Магас 2011 шу б бк к84. 09(=Инг)6-44

КЪАЙЛЕ ТАХКАР

Цхьан дийнахьа, саг а воацаш, нокхарашта юхе цхьаь уйла еш вагIаш; Ломá дагадехар шоашца ловзаш хиннача кIаьнка аьннар. Дагара дIа-м цIаккха а далацар цунна из, дилла лерге латтар: «Тамаш йоккха-м я шун воти цIавоагIе, хьона мичáв хов хургдац из». Лома лаьрхIар; КIанто шийна эггара хьалха бIаргавайча; хьаьста а леваь а, шоай вотех цунна ховр хьадувцийта.

Ер иштта вагIаш, шийца цхьа бер а долаш, тIехьаера ГIайгIат. Цо аьлар:

– Чувахе, хIама а кхаьлле вола!

– Мегаьд, – аьнна, кхы йист ца хулаш, бакъилга тIа а хайна, вахар Лом.

Юрта Iочукхаьчача, шоашкахьа бодача новкъа а ца водаш, кхыча новкъа вахар Лом. Цо лаьрхIар КIантона наIар тIа ваха. Чукхайкача хьаараяьннача наьнага хаьттар:

– КIанто цIагIа вий?

– Берашца дIаараваьннав, – аьлар нанас.

– Из ловза воагIий хьажа венавар со; чувоагIе, Iовола алалахь, - аьнна, чувахар Лом.

Ломаца а ЦIокъаца а из лелаш хилча, чIоагIа дика хетар нанна. Уж мо а воацаш, аьрдагIа вар цар из.

– Даьра, аргда; Iо а ма вайтаргва, – аьлар, раьза хиннача нанас.

Лом хIама даа хайна дукха ха ялале, арара чукхайкар. Ер араваьлча, наIар тIа лаьттар КIанто вар.

– Хьо хиннав аьннадаь, венавар со, – аьлар цо.

– Цкъа хIама дуаргда вай, – аьнна, дIачубахар уж.

Нувса йолча Iочу а ваьнна, аьлар Лома:

– Вайга яр оттаелахь тхона!

Кхерзá фуаш, тIоа, даьттала йиллá нахча, дIайхха маькха олг, хьехах даьккхá боккъал цIена модз хьалхашкадера Нувсас хьаьшанна.

ДIа-хьа хьежаш, дуар кIаьнка хIама. Царцига бацар цу тайпара кхача, хало боахкар уж. Къахьега могаргдоацаш, цамогаш вар дá. Наьна а ГIайгIата мо хIама вIаштIехьа далацар. Шун тIарча массадолча даарех кIезиг-кIезига хIама кхаьлла, шийга кхы а юалургйолашше сецар КIанто.

– Хьо раьза вале, хIанз гIоргда вай, – аьлар Лома.

Ше водаш, воккхачо мо Нувсайна сагIа-баркал аьлар КIантос. Нокхарий долча хьалбахар уж. Шоаш болхаш, Лома аьлар новкъостага:

– Говра тIа хá безам бий хьа?

– Чам-м бар, тха мича хиннай говр, во хов сона тIа-вагIа, – аьлар КIантос.

– Iомавергва! Сайна ховр аз хьона а хьайна ховр Iа сона а хьехаргдеце, сенна деза вай! – аьнна, тIера Iо а ваьнна, КIанто говра тIа хоавир Лома.

Кхере а, гIадваха вагIар вож говра тIа. Тоъаргда аллалца вагIийтар КIанто бакъилга тIа. ТIаккха, из тIера Iо а ваьнна, Лома бакъилга юхь а лаьца, шаккхе гIаш хьалволавелар уж.

– Сона а ЦIокъá а ца хов хIамаш дукха хов хьона. Вай цхьана лелача берашта юкъе хьол дикагIа керда хабар ховш саг хилац, – могавир из Лома. – Дувцал вайна моллагIа цхьа керда хIама.

