Мазмұны Кіріспе І бөлім. Мектеп оқушыларының қалыптасуындағы дене тәрбиесінің рөлі
ІІ Бөлім. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесінде спорттық ойындардың рөлі
жүктеу/скачать 80.27 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұлттық ойындар арқылы мектеп оқушыларының дене сапаларын жетілдіру амалдары
| ІІ Бөлім. Мектеп оқушыларының дене тәрбиесінде спорттық ойындардың рөлі
2.1 Спорттық ойындарды сабақта қолданудың маңызы «Нағыз спорттық ойындар оқуға кедергі емес; олар денені сергітеді және ақылға көмектеседі ». Ғабит Мүсірепов ағамыздың айтуынша, спорт әр адамның өміріндегі ең маңызды шарттардың бірі. Адам өмірінде спорттың маңызы зор екенін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамның дені сау, сабырлы. «Тәні саудың жаны сау» деп бабаларымыз бекер айтпаған. Президент Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында халықты салауатты өмір салтын насихаттауды басым бағыттардың бірі ретінде белгіледі. Сонымен қатар, 2003 жыл Елбасымыздың қолдауымен Денсаулық жылы болып жарияланды. Расында, бүгінгі таңда дене шынықтыруға еліміздің қарияларынан бастап, кішкентай бүлдіршіндерге дейін ерекше мән берілуде [1, 15]. Қай спорт түрімен айналысатыныңыз адамның қабілетіне байланысты. Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина өз еңбектерінде айтқан. Ол сондай-ақ ақ спорт түрлерін маңыздылығына қарай әртүрлі түрлерге бөлді, т.б. B. жеңіл, ауыр, ұзын және қысқа. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін спорттың кем дегенде 33 түрімен айналысу керектігін айтты. Ойын – ұшқын, құмарлық пен еліктеу оты. Ойын - баланың рухани сезімін шығармашылық өмірмен байланыстыратын және қоршаған әлем туралы түсінік алатын дүниеге үлкен, жарқын терезе. Ойын баланың күш-қуатын шыңдап, жылдамдыққа, ұқыптылыққа дағдыландырып қана қоймайды, сонымен қатар оның ақыл-ойының дамып, өсуіне ықпал етеді. Біздің басты мақсатымыз – дені сау бала өсіріп, оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Дене шынықтыру және спорт саласында спорт пен ойындарды, жаттығуларды жүйелеу, оларды топтарға бөлу, атаулар жиі қолданылады. Бұл бәрінен бұрын жаттықтырушылар мен оқытушыларды дайындауда, спорттық жарыстарда, заңдар мен шешімдер қабылдауда, спорттық арбитражда сабақтастықты қамтамасыз етіп, мамандар арасында ортақ түсінік қалыптастырады. Жүйелеу мен топтастыру спорт классификациясын анықтауда, ғылыми зерттеулерде, экономикалық және қаржылық бөлуде жиі қолданылады. Осы маңызды аспектілерге қарамастан, Қазақстанда бұл жұмыста біртұтас түсінік пен ортақ терминдер әлі қалыптаса қойған жоқ. Соның салдарынан мемлекеттік іс-қағаздарда, бұқаралық ақпарат құралдарында, оқулықтарда, ауызекі тілімізде бір ұғым әртүрлі қолданылуда. Осындай жағдайда дене шынықтыру және спорт саласындағы ойын, спорт, жаттығулар, атаулар мен терминдерді бір жүйеге біріктіретін орталықтың болуы елімізде бұл саладағы тұрақтылықты қамтамасыз етер еді [2, 4, 6, 16]. Дене шынықтыру сабағында спорттық және ашық ойындар элементтерін пайдалану ойын әдісі деп аталады. Ойын әдісінің келесі қасиеттері мен мүмкіндіктері бар: 1. Белгілі бір мақсатқа (жеңіске) жету үшін ойын жоспары мен реттілігі арқылы ойыншыларды ұйымдастыру. 