза кхы ши йиIиг а йолаш. Дидика дийцар мехкараша. Моаршал юха а дерзадаь, хаттар дир ЦIокъа.

– Новкъа-м хиннад тхона шо лозадаь! – аьлар Хантоте. – Дика болх ба, кхы доккхагIдар ца хулаш, дисá. Йоккхача сагах фу хилар, йийрзарий из?

– Даьла къахетамах, из а йийрзай, тхо а дийрзад! – аьнна, Хантотена жоп денна, дIатIа а вийрза, Дошога хаьттар Таьтас: – Хьо хIана латт, йист ца хулаш?

– Шо къамаьлах доахкандаь, латтар со-м. Ца гу тоъал ха йоландаь, тхо-м кхера а деннадар, шо кхы доагIаргдац мотташ.

ХIанзалцца йист ца хулаш лаьттáча Лома аьлар:

– Кхерадала-м йиш яц!

– Кхералаций тхо, ЦIокъ а, Лом а, Борз а, вожаш а, малаш бар уж, циск миссел йолча чаво шо лозадича?

Тхо-м дацар, майрагIа долча оакхарий цIераш шун йоландаь, шух духьаш хIама укх дунен тIа хургда мотташ! ХIаьта оаш къаеннача чанга лозадайтад!

Цу ханна хьатIаайтта истий белабелар.

Къамаьлá боахкашше а, шоай кIудалаш юстара а яьхá, истий кIудалаш йиза айттар мехкарий. Шоай кIудалаш йиза ма яьллинге, даьча гIулакхах баркал а аьнна, истий бахар. Бисачар къамаьл дIаходихьар:

– Боккъал бехк ма биллалаш, селлара айхьаза оаха къамаьл дирах! ЦIаьхха шо бIаргадайна, гIаддаха, товр хинна, хьувз тхо; шо иштта дийрза хургда мотташ а дацар! – аьлар Дошос.

ТIаккха аьлар Ломá ца йовзача йиIигех цхьанне:

– Товр хилаций са мо беза кагий нах вIалла гургбац, аьнна, хетача хана; гIаьхьа а могаш а болаш бIаргабайча?

Цигга ЦIокъа аьлар:

– Ай, хьажа доагIаргдар-кх тIаккха! Укх Лоам мича висав тхо долча ца воагIаш саг! Шо хийцца дахка йиш йолаш, Таьта а ма варий шун йиший воI!

Иштта цхьацца бегаш беш, тоъал са а къийрда; даьннача гIалатах бехк ма биллалаш, аьнна; шоайла дIай-хьай бехказа а баьнна, цIенгахьа бийрзар кагий нах а мехкарий а.

Ломар хьужаре хиннача кхоалагIча дийнахьа дешара чудоагIа бераш дахкийтар Iалима уж болча; Iодувла йоах шуга, аьнна. Геттара чехка хьужаре бахар Ломар. Ераш Iокхаьчача, Iалима аьлар:

– ХIанз доагIача кIирандийнахьа Буро тIа кхоач йоах КIантор. Бакъдар хайнадолаш цун цIагIа хоам а баь, воашца воагIар а ийца, шоатта ден делкъал тIехьа-гIа, Буро тIа гIоргда вай, цига бийса а яьккха, царна духьала хургдолаш.

Шоаш лаьрхIача тайпара, ара а баьнна, Буро тIа бахар Iалимар. Кхоана арахьара цIайоагIа тоаба кхача езача майданна гаьна боаццаш, бовзача наьхацига сайцар уж. Ханнахьа гIетта, ший новкъосташца КIантонна духьалвахар Iалим. Ераш мо шоай нахá духьалбаьхка а хьаухаш а дукха нах бар цига. Ца хьелуш, йиллача метте кхаьчар цIабоагIараш. Чуваха сагота вар царех хIаравар. Моаршал-денар чакхдаьлча, цIенгахьа бийрзар уж. Цхьацца дувцаш болхаш, Лом юхе воаца ха а нийсья, КIантос хаьттар новкъосташка: «Фу хиннад ГIайгIатар довнах?». Акхар дар долчча тайпара дIадийцар.

Делкъел тIехьагIа юрта йисте кхаьчар КIантор. Цига дукха нах бар духьалбаьхка. Из цIавоагIаш товр хинна, моаршал хетташ, мархIалелхаш вар хIаравар. ТIаккха, Iалим хьалха а волаш, КIанторцига бахар уж. Шийца коара кхалнах а болаш, нана яр наIарга латташ. Царга хоза йист а хинна, коа чуваьлар КIанто. ХьачубоагIа Iалимар бIаргабайча, коа вагIа да, хьал а гIетта, духьалвера.

