БІР ХАЛЫҚ – БІР ЕЛ – БІР ТАҒДЫР

Многолетняя история АНК подтвердила историческую необходимость и на деле доказала ее жизнеспособность. Ассамблея – это результат уникального политического новаторства нашего государства, опыт ее работы становится привлекательным и полезным для многих зарубежных стран. Определяющим моментом в достижении успеха молодой независимой страны явилась уникальная историческая роль Казахстана, ее особой миссии как посредника между Востоком и Западом. Заслуга в этом Нурсултана Абишевича важнейшая: она заключается в его глубоком осмыслении роли каждого этноса, каждой культуры, составляющих народ Казахстана. Эта президентская формула положена в основу принципа работы ассамблеи.

Юбилейная сессия ассамблеи проходила по-особому тепло и празднично. Мир и покой в стране – самая главная задача, успех развития Казахстана за годы независимости, отметил Глава государства в своем выступлении. И их нужно сохранить. В этом деле, как подчеркнул Президент, без активного участия самих казахов никакое долгосрочное общественное согласие в стране невозможно.

Важно, что на этой сессии Глава государства отдал поручение: создать при Ассамблее народа Казахстана республиканский методический совет директоров домов дружбы.

Особый акцент в этой сессии был сделан на расширении миссии ассамблеи в XXI веке.

Каждый год, когда приезжаем на сессию Ассамблеи народа Казахстана, мы общаемся с представителями этнокультурных центров республики, обмениваемся опытом. Но, конечно же, очень важна для нас встреча с Главой государства Нурсултаном Назарбаевым. Мы всегда помним его добрые напутствия, это нас вдохновляет на реализацию ключевых задач АНК – реализацию политики толерантности, межнационального и межконфессионального согласия.

Если говорить о нынешней сессии, то на ней особый акцент был сделан не на сужении миссии ассамблеи в XXI веке, а наоборот, расширении. Президент РК отметил, что общественное согласие будет основано на эффективной экономике современного типа. Средний класс станет преобладающей долей в обществе Казахстана и оплотом общественного согласия. Каждый гражданин Казахстана будет иметь ясные перспективы, уверенность в будущем, все возможности для развития личного и профессионального роста.

7

Гульчин ГЕЙДАРОВА, председатель Турецкого этнокультурного центра
Мы, граждане Казахстана, толерантны, открыты и внимательны друг к другу. Главное для нас – жить в мире и дружбе, всегда находить компромисс в решении самых острых проблем, которые могут возникнуть.

Главная задача АНК – это регулирование межнациональных отношений в Казахстане. И отрадно, что ассамблея распространяет свой опыт по всему миру, его изучают международные институты. Известно, что в Ассамблее народа Казахстана работают зарубежные аналитики, изучающие опыт межнационального и межконфессионального согласия наших народов. Являясь гражданским институтом, ассамблея стала организацией, которая определяет лицо нашей страны.

Вот и на этот раз, слушая Нурсултана Абишевича, я была преисполнена чувством гордости. Перед народом Казахстана поставлены большие задачи, главная из которых – сохранить и укрепить мир и согласие в стране. Мощным толчком к развитию АНК должна стать подготовка к EXPO-2017.

Роль казахского народа в процессе национального единства выходит на первый план. Кроме того, Глава государства подчеркнул, что АНК поддержит инициативу исполнительного секретариата Совещания по взаимодействию мерам доверия в Азии подписать протокол о сотрудничестве. Не осталась без внимания и молодежь. Как отметил Президент, молодежь необходимо оградить от радикальных религиозных течений, чуждых нашему обществу.

//Страна и Мир.-2013.-29 апреля.-С.4

//Кызылординские Вести.-2013.-25 апреля.-С.2

8

Қазақстандағы жоғары білім

Құрметті әріптестер! Бүгін біз Ғылым қызметкерлерінің күнін атап өтудеміз.