2. Ойын әрекетінде ойыншылардың жарысқа, жеңіске, көңіл-күйін көтеруге ұмтылуы. 3. Ойын барысында оқушылар әрекеттерді өз бетінше шешеді (ойынға қатысушы жүгіру, секіру, лақтыру әдісін таңдайды). 4. Әртүрлі қозғалыстар, олардың ойын кезінде, әртүрлі жаттығуларда кенеттен пайда болуы. 5. Ойын барысында ойынға қатысушылар арасындағы әртүрлі қарым-қатынастар. Ойын әдісі дене қасиеттерін (күш, шыдамдылық, жылдамдық, ептілік) жан-жақты дамытуға, бұрыннан үйренген қимыл-қозғалыстарын жетілдіруге, оқушылардың өзіндік қасиеттерін (батылдық, тапқырлық, ұйымшылдық, өз бетінше шешім қабылдау) және басқа да көптеген мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді. Жаттығуларды ойын түрінде орындау оқушыларды қызықтырады, жақсы әсер қалдырады, бір сарындылықтан сақтайды. Ойын әдісінің бір кемшілігі жүктің нақты көлемін біле алмаймыз. Дене тәрбиесінің жалпы міндеттерінен басқа оның тәрбиелік және тәрбиелік бағыттылығының оқушылардың сабақта және үйде өзін-өзі тәрбиелеуіне ықпал етуінің де маңызы зор. Дене тәрбиесінің тиімділігін арттыру үшін тек дене белсенділігінің деңгейі ғана емес, сонымен қатар оқушының сабақта алған білімі, тәрбиесі, дағдысы да маңызды. Ол оларды күнделікті өмірде қолдана ала ма? және оның алған білімдері мен дағдыларын басқа іс-әрекеттерде қаншалықты қолдана алғаны да маңызды болуы керек. Спорттық білімді оқушыларға бір ғана теория түрінде жеткізу дұрыс емес. Оқушылардың дене қабілеттері мен қимыл-қозғалысын дамыту тек бір бағытта ғана емес, оқыту әдістері мен жаттығулар мен жүктемелерді ауырдан жеңілге, жеңілден ауырға ауыстыру принциптерін жан-жақты және тиімді пайдалану арқылы жүзеге асады. [1, 15, 17] Практикалық тұрғыдан топтастырылмаған және жүйеленбеген ойын ережелерін анықтау үшін пайдалану мүмкін болмайды. Ойын – балалар өмірінің азығы, яғни олардың рухани дамуы мен табиғи өсуінің қажетті шарты, сондай-ақ халықтың салт-дәстүрін білу және табиғат құбылыстарын білу. Көру, есту, сезіну, зейінін жинақтау, шығармашылық қабілеттерін дамытады. «Өркениетті болу үшін адам балалық шақтан аман өтуі керек. Егер оның балалық шағы ойын қызыққа толы болмаса, ол мәңгі жабайы болып қалар еді», - деп Чуковский баланың денесін дамыту, дүниені тану маңызды екенін атап көрсетті.Ой тікелей ойынға байланысты. Спорттың адам өмірінде алатын орны бәрімізге белгілі. Спортпен айналысқан адамның дені сау, сабырлы болады. Ата-бабаларымыз «Тәні саудың жаны сау» деп бекер айтпаған. Қандай спорт түрімен айналысатыныңыз адамның қабілетіне байланысты. Бұл туралы ұлы ойшыл Ибн Сина өз еңбектерінде айтқан. Сондай-ақ спортты маңыздылығына қарай: В.