«Маралдың емдік қасиеті» Ғылыми жоба тақырыбы: ( медицина «бағыты) Орындаған: №2 Мәртөк мектеп-гимназиясының 3 «А»
жүктеу/скачать 7.37 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ІІ. Негізгі бөлім 2.1. Марал шаруашылығы туралы жалпы деректер
- . Қосымша №1
| ПІКІР
I. Кіріспе «Маралдың емдік қасиеттері » тақырыбына жазылған ғылыми жобада бұғы жануарының адам үшін қызметінің бағалы екенін таныту. Марал – асыл тұқымды бұғылардың қатарына кіретін керемет жануар. Оның мүйіздерінің ерекше емдік қасиеттері бүкіл әлемде бағаланады және басқа тіршілік иелерінде кездеспейді. Қазақстанда бұғы мүйізі - пантамен емдеу кең танымалдыққа ие болып келеді. Пантада кездесетін пайдалы заттар санаториялық ем қабылдау барысында кең қолданылады, ол заттарды алу үшін жас жануардың мүйізін кесіп алу керек Бұғы шаруашылығы мал шаруашылығының бір саласы, біріншіден тундра аймақтарында мекендейтiн-халықтың ең жоғары сапалы тағамдармен, екіншіден - жеңіл өнеркәсіп шикiзатпен қамтамасыз етедi, әрi бұл саладан алынатын мүйiзден маңызды дәрi-дәрмектер де өндiрiледi. Қазакстанда марал шаруашылығы тарихи қалыптасқан сала, 1835 жылы Оңтүстік Алтайдағы Бұқтырма өзен алқабында құрылған. Тәжiрибесi мол аңшылар жабайы маралдарды ұстап алып, марал шаруашылығынын бастамасы болды. Маралмен теңбіл бұғы өсіру, адам дәрілік бұйым алу халык шаруашылығына сол кездiң өзiнде өте қажеттi болуы, қазiрдiң өзiнде маңызын жоғалтқан жоқ.1990 жыл басында марал мен теңбіл бұғы саны бойынша Қазақстан Дүние жүзі бойынша 4 орын, ал ТМД бойынша 2 орын болды. Бұғы мүйiзiнен өндiрiлетiн панта бойынша Ресей (18т) мен Қытай (40т)алда болды(71). Марал мен теңбіл бұғы шаруашылығынан алынатын өнiмдi көбейту және сапасын жоғарлату азық қорын күшейтудің, азық сапасын жоғарлатудан , жас малдарды құнды азықпен қоректендiрудi дұрыс ұйымдастыруға байланысты. Азықтандырумен қатар, маңызды мәселенiң бiрi селекциялык-асылдандыру жұмысы күтiп-бағу технологиясын жасау пантаны кесу, қайнату, кептіру, 80-90ºС температурада ыстық булы моншада парлау және сатыға дайын пантаны толык консервациялау. ІІ. Негізгі бөлім 2.1. Марал шаруашылығы туралы жалпы деректер Марал шаруашылығы – бұғы өсірумен айналысатын шаруашылықтың бір саласы. Бұғы (марал, теңбіл бұғы) мүйізінен дәрі жасалады, сондай-ақ еті, терісі пайдаланылады. Солтүстік Бұғы шаруашылығы (солтүстік бұғыларды өсіреді) және панталық Бұғы шаруашылығы (теңбіл бұғылар, марал, изюбрь өсіріледі) болып бөлінеді.