Мазмұны Кіріспе Пән
-тақырып. Білім, ғылым, техника және технологиялар
жүктеу/скачать 2.08 Mb.
|
| 5-тақырып. Білім, ғылым, техника және технологиялар
1. Қазіргі ғылымның жетістіктері және оның себептері. 2. Танымның негізгі әдістері. 3. Ғылыми таным әдістері және және ғылыми ақиқат ерекшелігі. Ғылыми танымды қарапайым өмірмен салыстыру барысында оның қолданылуында көптеген зерттеу әдістері бар. Осы қасиет оның негізгі ерекшелігі деуге болады. Әдістер дегенде ондағы тәсілдер, таным ережелері, теориялық және практикалық жүзінде болатын адамның қызметтері жатады. Бұл әдістер, ережелер өзінен өзі жүрмейді, керісінше олар көп зерттелетін объектілерінің заңдылықтарына негізделіп өңделеді. Сондықтан да таным тәсілдері өмір сияқты көпқырлы. Таным тәсілдерін зерттеу және практикалық маңыздылығының ерекше мақсатын зерттейтін ғылым- методология. Әдістердің көпқырлығына сүйеніп, олар бірнеше топтарға бөлінеді: 1.Жалпы философиялық әдістер - қолданылу аясы өте кең. Олардың қатарына диалектикалық әдіс жатады. 2.Жалпы ғылыми әдістер - барлық ғылымдарда қолданылады. Басқа әдістерден айырмашылығы: барлық ағымда қолданылуы емес, оның белгілі бір процесс кезеңінде қолданылуы. Мысалы: эмпириялық кезеңде индукция басты рөл атқарса, теориялық кезеңде дедукция маңызды іс атқарады. Анализ зерттеудің алғашқысында, ал синтез - оның соңғы кезеңінде қолданылады және т.б. 3.Жеке немесе арнайы әдістер - жеке ғылымдар немесе тәжірибелік істер аясында қолданылады. Бұл химия немесе физика, биология немесе математика әдістері, металл өңдеу немесе құрылыс ісінің тәсілі болып саналады. 4.Өзгеше, жеке мәселені шешуге арналған тәсілдердің өзгеше тобын әдістемелер құрайды. Философия жалпы методологияға жақын болады. Өйткені философиялық әдіс жүйесінде өмірді танудың теориялық және практикалық тәсілі бар және философиялық өзіндік білімнің жүйесін қалау әдісі. Философия методология ретінде де өзінің бастамасын адамның практикалық іс-әрекетінен алады. Өзінің қайнар көзін логикада және өмірдің объективті заңдылықтарының дамуынан көрініс тапқан. Диалектика – ойлау мен таным әдісі, болмыстың әмбебап байланыстары, оның өзгеруі мен дамуы туралы ілім. Диалектика мазмұны болмыс мазмұнына сай келеді. Ой өмір шындығын дұрыс айта білгенде, ол ой шынайы айтылған болып саналады. Диалектикалық логика - дұрыс ойлау заңдылықтары туралы ғылым. Диалектика заңдары өмір шындығының дамуына ғана емес, ойдың дамуына да әсер етеді. Диалектиканың басты принциптері: 1.Әлемде барлық нәрселер үнемі қозғалыста, бәріне өзгеру тән. Қозғалыс кішіден үлкенге қарай, қарапайымнан күрделіге қарай жүреді. Бұл өлшемнің басты өлшемі- даму (сандық мәнде ғана емес, сапалық мәнде де өзгереді). 2.Әлемде барлық нәрсе өзара байланыста, яғни әлемде толықтай тәуелсіз бола алатын жаратылыс жоқ. Заттар, нәрселер бір-бірімен байланыста. 3.Заттардың ішкі қарама қарсылығы белгілі бір денені қозғалысқа келтіреді. Қозғалыстың басты қайнар көзі ішкі – қарама – қайшылық. Диалектика заңдары – әлемнің негізгі заңдылықтары, мен материяның даму тенденцияларын бейнелейді. Диалектиканың үш заңы бар. Олар: 1.Қарама- қарсылықтардың бірлігі мен күресі заңы, 2.Сандық өзгерістердің сапалық өзгеріске өту заңы, 3.