жеңіл, ауыр, ұзын, қысқа деп бөлген. Денсаулық пен өмірді дамыту үшін спорттың кем дегенде 33 түрімен айналысу керектігін айтты. «Салауатты өмір салты тазалық сақтауды, дене шынықтыруды және жаттығуды қамтиды». Қазақ халқы қашанда бала тәрбиесіне көңіл бөліп, баланың психикасы мен денесінің дұрыс дамуына ерекше көңіл бөлген. Спорттық ойындар соның дәлелі. Дұрыс білім алып, дене шынықтыру дайындығы шыңдалып өскен жастар жастайынан шыныққан, икемді, икемді болып келетінін білеміз. Өткенді қазіргімен салыстыруға болмайды. Өйткені уақыт өте өмірде көптеген өзгерістер болды. Бізде тіпті бала тәрбиесіне жаңаша көзқарас бар. Қазіргі қоғамдағы теңсіздік студенттерге кері әсерін тигізуде. Студенттер арасында темекі шегу, ішімдік ішу, тіпті нашақорлық көбейіп барады. Бүгінгі жаһандық модернизацияға компьютерлік тәуелділік мәселесі қосылды. Артында не жатқанын түсінбей, қызығып бірдеңе істеуі мүмкін. Сондықтан волейбол спорттық ойыны еңбекші бұқараны дене шынықтыруға және белсенді демалысқа дайындаудың тиімді құралдарының бірі болып табылады. Спорттың тартымдылығы бәсекеде. Спорттық матчтар – техникалық дағдыларды жетілдірудің тамаша мотивациялық тәсілі. Олар спортты баршаға қызықты етеді, әсіресе, жастар оған қызығушылық танытады. Жарыс ұйымдастыру, оны салтанатты түрде өткізу, жеңімпаз командаларды марапаттау, құрметті жеңімпаздарды бағалау – осының барлығы ойынның халыққа танылуына ықпал етеді. Волейбол ойыны дене тәрбиесінің ұтымды түрі ғана емес, жастарды еңбекке баулудың пайдалы тәсілі. Ойынды басқару және ойыншы команданы жаттықтырушылардың күнделікті жұмысында тәрбиелеу үшін ең құнды педагог А.С.Макаренконың спорттық нұсқаулары мен ұсыныстарын қолданған дұрыс [2, 6, 14, 17]. Дене шынықтыру және спорт мамандарын даярлау шеңберінде дене шынықтыру саласында жасөспірімдер мен ересектердің салауатты өмір салтын қалыптастыруды және дене шынықтыру белсенділігін арттыруды, балалардың денсаулығын нығайтуды, спорттық білімдерін дамытуды жоспарлау қажет. және дағдылар. Білімді тереңдетуге арналған жаттығулар. Мамандар спорт бойынша теориялық және практикалық курстармен қатар кәсіби деңгейде курстар өткізу, жарыстар ұйымдастыру, әдістемелік, психологиялық, дайындық және ұзақ мерзімді жеке дайындықты жоспарлау мүмкіндіктерін қарастыруы керек. Табиғат өскелең ұрпаққа көшу қажеттілігін берді деп айта аламыз. Дегенмен, қазіргі заманда адамның физикалық белсенділігінің жетіспеушілігі бала кезінен байқалады. Балалардың үйде де, балабақшада да, мектепте де қозғалысы өте төмен. Дене шынықтырумен және спортпен шұғылдану кезінде балалар мен жасөспірімдер ағзасының функционалдығын арттыратын, жүйке жүйесі мен тірек-қимыл аппаратына дамытатын әсер ететін және теріс қысымның алдын алатын жеткілікті дене белсенділігі қажет деп саналады. Колледжде де, мектепте де дене шынықтыру пәнінен оқушылардың білімін жетілдіру қажет, өйткені кіші жастағы оқушылар дене жаттығуларын дұрыс қолдану және оларды одан әрі жетілдіру әдістерімен таныс емес. Дене тәрбиесі және спорт мамандарының міндеті – дене тәрбиесінің адам ағзасына тигізетін пайдасы мен әсерін дене