Солтүстік Бұғы шаруашылығы Ресейде, Финляндияда, Швецияда, Норвегияда, Канадада, АҚШ-та (Аляска), ал панталық Бұғы шаруашылығы Ресейдің Алтай, Красноярск, Приморье өлкелерінде, Қытайда, Кореяда, Моңғолияда, Қазақстанда дамыған. Маралдар Қазақстанда Іле Алатауын, Күнгей Алатауды және Теріскей Алатауды, Кетмен, Тарбағатай жотасын, Оңтүстік Алтай тауларын мекендейді. Қазақстанда 10 мыңнан аса марал бар. Олар аршалы, шыршалысамырсынды, жапырақты және балқарағайлы ормандарда жүреді. Аналығы бір ғана лақ туады. Марал шаруашылығымен Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай, ҚатонҚарағай өңірі шұғылданады. Бұрынғы жылдары бұл өңірде марал мен теңбіл бұғы саны 10 мыңнан асып, олардан 66,5 т шығыс медицинасының аса бағалы шикізаты – пант өндірілген.Қазақстанда бұғылар 19 ғасырдың басынан қолда өсіріледі. Қатонқарағай ауданында 8 бұғы өсіретін шаруашылық ұйымдастырылған. Онда 11300 марал өсіріледі (1999). Мұндағы бұғылар жазда арнайы темір сыммен қоршалған кең алқаптарға жайылады, қыста қыстауларда бағылады. Жас төлге арналып жеке қора салынады. Қыс кезінде бұғылар әр түрлі жемшөп (сүрлем, концентраттармен) қоректендіріледі. Мүйізі жылына 1 рет кесіледі. Әр бұғыдан 6 – 7 кг-ға дейін мүйіз алынады. Ол арнайы әдіспен қайнатылып кептіріледі. 14 – 16 жастан аспаған маралдың мүйізі өте жоғары бағаланады. Бұғының әлі сүйектенбеген, ішіндегі қаны жас мүйіздерінен өте құнды пантокрин дәрісі алынады. Қазақстанда «Ақсу» акцион. қоғамы, «Ақсу-ДЭЕН» бірлескен кәсіпорны пантокрин дәрісін жасап, экспортқа шығарады. Бұл жануардың салмағы 300-400 килограммға дейін жетеді. Денесінің ұзыңдығы – 2,5 метрден асады, ал биіктігі – 1,7 метр. Қысқы мезгілде жүнінің түсі сұр-қоңыр болып, көктемде қызғылт түске өзгереді. Маралдың еті жұмсақ, дәмді, әрі емдік қасиеттерге бай. Бұғы етіндегі майдың өлшері өте аз, энергетикалық құндылығы 100 граммға 155 калорийді құрайды. Сонымен қатар, оның құрамында B1, B2, PP дәрумендері және натрий, фосфор, калий, кальций сияқты микроэлементтер бар. Дәрігерлер жүкті әйелдерге бұғы етін жеуге кеңес береді, өйткені ол жүрек, асқазан және ас қорыту жолдарының бұлшық еттері үшін пайдалы. Жүйелі түрде марал етімен тамақтанатын адамдар, қатерлі ісік ауруына сирек шалдығады. Сондықтан бұғы жануарының пайдасы туралы толығырақ мағлұмат беру, табиғи өнімнің адамның денсаулығына қаншалықты пайдалы екенін түсіндіру, оқушылардың арасында табиғи дәрі түрлерін насихаттау, табиғи өнімдермен емделуге деген қызығушылығын арттыру мақсаты көзделді. Марал – жұптұяқты асыл текті бұғылардың ең ірі өкілі. Маралдың дене тұрқы – аталығының бойы 175245 см, шоқтығы 120155 см, салмағы 120415 кг. Ұрғашы маралдар біраз кіші болады. Мүйіз тек аталығында болады. Кішкентай бұғы ұзындығы 1 метрге әрең жетеді және салмағы 50 кг-нан аспайды.Бұғылардың кейбір түрлерінің аяқтары жіңішке, сымбатты, басқаларының аяқтары қысқа, бірақ барлығын жақсы дамыған аяқ бұлшықеттері және бір-бірінен алшақ орналасқан және қабықшалармен байланысқан саусақтардың болуы біріктіреді.