Ломá ца хезá, гонахьа ядача юрташкара хIамаш дийцар цо. Мала хьанна йийхай а, йийхá ягIачунна маца бийса йиллáй а, дIахо а. Лома аьлар:

– Иштта къаьнара хабараш дувцал вайна.

Ше дIа ца оалаш, цо ший даьх хIама оалий хьажа гIертар из, хаьттача ца дувцар кхераш. Цунна шаьра ховра, ГIайгIата хьогге а цунга цу хьáькъехьа хIама ма дувца аьнна хургдолга.

КIантос дийцар; хинна хIама да из, аьнна; цхьа дувцар:

«Цхьан вIаьхийча сага хоза кхийна йоI хиннай. Цунга догдоахаш, из езаш, хиннав къеча наьха цхьа зIамига саг, йоI а хиннай из везаш. Хьашт мелд куст долаш а, юхь-сибат долаш а, хиннав зIамига саг.

Юххера, нах бахийтáб зIамигача сага дас; вIаьхий саг волча зоахалолá. Къе вале а; наьха лерхIам болаш, эсала воацаш; саг хиннав из. Лургьяц, аьнна, юхь ца йоагае; моллагIа дулургдоацар тIа а диллá; из кхоачаш ца дойя, юхатохаргба-кх аз уж, аьнна; вIаьхийча сага аьннад: «Хьай воIага хьалларча лоам тIа бийса яккхийта». Из лоам хиннаб, цIаккха ца дашаш лоа уллаш, чIоагIа шийла, цу тIа бийса яьккхá саг гIоравеш, атта дийна ца вусаш.

ВIайхха кийч а венна; вахá, бийса яьккхай къеча наьха зIамигача сага.

ШоллагIча дийнахьа, гIаьххьа волаш, Iочувенав из. ТIаккха вIаьхийча сагá, тIавигá, хаттараш даьд цунга: «Мишта кийчвеннавар хьо? ТIа фу ювхар хьона? Фу дайра хьона?» – яхаш.

Лоам тIара Iохьежача, гуш хиннай бIаьхийчáр гIала. ЗIамигача сагá гургболаш, корага кIерам оттабаь хиннаб йоIа. «Шун гIалий чу боага кIерам байра сона», аьннад укхо, хаттараш кIорда а даь. «Цу кIерамо хьалтийнача йIовхалах висав хьо гIора ца веш, ваIад йохаяьй Iа», – аьнна, йоI дIа ца луш, чувахийтав вIаь-хийча сага къеча наьха воI.

Дас даь къамаьл дIахезáд цIагIарча нахá. Делкъийга даа хIама де эттай йоI. Хьайоала боарам баьннача гIолла, чуенай яа хIама. Ше долчча тайпара, бийда хиннад дулх а шеддар а. «Ер фуд?» – аьнна, раьза воацаш хьайзав вIаьхий саг; сесаг хьайийхай. «Вай йиIиг яр тахан даа хIама кийчдаьр», – аьнна, нанас йоI хьайийхай. «яа хIама бийда хIаний хьа?» – аьнна, шийга хаьттача, аьннад йоIа: «Хила йиш-м яц, аз пишка юхе Iо-м оттаяьяр из». Кхы даьнеи наннеи хьалхашка латта эхь хеташ, дIаараяьннай. «ГIо, долле, дош хиннадац аз къеча даь воIага дийцáр; хьабеха уж; йиIига ловш хилча, гаргало ергья вай», – аьнна, уж хьа а бийха, зоахалол а даь, йоI маьре яхийтай дас».

Лома чIоагIа дIаьха хетар из къамаьл, хайра ла а дувгIанзар цо КIантога. Из цунна, ГIайгIата дийца, ховш дар. Укхунна дагадаьллар кхы дар. Цо из дувцаргхиларах догтийша; духхьал хатта лаьрхIар Лома; хой хьона тха воти мичав, аьнна. Сагота вар из, даь-нана тIакхаьчá а, кIаьнк чувийха а, ше лаьрхIáр юкъагIдисар кхераш.