тәрбиесін білу арқылы адамдарға жеткізу. Мұны мұқият ескеріп, жақсы түсіндіріп, оқушыларға спортты үйрету керек. Мамандардың сауалнамасына сәйкес, бұл кезеңде дене шынықтыру сабақтары негізінен практикалық сипатқа ие және дене шынықтыру білімін жетілдіруге көңіл бөлінбейді. Оқушылар дене шынықтыру сабағына қатысып қана қоймай, дене шынықтыру сабақтары бойынша білімдерін жетілдіре алады. Мысалы, спорт адам ағзасы мен ішкі мүшелерінің дамуына, жыныстық мүшелерінің және дене күшінің дамуына, спортпен айналысуға қабілетті болуына әсер етеді. Жастардың денсаулығын, адамгершілік, жігерлі және басқа да психологиялық қасиеттерін нығайту. Бұл жаттығудың және физикалық дағдыларды дамытудың тиімді әдісі. Сонымен қатар, арнайы қозғалыс дағдыларын меңгеру қажет: спорттық ойындардың барлық әдістерін, арнайы жаттығулар мен спорттық акробатиканы, дененің осал бөліктерінің жарақаттануының алдын алуды, спорттық ойындардың тактикасын, жарақаттан қорғану әдістерін және т.б. қажет. жалпы дамыту жаттығулары мен жалпы дене жаттығуларын ажырата білу Жаттығу жаттығуларын арнайы жаттығулардан ажырата білу, жаңадан бастаушыларға жаттығу уақытын дұрыс жоспарлау және оларды әртүрлі спорттық деңгейлермен алмастыру туралы білімдерін жетілдіру [4, 8, 12, 18]. 2.2 Ұлттық ойындар арқылы мектеп оқушыларының дене сапаларын жетілдіру амалдары Қоғамымыздың іргесін нығайтып, бүгінгі жастарға үлгілі, өнегелі тәрбие беру кезек күттірмейтін міндет. Мектеп оқушысының бойына жалпыадамзаттық құндылықтарды, адам мен сыртқы әлем арасындағы жеке қарым-қатынасты қалыптастыру мақсатын халқымыздың мәдени және рухани мұрасының озық үлгілерін үйрету арқылы жүзеге асыруға болады. Өскелең ұрпақ өз халқының мәдениеті мен құнды мұрасын ұлттық әдебиет арқылы таниды. Адамдар ойынды тәрбие құралы ретінде мойындады. Ойындарды сабақта пайдалану – оқушылардың ой-өрісін дамытып, халқының асыл мұрасын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізу. Халық тәрбиесінің педагогикалық идеялары мен дәстүрлері, оның ішінде арман-мақсат, қалыптасқан көзқарастар мен ұсыныстар жеке тұлғаны, отбасын, жас ұрпақты тәрбиелеуде өткен мен бүгінгі күннің байланысын көрсетеді. Бұған тарихи даму барысында жинақталған және ұрпақтан-ұрпаққа жеткізілген қоғамдық маңызы бар ақпараттар және т.б. Еңбек пен өмірдің негізі – ең алдымен жас ұрпақты болашақ еңбекке дайындайтын халықтық тәрбие. Еңбек тәрбиесі біздің халықтық білімімізде өте ерте басталады. Еңбекке баулу құралы, әрине, әуел бастан еңбек. Еңбек адамды оқыту мен тәрбиелеуде өмірлік тәжірибені ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп, адамның дамуында маңызды рөл атқарады. Еңбекте адамның физикалық, психикалық, эстетикалық дамуы мен кәсіби дайындығы қатар жүреді [4, 9, 18]. Ойын – халық тәрбиесінің ең көне тиімді құралдарының бірі. Ойын барысында бала өз бетімен айналаны зерттейді. Сондықтан айналасындағы адамдардың іс-әрекетіне еліктеп, байқағандарын өмірде жүзеге асырады. Осылайша, ол отбасылық өмірде және қызметте көрген жағдайларды қалпына келтіреді. Мысалы, қазақтың ұлттық ойындары: «Бәйге», «Көкпар», «Алтын сақа», «Хан талапай», «Қыз қуу», «Тоғызқұмалақ», «Қазақ күресі», т.