Білім және ғылым саласында жұмыс істейтін барша қызметкерлерді осы мерекемен шын жүректен құттықтаймын! Ғылымның адамзаттың дамуындағы рөлі зор екендігі баршаға аян. Осы тұста Эмиль Золяның «Ғылым – бұл ерекше жаңалықтарымен, материяны жаулап алуымен таңғалдыратын, адамзатқа қызметін он еселеу үшін қанат бітіретін ғасырымыздың ұлы поэзиясы» – деген сөзі еске түседі.

Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан – 2050» стратегиясында қойған ауқымды мақсаттарына қол жеткізу үшін біз күш-жігерімізді он еселеуіміз қажет. Бұл – қазіргі уақытта Қазақстан ғылымының алдында тұрған басты міндет. Бізде бұл үшін қандай мүмкіндіктер бар? Ең алдымен, Мемлекет басшысының бастамасымен жасалған ғылымды басқарудың жаңа моделі. Бұл практикада іске асуда.

Соңғы уақыттағы ең басты жетістік ғылымды кадрлық қамтамасыз етудегі жүйелі серпін деп ойлаймын. Соңғы үш жылда біз жағдайды өзгертіп, кадрлық әлеуеттің өсуіне қол жеткіздік. Осы уақытта ғылыми қызметкерлердің саны алғаш рет 20 мың адамға дейін өсті. Бұл ретте, зерттеуші мамандардың (ғалымдар, докторанттар, магистрлер) саны 50%-ға дейін артты. Бұл ғылыми кадрларды даярлаудың жаңа жүйесіне көшудің маңызды нәтижесіне айналды. Сонымен қатар, зерттеу жұмыстарына 1500-ден астам студент тартылады. Бұл ғылыми ауысымды тәрбиелеу үшін маңызды болып табылады.

Жастар ғылымға бет бұрды.

Нәтижесінде ғылым жасаруда. Мысалы, 35 жасқа дейінгі ғалымдардың үлесі 2012 жылы 38%-ға дейін өсті. Ал ғалымдардың көпшілігін, яғни 56%-ын 45 жасқа дейінгі ғалымдар құрайды. Қазіргі уақытта 345 ғылыми ұйым жұмыс істейді. Қазақстандық жоғары оқу орындарында ғылыми-зерттеу бөлімшелерінің саны өсуде. Қазір олардың саны – 540.

Ғылымды қаржыландыру барынша артуда. Соңғы екі жылда ол 20,2 миллиардтан 46,6 миллиардқа, яғни 2,3 есеге көбейді. 2013 жылы қаржыландыруды одан әрі ұлғайту жоспарланып отыр. Ендігі міндет – бөлінген қаражаттың тиімділігін қамтамасыз ету.

Жаңа формалар енгізілді – гранттық, бағдарламалық-мақсатты және базалық қаржыландыру. Бұл қаржыландыру жүйесінің бұрынғы жүйемен салыстырғанда басымдығын байқаған боларсыздар деп ойлаймын. Тағы бір маңызды факт – халықаралық рейтингілік журналдардағы жарияланымдар санының барынша өсуі. Тек өткен бір жылдың ішінде олардың саны екі еседен артық өсіп, 478-ден 1143-ке дейін жетті. Бұл біздің ғалымдарымыздың әлемдік ғылымға қосқан үлестерінің өскенін көрсетеді.

Қазақстандық зерттеушілерге алғаш рет ірі шетелдік ғылыми-техникалық ақпарат ресурстарына қол жеткізуге жол ашылды. Алдымызда бұдан да көлемді міндеттер тұр. Пысықтауды қажет ететін бірнеше бағыттарға тоқталып өтейін.