– Хоза дувцар дар, хьайла, мишта къиза хьийзаб цу хана а, – аьлар Лома. – Гой, хьа хьаькъал дукхагIа да; цунга хьежжá хьона дикагIа а дукхагIа а хов уж хIа-маш. ДукхагIча хана, Iа аьннар бакъ а хул. Дагадоа-гIий хьона цкъа Iайха сога аьнна: «Тамаш я-кх шун воти цIавоагIе». Из хила а хилар иштта, тахан а цIавенавац тха воти.

– Мишта воагIа из... – аьннача соцавелар, дийна ца хилча, ала венна КIанто. Цкъа ше из аьлча; Лома хинна цатовр а, кхы ма дувцалахь из къамаьл тха кIаьнкага, ГIайгIата áлар а дагадеха; соцадир дувца веннар.

– Сона хов тха вотех лаьца къамаьл хьона дика ховлга. Боккъал, хьай Даьла духьа, дувца сона цох хьайна ховр; аз Iа дийцалга сагага аргдац хьона. ХIаьта а хана йIоахала ховрг ма дий сона из. Фу бахьане да хац, цIагIарчар лечкъаду сох из, – аьлар Лома.

– Дош лой Iа аз дийцалга сагага арг ма дац, е хайтарг ма дац, кхычахьа гIолла хьайна халцца, аьнна?

Лома дохоргдоаца дош делар.

– Волле хIанз соца, аьнна, – волавелар КIанто.

Лом тIехьавахар, говра юхь лаьца. Бакъилгá тIаханзар кIаьнкаца эздел лаьца, из гIаш воагIандаь. КIанто хьалхеи Лом тIехьеи, бахха, кашамашта дIатIаайттар ераш.

Дукха ха йоаццаш шоай коара саг дIаволлаш, берашца цига хиннавар Лом. Цунна ховра укхаза байнараш мара ца кхухьилга. Укхунна шийна а фу бахьане да ца ховш, дог тохаделар Лома. ТIаккха дег чу дессар: «Веннав-хьогI тха воти!? Из иштта дале, нáнáс сога цIавоагIаргва хIана йоах?».

Цу уйлаех ваьккхар из КIантос.

– ДагадоагIий хьона вай юртара венна саг дIаво-ллаш вай укхаза хинна. Вала а венна, иштта хьалвена, укх кашамашка дIавеллав шун воти а. Хьо зIамига воландаь, воккха хилча дIааргдолаш, хайтац хьона из ГIайгIата. Боккъал, аз хьога а ду дехар, сага ма хайталахь аз из хьайга аьнналга.

– Тха воти мичахьа воалл? – хаьттар Лома.

– Цу хана со укхаза хиннавац, боарз малагIа ба хац сона, – жоп делар КIантос. – Чурта тIа йоазув хул Iар-бий меттала; ер хьанаьхк ва, аьле.

– Воллел, хьожаргдар вай, – аьлар Лома КIантойга.

Каш малагIа да а, чурта тIара йоазув дéша а ховш ца хилча, сенна долх цига, новкъоста яхашше; хийцца кашамашка чуволавелар Лом. Цунна товр де, тIеххьа КIанто а вахар. Цига мел долча чурташка хьожаш, чакхваьлар Лом; нагахьа укхо яхар бакъдале; моллагIа цаI тха воте хург ма дий, яхаш.

ГIайгIат йолча хьалваха дикка хьевеннавар Лом. Дегá салоIам а хинна; волле, долх вай, – аьнна; кашмашкара араваьлар из. КIанто тIехьавера.

– Хьо хье ма водда чугIо, вай шиъ цхьана хилча нáнáс дегабуам бергба, со из йолча хьалвода, – аьнна, бакъилга тIа а хайна, вахар Лом.