б. балалардың еңбекке деген көзқарасы мен қабілетін арттырады. Ойын – адамның ой-өрісін дамытатын, қызықты ойлар тудыратын, кең күрсінетін, алысты меңзейтін, қиялын кеңейтетін, қанат қатайтын тамаша нәрсе. Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толыққанды рухани тәрбие болмайды» дейді. Ұлттық ойын элементтерін оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына байланысты. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік мәні арта түседі [19]. Оқушыларды «Сиқырлы қоржын», «Көкпар», «Асық» сияқты ұлттық ойындарға баулудың жоғары тиімділігін қамтамасыз ету қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау үшін қолдану керек деген пікір бар. Қатысу деңгейіне байланысты студент ойынның басында немесе соңында әртүрлі бағалар алуы мүмкін. Мұғалім әрбір оқушының жұмысын бағалап, ынталандыруы керек. Ойынның тәрбиелік мәні – баланы тапқырлыққа, ұшқырлыққа, ұшқырлыққа баулиды. Ата-бабамыздың асыл қазынасына деген көзқарасын қастерлеуге, сөз сұлулығын сезінуге үйретеді. Ерлікке, табандылыққа, адамгершілікке үйретеді. Сондықтан кіріспе жұмыс сабағын ұлттық ойындар арқылы түсіндіру арнайы тақырыптарды тез меңгеруге ықпал етеді. Оқушылардың сөздік қорын байытады. Халқымыздың біртуар перзенттерінің бірі, көрнекті жазушы М.Әуезов: «Халқымыздың сан алуан жылдар бойы қызыққан өнері бар. адамдардың көзі мен шабыттандырады, бірақ ойынның да өзіндік ерекше мәні бар. Одан кейінгі кезеңде Қ.А. Покровский, А.И.Ивановский, Н.И.Гродеков, Е.А. Алекторов, А.Диваев, А.Левшин қазақ халқы туралы көлемді этнографиялық материалдар жинап, ұлттық ойынның тәрбиелік мәніне тоқталды. . орын алуы керек еді. Е.Сағындықов өз еңбегінде: «Қазақтың ұлттық ойындары тақырыптық жағынан өте бай және алуан түрлі» деп атап өтіп, ұлттық ойындарды негізінен үш салаға топтаған [4, 18, 19]. Ғалым Б.Төтенаев Кеңес Одағы кезінде ұлттық ойындардың маңызы мен қажеттілігін жете түсініп, қазақ ойындарын бірнеше топқа бөліп, ойынның шартын жазып, жастарға тәрбиелік мәнін талдап, өз ойын білдірді. Халық ойыны сабақта, тәрбиеде, яғни балабақша мен бастауыш мектепте ұтымды пайдаланылса, спорт пен дене шынықтыру пәндері бойынша оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастырудың шарттары теориялық тұрғыдан негізделсе, бұл оқушылардың білімге деген құштарлығын жүзеге асыруға, халықтың құнды мұрасын бойына сіңіруге, ұлттық болмысын қалыптастыруға мүмкіндік береді. . Ұлттық дәстүрлі халық ойындарының еліміздегі беделі, тарихи қоғамдағы орны мен ұрпақ тәрбиесіндегі қажеттілігі, пайда болу тарихын бізден бұрынғы ғалымдар зерттеген. Осы тақырыпқа байланысты қарастырылған ғылыми жұмыстарды мерзіміне қарай бірнеше топқа бөлеміз. Ол: 1. Ресейдің отаршылдық саясаты кезеңіндегі алғашқы орыс әскери шенеуніктері мен миссионерлерінің көшпелілері туралы зерттеулер; 2. Кеңес өкіметі кезіндегі Орта Азия мен Қазақстан халықтарының ұлттық ойындары туралы ғылыми еңбектер; 3. Педагогикалық тұрғыдан зерттелген мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі әдістемелерінің жинақтары; 4.