Біріншіден – құрамына еліміздің ең беделді ғалымдары кіретін ғылыми бірлестіктердің деңгейі мен мәртебесін көтеру. Ең алдымен, Ұлттық Ғылым академиясы және басқа да академиялар – Ұлттық инженерлік академия, Жаратылыстану ғылымдары академиясы, Ауылшаруашылық академиясы. Соңғы екі-үш жылда оларға көп көңіл бөлініп жатқандығын жақсы білесіздер. Жетістіктер де бар. Мысалы, жаңа деңгейде жасалған және еліміздің

9

Президентіне ұсынылған Ғылым жөніндегі ұлттық баяндама. Енді біз ғылыми бірлестіктерден «Қазақстан – 2050» стратегиясын насихаттауда жаңа жетістіктер күтеміз. Бұл міндеттерді орындау үшін сіздерде барлық мүмкіндік бар және ол үлкен саяси нәтижелер береді. Нұрсұлтан Әбішұлы ғылымның алдына – дамудың нақты күшіне айналу, экономика мен қоғамға нақты пайда келтіру міндетін қойғаны белгілі.

Ғылыми жобаларды орындауда жоғары оқу орындарын қаржыландыру үлесі 2012 жылы 67%-ды құрады. Бұл — тек басы ғана.

Алдыңғы шепте – Назарбаев университеті. Ол ғылым мен инновациялық процестерді дамыту моделі болып табылады. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ, Ұлттық аграрлық университеті, ҚБТУ және басқа да жетекші жоғары оқу орындарының әлеуеті мол. Инновациялық бағыттағы 10 жоғары оқу орны анықталып, мақсатты түрде қаржыландырылуда. Бұл – Қазақстандағы ғылым мен жоғары мектепті дамытудың жаңа тетігі. Зерттеу университеттерін қалыптастыра бастадық. Бұл жаңа заңнамаға енгізілген. Біз бар әлеуетімізді жаңа стратегиялық міндеттерді шешуге арнауымыз қажет. Үшінші бағыт – зерттеулерді коммерцияландыру және инновацияларды дамыту. Белгілі ағылшын физигі және ғылым социологі Джон Берналдың мынадай сөзі бар: «Ғылым – таза ойлау емес, практикада үнемі қолданылатын және үнемі практикамен байи түсетін ойлаудың мәні. Сондықтан да ғылым техникадан қол үзіп дами алмайды».

Бүгінгі таңда ғылымға ауқымды қаржы бөлінуде. Заманауи заңнамалық база құрылды. Мемлекет басшысы «Қазақстан-2050» стратегиясы атты Жолдауында ауқымды да маңызды міндеттер қойды. Олардың қатарында: жоғары оқу орындарындағы ғылыми қызметті дамыту, ЖОО-ларды экономиканың қажеттілігіне мамандандыру, халықаралық ғылыми-зерттеу жобаларына белсенді қатысу, ғылым мен бизнестің толыққанды кооперациясы бойынша шаралар қабылдау сияқты міндеттер бар.

Назарларыңызға рақмет.

//КлассТаайм.-2013.-17 сәуір.-2б.

10

Наука – великая поэзия века

– Сегодня мы отмечаем День работников науки. Мы все знаем, что наука играет огромную роль в развитии человечества. Вспоминаются прекрасные слова Эмиля Золя: “Наука – это великая поэзия нашего века, с удивительным расцветом своих открытий, своим завоеванием материи, окрыляющая человека, чтоб удесятерить его деятельность”. Именно такое удесятирение усилий нам необходимо, чтобы достичь масштабных целей, поставленных Лидером нации Н.А.Назарбаевым в Стратегии “Казахстан-2050”. Это сегодня главная задача казахстанской науки.

Что мы для этого имеем? Прежде всего новую модель управления наукой, выдвинутую главой государства и уже реализованную на практике. Главным достижением последнего времени я считаю системный прорыв в кадровом обеспечении науки. За последние 3 года нам удалось переломить ситуацию и добиться роста кадрового потенциала. За это время число научных работников впервые за многие годы выросло больше чем на четверть – до 20 тысяч человек. При этом численность непосредственно специалистов-исследователей (ученых, докторантов, магистров) увеличилась почти на 50%. Это стало важнейшим результатом перехода на новую систему подготовки научных кадров. Кроме того, сегодня к исследовательской работе привлекаются более 1500 студентов, что очень важно для воспитания научной смены. Молодежь пошла в науку, в результате идет ее омоложение. К примеру, доля ученых в возрасте до 35 лет в 2012 году выросла до 38%. А ученые до 45 лет уже составляют большинство – их сегодня 56%.Сегодня у нас действуют 345 научных организаций. В казахстанских вузах растет число научно-исследовательских подразделений – сейчас их уже 540.

