Математиканы оқытудың теориясы
жүктеу/скачать 5.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| С т а н д а р т т ы е с е п т е р д е Ш а Н Ш Н -н ы ң б а р л ы ң
компоненттері белгілі болған. М үндай есептер тео р и ял ы қ м атери алды игеру бары- с ы н д а ғы б а р л ы ң к е зе ң д е р д е қ о л д а н ы л а д ы . М ы сал ы , ереж ені бергеннен кейін оңуш ы ларға оны тікелей қолдану немесе ңандай да бір объектінің осы үғы м ға ж ататы ны н (аны ңтауға арналған есептер) тексеру үсы ны лады . Есептің бүл т ү р і ү ғы м д ы м ең гер у м ен ң а т а р к е р і б ай л ан ы сты о р н а т у ғ а , о ң у ш ы л а р д ы ң ж а ң а м а т е р и а л д ы қ а л а й түсінгенін бағалауға м үм кіндік ж асайды . О қ ы т у есеп т ер і — ң ү р ы л ы м ы н ы ң бір к о м п о н е н ті белгісіз (Ш аН Ш х, ШадгШН, Ш аН хН , іН Ш Н ) болатын есептер. П роблемалы қ есептер — ңүры лы мы ны ң үш компоненті белгісіз (Ш ах у г, х Н у г , х у Ш г, х у г Н) болатын есептер. Е с е п т ің қ ү р ы л ы м ы о н ы ш ы ғ а р у ғ а б а ғ ы т т а л ғ а н қ ы зм е тт ің п р о б л ем алы қ д ең гей ін де а н ы қ тай д ы , яғн и р е п р о д у к т и в т і н ем есе а л го р и т м д ік (и ге р іл ге н т ә с іл д і б а я н д а у ), п р о д у к т и в т і (б е л г іл і т ә с іл д і, б іл ім д і ж а ң а ж а ғ д а й д а қ о л д а н у ), ш ы ғ а р м а ш ы л ы ң ( э в р и с т и к а н ы қолдану). М атем атикалы қ есептерді қүры лы м ы ж әне проблема- с ы н а ң а р а й ж ік т е у д е н б а с қ а да ж ік т е у т ү р л е р і бар. Есептерді түрлері бойынш а ж іктеуге болады: • объектінің сипаты на ңарай: п р а к т и к а л ы қ , матема- т и к а лы қ; • м атем ати калы қ м ағы насы на ңарай (Ш а мен Қ мате- м атиканы ң белгілі бір бөліміне жатады): арифметикалық, а л г е б р а л ы қ , г е о м е т р и я л ы ц , т р и г о н о м е т р и я л ы қ , комбинат орлыц ж әне т.б.; • ш ы ғару тәсіліне қарай (Н мен Ш берілген): практи- к а л ы ц , а р и ф м е т и к а л ы ц (ари ф м ети калы ң ам алд арды ң ком поненттерінің арасы ндағы тәуелд іліктер негізінде), а л г е б р а л ы ц , гр а ф и к т ік (теңдеулер, тең сізд ік тер ж ән е олардың ж үйелерін қүру), геометриялыц (геометриялың 156 фигураларды ж эне олардың қасиеттерін ңолдану арқы лы ), комбинаторлық; • ңойы латы н талаптарды ң сипатына қарай: есептеуге, дәлелдеуге, зерттеуге, тцрлендіруге, щ р а ст ы р уга, салуеа ж әне т.б.; • т іл ін е б ай л ан ы сты : м эт ін д і (ш арты таб и ғи тіл д е берілген), сюжетті (фабуласы берілген), аб с т р а кт іл і зат т ы болады. Есептің типі ш арты мен ж ағдайларға тәуелді. Дегенмен ти п тің әр түрлі болуы м үғалім ге оқы туды ң м аң саты н а қарай есептерді іріктеуге м үм кіндік береді. М атем атика курсы нда сю ж етті есептер м аңы зды рөл атңарады . Ондай есептерді ш ы ғару барысында модельдеу тәсіліне оңыту ж үзеге асырылады. М ектептегі м атем атика ку р сы н д а м одельдеуді н ақ ты проц естерді м а те м а ти к а тілінде баяндау деп сипаттауға болады. Сюжетті есептер дегеніміз — санды қ сипаттам алары немесе мәндерін табу м ақсаты н да қан д ай да бір өм ірлік сю ж еттің (ңүбы лы с, оқиға, процесс) баяндалуы берілген есептер. Сюжетті есептерге ж оғары да қөрсетілген типологияны қ о л д а н у ға б о л ад ы . Б ү д а н б асқ а т и п о л о г и я н ы сю ж ет (ңозғалыс, сатып алу, ж үмы с ж эне т.