Тәуелсіз егеменді ел өмір сүрген кезеңдегі көрсетілген тақырып бойынша зерттеулер. Бірінші жинақтағы Ә.Диваевтың тарихнамалық еңбегін талдаудан бастайық. Ол «Қырғыз балаларының ойындары» атты еңбегінде тарихта тұңғыш рет қазақтың ұлттық ойындарын қарастырып, үш топқа бөледі. Ә.Диваев тайпалық қауымдастықтың қалыптасу кезеңінде пайда болған ойын ойындарының бірінші тобын дәстүрлі ойындардың екінші тобын қозғалыс ойындары, үшінші тобын спорттық ойындар деп атайды. Этнографиялық зерттеушінің пікірінше, халық ойындары балалардың денсаулығын нығайтудың, сондай-ақ олардың іс-әрекеті мен қимыл-қозғалысының дамуын жеделдететін процесс қызметін атқарады. А.Диваев «Қырғыз халқының балаларды қалай сауықтыратыны» атты мақаласында: «Бала пайғамбарымыз не айтар екен деп, Алладан рұқсат сұрап, бас бармағын көтеріп, көк аспанға қарады», - дейді «Бес саусақ» ойыны. .” .» және саусақ аттары аталып, аталған мақалада саусақ қимылына сүйене отырып, баланы тәрбиелеу мен оқытуда үлкен даналық пен философиялық мән бар екені айтылады. Автор бұл еңбегінде көшпелі қазақ халқының өмір сүру салтындағы ұлттық ойындар мен дене шынықтыру жаттығуларының өмірге келгеннен бастап өсу динамикасына дейінгі рөлін, сонымен қатар жеке халық ойындарының адамның денсаулығы мен дамуына қажетті тұстарын ашып көрсетеді. дене. Бөлшектер. Қазақтың белгілі ғалымдары мен педагогтары А.Құнанбаев, Ш. Уәлиханов, Ы.Алтынсарин халық ойындарының бала тәрбиесіндегі тәрбиелік мәнін жоғары бағалайды, өткен ұрпақтың салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын құрметтеуге, адамдардың ой-өрісін, іс-әрекетін танып, түсінуге, ойын ойнауға М.Жұмабаев жоғары баға беріп, ойындарды халық мәдениетінің негізгі көзі, ойлау қабілетін дамыту қажеттілігі және тіл мен дене тәрбиесінің негізгі элементі. Ұлттық ойындар халық тәрбиесінің дәстүрлі сипатының жалғасы. Ежелден дәстүрлі ойындарда халықтың тұрмыс-тіршілігі, тұрмыс-тіршілігі, ұлттық салт-дәстүрі, батырлық ұғымы, адалдыққа, күш-қуатқа, шыдамдылыққа ұмтылу, т.б. 20 ғасырдың басында өмір сүрген этнограф М.Гуннер қазақтың ұлттық ойындарын былайша жіктейді. Жалпы ойындар - жекпе-жек және ұрыс ойындары; - ашық алаңда ойындар; - Қысқы ойындар; - мерекелік ойындар; - ат үстіндегі ойындар; - Көрнекі ойындарды тарту. Қазақтың ұлттық спорт ойындарын спорттық ойындардан ажыратып, қазақ ойындарының топтық классификациясын жасаған ғалым М.Гуннер ұлттық ойындарды оқу-тәрбие үрдісінде пайдалануды ұсынады. Осы жерде айта кететін жайт, Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1943 жылғы қаулысына сәйкес 1949 жылы жарық көрген «Қазақтың ұлттық спорт түрлерінің қысқаша жинағы» еңбегін М.Гуннер толықтырып, редакциялаған. 