Существенно растет финансирование науки. За два последних года оно увеличилось с 20,2 до 46,6 миллиарда тенге, то есть в 2,3 раза. На 2013 год планируется дальнейшее увеличение финансирования. Теперь главное – обеспечить эффективность вложенных средств. Внедрены новые формы – грантовое, программно-целевое и базовое финансирование. Думаю, вы уже реально ощутили их преимущества по сравнению с прежней системой. И еще один важный факт – значительный рост публикаций в международных рейтинговых журналах. Только за один прошлый год их число увеличилось более чем вдвое – с 478 до 1143. Это является в буквальном смысле ростом вклада наших ученых в мировую науку. Казахстанским исследователям впервые открыт доступ к крупнейшим зарубежным ресурсам научно-технической информации. В их числе ThomsonReuters (США), Springer (Германия), Elsevier (Нидерланды). Это создает все более благоприятные условия для роста качественного уровня нашей науки, ее интеграции в мировую исследовательскую систему.

А впереди стоят еще более масштабные задачи. Остановлюсь только на нескольких направлениях, где нам предстоит плотно поработать.

Первое – поднять уровень и статус научных объединений, куда входят самые авторитетные ученые страны. Прежде всего Национальной академии наук и других академий: Национальной инженерной академии, Академии естественных наук, Сельскохозяйственной академии. Вы хорошо знаете, что им в последние 2-3 года уделяется все больше внимания. Есть и успехи.

11

К примеру, Национальный доклад по науке, который сделан на новом уровне и представлен Президенту страны. Теперь именно от научных объединений мы ждем принципиального вклада в пропаганду новой Стратегии “Казахстан-2050”. Эта задача вам по силам и будет иметь весомый политический результат.

Сейчас идет формирование нового государственного задания – плана общественно-гуманитарных исследований по приоритетам стратегии. Конкретными заказчиками будут выступать государственные органы. Поэтому есть все условия, чтобы научные разработки стали реально внедряться в практику – в законодательство, госпрограммы, прогнозы развития, политические инициативы и т.д. Это станет новым уровнем результативности общественно-гуманитарных исследований. И вам надо активно подключаться к научному обеспечению Стратегии.

Второе – продолжить усиление роли вузовского сектора. Ректорский корпус сегодня очень сильный, хорошо ориентирован на решение важнейших задач. Сегодня наши университеты постепенно становятся превалирующей силой научного развития, как это принято в развитых странах. В количественном отношении это видно по результатам последних конкурсов, где вузы “отвоевали” больше половины проектов. Доля финансирования вузов в выполнении научных проектов в 2012 году составила 67%. Но это только начало – нужно добиться и адекватного выхода, результативности исследований. А значит – ориентироваться на инновации, отвечающие потребностям экономики. Это важно для центральных вузов, важно и для регионов, где университеты должны стать ведущей базой инноваций для развития местного производства. Потенциал у нас большой. В авангарде – Назарбаев Университет, который является моделью будущего развития науки и инновационных процессов. Очень хороший потенциал в КазНУ им. аль-Фараби, ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, КазНТУ им. К.И. Сатпаева, Национальном аграрном университете, КБТУ и других ведущих вузах. Определены и целевым образом финансируются 10 вузов инновационной направленности. Это новый механизм развития науки и высшей школы в Казахстане. Мы вплотную подошли и к формированию исследовательских университетов, включенных в новое законодательство. Весь этот потенциал мы должны мобилизовать на решение новых стратегических задач.