б.) бойынш а аж ы ра- тад ы . С ю ж етті есеп тер а р а с ы н д а ш ы ғ а р м а ш ы л ы ң қ а ж атқы зу ға болатын бейнелік сипаттағы есептер ж оғары деңгейлі проблемалың болады. Олардың ш еш ім і бейнеге түрленеді ж әне есепте баяндалған ж ағдайды толығымен қ аб ы л д ау д ы тал ап етеді. М үнда есеп тің б ер іл ген і мен бейненің су б ъ ек тісі арасы н дағы бай лан ы сты ш еш уд ің ж алп ы тәсілін аж ы р ату қ и ы н . О қы туды ң ң ал ы п тасқан п р а к ти к а с ы н д а есептерді ш еш у тер м и н і үш ж а ғд а й д а ңолданы лады (42): • есептің ш арты н ж үзеге асыру ж оспары (тәсілі, әдісі) ретінде; • ж оспарды , ш арттарды орындау процесі ретінде; • ж оспарды , ш арттарды орындау нәтиж есі ретінде. Есепті ш еш у процесі объекті (есептер) мен субъектінің (ш ығаруш ы) арасындағы тікелей байланыс арқы лы жүзеге а с а т ы н д ы қ т а н , к ү р д е л іл ік ж ән е қ и ы н д ы ң к р и те р и й - лерім ен си п аттал аты н о б ъ ек ти втік ж ән е су б ъ ек ти в тік компоненттерден түрады. 157 Есептің күрделілігі — байланы сты ң саны на, сипатына, е с е п т ің т ү ж ы р ы м ы н а (та б и ғ и н ем есе ж а с а н д ы т іл д е түж ы ры м далуы , әр түрлі пәндердің үғымдары мен термин- дерін қолдану), мәтіннің қүры лы м ы на (мәтіннің логикалың ж ән е г р а м м а ти к а л ы қ ң ү р ы лы м ы ; м ы салы , қ ү р ы л ы м ы Ш аН болатын мәтіндер нәтиж есі Н Ш а ш арты ны ң алдында келетін немесе, ш арты немесе н әти ж есі Ш аН Ш , Н Ш аН м ә тін ін е е н г із іл г е н м әтін д ер д ен ж е ң іл қ аб ы л д а н а д ы ) тәуелді болатын есептің объективтік сипаттамасы . Е с е п т ің ң и ы н д ы л ы ғ ы — о қ у ш ы н ы ң с у б ъ е к т и в т і т ә ж ір и б е с ін е (п ә н д ік о б л ы стар д ы б іл у і, он ы ң іш ін д е м а т е м а т и к а л ы қ б іл ім д е р , о қ у б іл ік т іл ік т е р і; о й л а у ң а б іл е т і, т и п т ік қ а с и е т т е р ім е н б а й л а н ы с т ы ) т ә у е л д і болатын есептің субъективтік сипаттам асы . 6.2. М атем ати кан ы оқы тудағы есептердің ф у н к ц и ял ар ы Оңыту барысында есептер әр түрлі мін д еттерді орынд айды: оқыту, тәрбиелеу, дамыту ж әне бақылау. Б арлы қ есептер оқы ту м індетін оры ндайды . Ө йткені есепті ш ы ғарған да оңуш ы лар білім алады , олардың есеп ш ы ғару біліктілігі мен дағдысы қалы птасады , ж алпы алғанда математикалы қ б іл ім д е ң г е й і ж о ғ а р ы л а й д ы . С он ы м ен қ а т а р эр есеп тәрбиелік ф ункцияны атқарады. М ысалы, қоғам дамуының әр түрлі кезеңдеріне байланысты қарасты ры латы н мәтінді, сю жетті ж әне п ракти калы қ есептердің мазмүны да өзгеріп отырады. Қазіргі оқулыңтарда есеп мазмүны оқушылардың ж о ғ а р ы м о р а л ь д ы ң қ а с и е т т е р ін қ а л ы п т а с т ы р у ғ а , ғы л ы м и к ө зқ а р а с та р ы н д ам ы т у ға, о тан ш ы л д ы қ рухта т ә р б и ел еу ге н е г ізд е л г е н . Есеп ш ы ға р у о ң у ш ы лар д ы н сө й л еу м ә д е н и е т ін е , м ін е з-ң ү л қ ы н ы ң қ а л ы п т а с у ы н а , табан ды лы ң ң а, ш ы д ам д ы л ы қ қ а, қи ы н д ы қты ж еңе білу сияңты қасиеттерін қалы птасты руға ыңпал етеді. Есеп о ң у ш ы л а р д ы ң л о г и к а л ы ң о й л а у , к е ң іс т ік т ік елестету ңабілеттерін дамытуға бірден-бір себепші болатын басты қ ү р ал болып табы лады . Б іл ім н ің , б іл ік т іл ік пен дағды ны ң қалы птасуы н ан ы қтау міндеттері көп жағдайда есептер арқы лы тексеріледі (47). П едагоги калы ң п р а к ти к ад а есептерді ди д акти калы к м ақсаттары н ақарай танымдыц, маш ыцт андыру, дамыту жүктеу/скачать 5.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|