20 ғасырдың басында көшпелі халықтар өмір сүрді: қазақтар, өзбектер, қырғыздар, түрікмендер, қалмақтар және т.б. Түркістан генерал-губернаторы арнайы шенеуніктер мен миссиологтарға отарлаушы елдер туралы этнографиялық деректер жинауды, сондай-ақ жинақтап, зерттеуді тапсырды. халық ойындары, оның ұлттық мәдениетінің бір саласы және оның құрамдас бөлігі болып табылатын ойындар. Зерттеу барысында автор Ферғана балаларының күнде ойнайтын көне дәстүрлі ойыны «Гимчук тушты бошимға» Ташкенттегі сарт балаларына таныс еместігін айтады. Ал М.Гавриловтың «Ташкент сатровындағы көрпе спорты» атты мақаласында өзбек халқының жыл мезгілдеріне сай «құс ойынын» өткізудің ережелері, ойын түрлері мен тәртібі қарастырылған. Қазақтың ұлттық дәстүрлі халық ойындары кеңестік кезеңде күн тәртібіндегі өзекті тақырып болғанымен, осы кезеңде дәстүрлі ұлттық ойындармен айналысқан авторлардың қатарында М.Тәнекеев, Б.Төтенаев, М.Балғымбаев, А.Бүркітбаев және т.б. тоталитаризм болды. Есімдерді атауға болады. Соның ішінде М.Тәнекеевтің қазақтың ұлттық және дәстүрлі ойындары туралы зерттеу деректері бөлек тақырып. Оның негізгі еңбектері Қазақстандағы спорт пен дене тәрбиесіне арналған. Ең бастысы, бұл М.Тәнекеевтің «Қазақтың ұлттық спорттық ойындары мен ойындары» атты тұңғыш еңбегі дене тәрбиесінің халықтық педагогикасы сияқты сабақтас тақырыпқа негіз болған. Зерттеуші бұл зерттеуінде қазақтың «Тоғызқұмалақ» ойынының ережелері мен тәсілдерін таразылап, халық ойынының қажетті тұстарын ашып көрсетеді, сонымен қатар басқа да ұлттық ашық және спорттық ойындарға тоқталып, құнды мұрағаттық деректерге сүйене отырып, олардың анықтамасы мен классификациясын береді. , ғылыми сараланған пікірлерді қалыптастырады. Ғалым Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңдегі Қазақстандағы оқу-ағарту мәдениетінің дамуын талдай отырып, тарихта алғаш рет дене шынықтыру мен спорттың қара халық мәдениеті және ақсүйектер мәдениеті ретінде дамуындағы екі бағытты бөліп көрсетеді және оларды осы бағытта қарастырады. тәрбие әдістемесі, яғни. САҒАТ. таптық тұрғыдан. Сонымен бірге ғалымның зерттеулері отаршыл Ресей патша үкіметінің кейбір спорт түрлері мен әскери маңызы бар ойындардың пайда болуына саяси көзқарасын көрсетеді [4, 7, 11, 19]. М.Тәнекеевтің аталған еңбегі сол кездегі таптық тәрбие идеологиясы тұрғысынан зерттелсе де, бүгінде маңызын жойған жоқ, өте жоғары ғылыми еңбек. Сонымен қатар М.Тәнекеевтің жетекшілігімен бірнеше ғылыми монографиялық еңбектер жазылды. Автордың қаламынан этнопедагогика мен халықтың ұлттық ойындарының сабақтастығы, ертеңгі күн үшін ойынның киелілігін сараптаған елеулі зерттеулер бар. Е.Сағындықовтың ғылыми монографиясы «Ұлттық ойындарды тәрбиеде пайдалану» деп аталады. Ғылыми жұмыста қазақ мектептерінің І-ІV сыныптарындағы қазақ халық ойындары жеке классификацияларға бөлініп, оларды сабақта және сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында қолдану жолдары айқындалып, сонымен қатар қазақ халық ойындарына педагогикалық талдау жасаудың қажеттілігі айқындалған. оқу процесі негізделген. Ұлттық спорт түрлері мен ұлттық спорт ойындарының балалардың күнделікті өміріндегі орны, ат спорты мен ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні мен ережелері 1985 жылы А.