Третье направление – коммерциализация исследований и развитие инноваций. Известный английский физик и социолог науки Джон Бернал говорил: “Наука – не предмет чистого мышления, а предмет мышления, постоянно вовлекаемого в практику и постоянно подкрепляемого практикой. Вот почему наука не может развиваться в отрыве от техники”. В продвижении научных результатов в практику, в производство центральную позицию у нас занимает холдинг “Парасат”. Коммерциализация исследований была одной из главных целей его создания. В последнее время он показывает серьезные подвижки в этом направлении. Директорский корпус НИИ в связке с “Парасатом” стал прорабатывать солидные вопросы практического выхода научных исследований. Особенно это актуально для Алматы, где сконцентрирован наш основной научный потенциал, действует крупный

12

производственный и финансовый бизнес. Поэтому не случайно, что и Форум ученых Казахстана мы проводим в этом городе. Здесь мы можем рассчитывать на серьезную поддержку акима города Алматы доктора экономических наук Ахметжана Есимова. В 2010 году при его активной поддержке мы создали Инновационный Конвент и Совет по инновациям города Алматы с участием авторитетных представителей науки, бизнеса и городского акимата. Думаю, сейчас в свете новых задач надо развивать подобные механизмы и в Алматы, и во всех регионах страны. Основными инициаторами в этом деле должны стать

процессе. Теперь надо осваивать и новое поле реальной инновационной деятельности. За этим – большое будущее, как и у всей казахстанской науки.

На науку сейчас выделяется все большее финансирование, создана современная законодательная база. В своем Послании “Стратегия “Казахстан-2050” глава государства поставил очень серьезные задачи. В их числе: развивать научно-исследовательскую деятельность в вузах, специализировать их на потребности экономики, активно участвовать в масштабных международных научно-исследовательских проектах, принять меры по полноценной кооперации науки и бизнеса. Этим требованиям мы с вами должны соответствовать.

Мощный импульс к переходу страны на новый технологический, “зеленый” путь развития должна дать предстоящая “expo-2017” в Астане. На ней будут представлены лучшие мировые достижения науки и техники. И мы с вами должны хорошо подготовиться к этой выставке, достойно показать на ней лучшие результаты казахстанской науки. К этой задаче надо отнестись очень ответственно.

В заключение еще раз поздравляю вас, уважаемые коллеги, с Днем науки – маститых академиков и профессоров, молодых ученых и всех работников казахстанской науки. Уверен, что все задачи, поставленные Лидером нации Н.А.Назарбаевым, мы выполним. Желаю вам плодотворной работы, здоровья, благополучия и успехов!

//Класс Тайм.-2013.-17 апреля.-С.2

13

Қанат ҚАБДІЛМӘЖИТ,

Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің төрағасы Нұрлан Ыбырайымның мәлімдеуінше, еліміздегі 400-ден астам ғылыми жобаны қаржыландыру үшін биыл мемлекет қазынасынан 3 млрд теңге қарастырылған. Ұлттық ғылыми кеңес 6593 өтінімнің ішінен 2115 жобаны іріктеп алған. Байқаудың соңғы айналымында 435 жоба үздік деп танылған. 124 млн теңге гуманитарлық бағыттағы ғылымға, қалғаны техникалық және жаратылыстану ғылымдарына бөлінген.

«Біз 2012 жылдың желтоқсан айында ғылыми жобаларға мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама жасадық. Нәтижесінде 1680 жобаның 1590-ы мақұлданды. 29 ғылыми ұйымның 60 жобасы ең жоғары 36 ұпайды иеленсе, 78 жоба 16-дан төмен ұпай жинады. Сәйкесінше нашар көрсеткіш көрсеткен жобаларды қаржыландыру тоқтатылды», – деді ол.