ШоллагIча дийнахьа доккха сагIа дир.

Дика а хьийга ше чуводаш, ЦIокъ, Таьта, КIанто юстарбаьха, Iалима аьлар:

– ХIанз новкъост тIа ма кхийттавий шоана, хадданза Ломá хьехараш де деза оаш. ЦIавена боча хиларах, КIантога дикка ладувгIа тарлу цо.

ХIета денз, Iалима даьча къамаьла хьакъе къа ца хьегаш, цхьа ди дIадахийтанзар КIантос ше юхаваххалца.

* * *
Лоам бáхачарел дукхагIа дар шаьрача бáхачáр гIулакхаш. ДIадувш лаьтташ а дар дукхагIа. Цхьа-ши дистан лаьттá дIа ца дувш цхьаккха дезал хургбацар, цхьаболчар пхиъ а итт а ювра, шоай низага хьежжа. Лаьттанцара болх говрий гόтáшца лелабора, наггахьа шерчий гόта а хулар. ДукхагIчáр кхаь говра гόта яр. Ишттача гото дийнахьа дистан оахар. Дийнахьа аьхáча лаьттах «ди» оалар. Наггахьчáр йиъ говр йоаллаш хулар гόта. Цар а дистанал дукхагIа áхацар, бакъда говрашта аттагIа хулар. Лаьтташ оахаш, макхаш доахаш, оасар деш; гуйра чуэццалца, бáзара дийнахьа цига а болхаш; хьаьнала къахьегаш бар дукхагIа бола шаьрача а лоам а бáха гIалгIай. Дукха хIамаш дар наьха, шоаш къахьегача хана балха ханаш лоацъеш леладеш. Ара, кхай тIа, мангала болхе; шоай зIамига бер дале, дукхагIча хана из хула а хулар, бер улла áга вордá тIехьашка а оттадий болхар. Нагахьа ворда еце, áга ги а делле йодар нана, цунна юхе дагIа доккхагIа дола бер а ийце.

ДIакхаьчача, мух боацаш, Iи долча метте áга Iо а оттадий, бер мецделча хIама а хьокхаш, дийлхача хьéжа дигáчунга торка а дайташ, сарралца къа а хьийге чубоагIар. Хийла áга чура бер ца делхаш ма сеццинге а, из тхьайсарг а лаьрхIа, юхедаьгIáр е салаIа дижжáча тхьайсе, е ловза дIай-хьай даьнна хиле, зIамига бер делха доладелча, из хезá е нана, е юхегIолла воалла саг хьатIавеча, нийслора áганна юхе цIоган тIа ураэтте, делхача берá духхьал IотIа а хьежаш, лехь латташ. Бакъда бIехало берá зе деш моттиг нийслацар; цудухьа тIакхаьчáчо, хьаста а хьаьсте, дIабохийтар из; бер торкаде бенабар хьо, аьле. ТIаккха лехь, «ш-ш-ша» аьле, ше хьаьстá гIадбахача мо, шершше дIабодар. Из сурт дайча, цхьавола сиха саг корзагIваьле, кулг-кара нийсъеннар хьа а ийце, бIехала тIаводар. Бакъда, лехьо берá хIама диц яхача дешах, дIаэккхабар мара, лозабаь а човхабаь а, цо а хIама дицар.

Вордáца кхай тIа болхаш хилча, нагахьа лувса езаш шура яле, кувра чу тIоа Iочу а бетте, из вордá тIехьа-шка а оттайий болхар нах, илли а доахаш:
Кувра, кувра, кувра я,

Куврал боккхагIа налха ба,

ГIалмел дукхагIа шáр а да!

Кувра дIай-хьай ийге, дIакхачале шура лийса йоалар, тIаккха кхай тIа баа налха а мала шар а хулар. Делкъийга хIама дуача хана, кувра кхай тIа йихьáчáр хьабехар шоашта юхегIолла боахка нах, укхаза юа хIама шура лийсá эргаяьннай, аьле. Цхьабараша, шоай кхача бахьаш хьатIабаьхке, акхарца хIама дуар.

Кхай тIа мел воаллачо хIама диачул тIехьагIа; кIезиг-дукха салоIар; цхьаболчáр къамаьлаш деш а, вокхáр цхьацца иллеш доахаш а:

ДогIа диллá дарбане делхалда вай лаьтта!

Малх диллá молхане хьежалба вай лаьтта!

Дер дебаш, беркат совдалда вай мехка!

Дувр хьувкъаш, шортта хилда вай ялат!
Низткъала а ца хеташ, бора цар из болх, доккха беркат а хулар хьéгача къих. ДIаходолчоа а иштта хьислахьа къахьегар нáха.