Бүркітбаев жазған «Ұлттық спорт ойындары және олардың тәрбиелік мәні» жинағында қарастырылған. М. «Қазақтың ұлттық спорт ойыны » Балғынбаева ат спортына байланысты жұмыстарда жарыстан бастап жорға жарысына, акробатикалық секіруге, ату, көпсайысқа және т.б. жарыс түрлеріне салыстырмалы талдау жасалды. Халықтық спорттық іс-шаралар мен ойындардың бала өміріндегі алатын орнын, формасын, мазмұнын ересек адамның тұрмыс-тіршілігімен, еңбек ету сипатымен, күтіп-бағуымен салыстыратын болсақ, оның қала қажеттіліктерінің, адамдардың жеткізу қабілетінің бір бөлігі екенін көреміз. Ғалым А.Усова өз еңбегінде ойынның баланың айналасындағы өзгерістерді танып, белсенді әрекет ету мүмкіндігін ашатын дербес әрекеті ретінде түсіндіреді. Автордың айтуынша, баланың өмірдегі аты – Бала. Бұл жалғыз ештеңені ойламайтын адам. Дүниеде алаңсыз өмір ағымына ереді. Ойын барысында ол ересек адам сияқты әрекет етуге тырысады. И.Давыдов, Л.Былоева, Б.Яковлев, Н.Поддякова, Н.Михайленко, Д.Куклова және басқалар мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту кезінде дене шынықтыруға ерекше көңіл бөлді. И.Давыдов мектепке дейінгі балалық шақты заттар туралы жеке нақты ойлардың жинақталу кезеңі деп түсініп, тек ойынға, ойыншықтарға, дидактикалық құралдарға сүйену қателік екенін алға тартады. Бұл кезде дене тәрбиесі ақыл-ойды дамытуға, жалпы түсініктерді қалыптастыруға және маңызды психикалық операцияларды орындауға қажет деп аударылды: талдау, салыстыру, жалпылау. Еліміздің тәуелсіздік алуы Қазақстандағы дене тәрбиесі мен ұлттық ойындар мәселесіне басқаша қарауды қажет етеді. Осы тұрғыда біздің зерттеу тақырыбымыз бойынша соңғы жылдары бірнеше ғылыми еңбектер жарық көрді. Е.Мұхиддинов қазақтың ұлттық ойындары мен дамыған қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымының байланысын зерттейді. Спорт пәнінің теориялық негіздемесі қазақтың ұлттық ойындарының практикалық жағымен бірге қарастырылады. А.Құралбекұлы мен С.Әкімбайұлы қазақ этнопедагогикасының материалдарына сүйене отырып, жалпы білім беретін қазақ мектептеріндегі дене тәрбиесі жүйесін, оның ішінде халық шығармашылығы мен ұлттық ойындарды тиімді пайдаланудың ғылыми теориялық және әдістемелік негіздеріне талдау жасады. А.Айтпаеваның ғылыми еңбегінде қазақ халқының ойындарын орыстілді мектептердегі бастауыш сынып оқушыларын оқыту құралы ретінде пайдаланудың теориялық-әдістемелік негіздері жасалып, олардың тәрбиелік мүмкіндіктері айқындалды. Қорыта келгенде, қазақтың ұлттық ойындарының басқа халықтардың ойындарынан ерекшелігі олардың шығу тегі мен шығу ерекшеліктеріне байланысты белгілі бір тәрбиелік мақсатты көздейтіндігінде [2, 4, 5, 8, 12, 20]. жүктеу/скачать 80.27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|