Оның айтуынша, соңғы жылдары ғылым саласындағы кадрлардың әлеуеті арта бастаған. Еліміздегі 345 ғылыми ұйымда қазірдің өзінде 20 мың адам еңбек етеді. Бүгінге дейінгі 10 жылда ғылыми қызметкерлердің саны 38 пайызға көбейген. Ал соңғы төрт жылда олардың тұрақты өсу үдерісі байқалған. Сөз арасында Мемлекет басшысы Қазақстан халқына жолдаған биылғы Жолдауында ғылымды дамытудың басым бағыттарын айқындап бергенін баяндаған Комитет төрағасы былай деді: «Президенттің пәрменін орындау үшін шетелдік ғылыми қауымдастықпен стратегиялық инновациялық бағыттар бойынша ықпалдасып, Қазақстан ғалымдарының халықаралық жобаларға қатысуын қамтамасыз етеміз. Сонымен қатар жоғары оқу орындарының ғылыми-зерттеу қызметтерін дамытып, ғылым мен бизнесті қоян-қолтық араластыруға жағдай жасаймыз және ғалымдардың ЕХРО-2017 халықаралық көрмесіне қатысуына ұйытқы боламыз».

Н.Ыбырайымның сөзінше, отандық ғалымдардың халықаралық жобаларға қатысуын қамтамасыз ету үшін министрлік Тhomson Reuters, Springer, Elsevier сынды әлемдік ақпараттық ресурстармен арнайы келісімдерге қол қойған. Нәтижесінде ғалымдарымыздың халықаралық рейтингтік журналдарға жариялаған мақалаларының саны күрт көбейіп, бірден 1143-ке жеткен.

«Халықаралық ынтымақтастық табысты даму үстінде. Ғылым және техника саласында 43 мемлекетаралық келісім жасалды. 2010-2012 жылдарға арналған халықаралық қатынастар жөніндегі ғылыми-техникалық бағдарлама шеңберінде жалпы сомасы 250 млн теңгені құрайтын 27-і жоба ақиқатқа айналды. 2013-2015 жылдарға арналған бағдарламалар шеңберінде жыл сайын 300 млн теңгенің жобасын жүзеге асыру жоспарланып отыр. Ресей және Белоруссия ғылыми ұйымдарымен 2012 жылдан бері қолға алған Еуразиялық экономикалық қауымдастықтың мемлекетаралық нысаналы бағдарламасының 26 жобасы жемісін бере бастады. Алматыда ЮНЕСКО-ға қарасты 2-санаттағы Орта Азиялық аймақтық гляциологиялық орталығы ашылып жатыр. Халықаралық келісім бойынша жыл сайынғы қаржыландыру көлемі 95 млн теңгеге тең болады», — деді төраға.

Елбасы берген тапсырмалардың ішінде жоғары оқу орындарында ғылымды дамыту ісі өзекті мәселе болып табылатынына тоқталған

14

Н.Ыбырайым бүгінде жоғары оқу орындарының ғылыми жобаларды орындауға қатысу үлесі 67 пайызды құрайтынын және министрлік 11 инновациялық бағыттағы университетті іріктеп алып, оларға нысаналы мемлекеттік қолдау көрсетіп отырғанын айтты.

Биылғы жылғы жоспарға Астанада ЕХРО – 2017 көрмесін даярлауды ғылыми қамтамасыз ету ісі де енгізіліпті. Осыған орай министрлік өкілі: «Ғалымдарды үлкен жұмыстар күтіп тұр. Оларға болашақтың энергетикалық құрылымдары бойынша ғылыми-техникалық бағдарлама әзірлеу міндеті жүктеліп отыр», – деген пікір білдірді.

Бұдан кейін Н.Ыбырайым алдағы уақытта Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің базасында ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы озық тәжірибе бойынша қазақ-үнді орталығы құрылатынын, оған Үндістан үкіметі 1,562 млн доллар көлемінде қаржы бөлетінін баяндады. «Мұнымен қатар Назарбаев университетінің базасында күн

фотоэлектр жүйесін пайдалану арқылы экологиялық таза энергияны ендіру жобасын жүзеге асыруға JICA жапондық компаниясы гранттық негізде 9,8 млн доллар бөледі», – деп қорытты сөзін Ғылым комитетінің төрағасы.

Астана //Класс Тайм.-2013.-17сәуір.-3б.

15

Арайлым БИМЕНДИЕВА,