Бұғының тістері оның жасының жақсы көрсеткіші болып табылады. Азу тістер мен азу тістердің қайрау дәрежесіне, қисықтығы мен көлбеу бұрышына қарай маман бұғының жасын дәл анықтай алады. Бұғылардың құйрығы салыстырмалы түрде қысқа, кейбір түрлерінде ол үлпілдеп, гүл сияқты түзеледі. Бұғылардың барлық түрлерінің қорғаныш түсі бар, көбінесе қоңыр түсті (бұғылар сұр), денесінде ақ немесе сарғыш дақтар жиі кездеседі (мысалы, ала марал, ось және бұғы). Бұғылардың көптеген түрлеріне жануардың жамбасындағы ақ жүнді «айна» деп аталатын дақ тән. Жүгіру кезінде анық көрінетіндіктен сигналдық функцияны орындайды: сондықтан бұғылар қалың тоғайларда анасын жоғалтпайды, ал басқа бұғылар жолдасының жыпылықтаған крупын көріп, дер кезінде қауіп туралы ескертеді. Қоңыржай ендіктерде тұратын бұғы түрлерінің көпшілігі жыл сайын мүйіздерін тастайды. Олардың орнына жаңалары бірден өсе бастайды, олар алдымен шеміршектен тұрады, содан кейін сүйек тінімен өседі. Бұғы мүйіздері оның қоректенуіне байланысты өседі: диета неғұрлым тығыз болса, мүйіздер соғұрлым тез өседі. Тропикте тұратын бұғылар мүйіздерін жылдар бойы тастамайды, ал экваторлық белдеудің тұрғындары мүйіздерін мүлде жоғалтпайды. Бұғы мүйіздерінің негізгі қызметі қорғаныш және шабуыл болып табылады, ал белгілі бір еркектің ұрғашы бұғы үшін дуэльде жеңіске жету мүмкіндігі олардың күшіне байланысты. Бұғы мүйіздерін құрал ретінде пайдаланады, мүк бұғыларына жету үшін олармен бірге қар қазады. Жетілген еркек бұғының мүйіздерінің аралығы 120 см Бұғылар - қоршаған ортаға өте қарапайым жануарлар. Олар жазықтарда, таулы жері бар жерлерде, сулы-батпақты жерлерде, тундра мүктері мен қыналар аймағында жақсы сезінеді. Көптеген түрлер өмір сүру үшін су объектілеріне жақын аумақтарды таңдай отырып, өте ылғалды жерлерде тұрады. Негізінен көшпелі өмір салтын ұнататын бұғылар жазда шалғындары бар ормандарда өмір сүреді, қыста өтпейтін қалың тоғайларды аралайды, өйткені әдетте қар үйінділері аз болады және қардың жұқа қабатының астында тамақ табу оңайырақ. Бұғы – шөпқоректі жануар, оның қоректену түрі мен таралу аймағына байланысты. Көктемде және жаздың басында бұғылар дәнді дақылдармен, қолшатырлармен және бұршақ дақылдарымен қоректенеді. Жазда бұғылардың тағамы – жаңғақтар, каштан, саңырауқұлақтар, жидектер, өсімдік тұқымдары. Жылы мезгілде бұғылар ағаштар мен бұталардың бүршіктерін, жапырақтарын және жас өскіндерін жейді: үйеңкі, тау күлі, калина. Бұғы бас тартпайды, басқа да жемістер. Қыста бұғылар өсімдіктердің қабығы мен бұтақтарын, инелерді, желелер мен қыналарды жеуге мәжбүр. Жануарлар ағзадағы минералды заттардың жетіспеушілігін тұз жаламасынан алынған тұзбен толтырады, сонымен қатар минералды тұздарға бай жерді шайнайды, минералды бұлақтардан су ішеді. Ақуыз тапшылығын толтыра отырып, бұғылар өздерінің лақтырылған мүйіздерін кеміреді және құс жұмыртқасын жеуге мәжбүр болады. Қосымша №1 жүктеу/скачать 7.37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|