Терістеуді терістеу заңы. Тарих философиясы - тарихи процесті философиялық тұрғыдан түсіндіреді. Философияның мазмұны және тарихи мәселелері уақыт өте келе өзгеріп отырады. Қазіргі философияның тарихы негізгі мақсатының ауқымына: адамзат тарихы дамуының зерттелуі, ол қандай бір заманда, өркениеттерге, мәдениеттерге бөлінуі, қатынастың мінезіне деген нұсқайтын тарихи үдерістің ортақ пішінінің анализы; тарихи эволюциянің басты факторының байқауы Құдайдың еркінің, тарихи заңдармен тарихтың, айқындаушылық бәстің оның жүйесінің, әрекеттестікпен материалдық кіреді. Тарих философиясы» ұғымын Вольтер енгізді, нақты түрде антикалық кезеңге жатады)-тарихты бағалау мен талдау философиясы, яғни көп жағдайда тарихи зерттеулер мен тарихты түсіндіру нәтижелері. Тарих философиясы деген термин екі түрлі мағынаға ие: біріншіден, тарихты онтологиялық және гносеологиялық талдау; екіншіден, 19-шы ғасырдың аяғы және 20-шы ғасырдың басы кезеңіндегі философиялық бағыт. Тарихты басқарушы күш әртүрлі түсіндірілуі мүмкін. Идеалистік философияда тарихты басқаратын күш абсолютті рух (Гегель) деп қарастырылды. Рационалистер тарихты басқаратын күш ақыл-ой деп санады. Натуралистік бағыттардың өкілдері тарихты басқаратын күш табиғи заңдылық деп түсіндіреді. Қалай дегенде де бұл күштер тарихтан сыртта деп қарастырылады. Олар тарихты басқаратын күштер тарихтың өзінің ішінде құрылады деп есептемеді. Тарих философиясының классикалық жобаларында дұрыс пікірлер де болды. Мысалы, француз ағартушылары ХVIII ғасырда прогресс теориясын дайындап шығарды. Оның алғашқы авторы Кондерсе болды. Гердер процестің бірлігі туралы ілімді ашты. Сол уақытта мәдениет философиясының да ірге тасы қаланды. Оны ашқан Вольтер болатын. Вольтер мәдениет философиясын саясат философиясына қарсы қойды. Тарих философиясының рационалистік нұсқасынан романтикалық нұсқа ерекшеленді. Романтикалық нұсқада тарихи кезеңдердің ішкі байланысы, сабақтастығы, көптүрлігі ашылды. Георг Вильгелм Гегель тарихи процеске байланысты еркіндік және қажеттілік ұғымдарының қатынасын терең талдап көрсетті. Бірақ олар метафизикалық көзқарастардан арыла алмады. Тарих философиясына позитивизм де өз пікірін айтты. Позитивизм адамдардың табиғи қажеттіліктеріне, табиғи алғы шарттарға көп назар аударды. Идеалистік концепцияларда да, натуралистік философияда да реалды тарихи шығармашылық әлде бір сыртқы, тарихи емес күштерден бастау алады. Тарихқа материалистік көзқарас барлық трансцентентальды, жаратылыстан тыс, тарихи еместің бәрін ысырып тастайды. Маркстің пікірінше адамдар тарихты өздері жасайды, олар өздерінің бүкіл әлемдік тарихи драмасының актері де, авторы да өздері болып табылады. Маркс, - алдыңғы ұрпақтың іс-әрекеттерінің нәтижелері объективтілендіріліп, келесі ұрпақтың алдында алғышарт болып негізделіп жатады, - деді. Маркске дейінгі тарих философиясында басты болып келген онтологиялық проблематика ХIХ ғасырда басқа қоғамдық ғылымдарға ауысады, соның ішінде социологияға. ХIХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың басы кезеңінде орын алған позитивистік эволюционизмнің кризисі тарихи айналым теорияларының жаңа варианттарының пайда болуына және кең таралуына мүмкіндіктер туғызды (Шпенглер, Тойнби, Сорокин). Тарихтың мәнінің метафизикалық проблемасы христиандық тарих философиясының басты мәселесі болып табылды (Бердяев, Маритен, Демиф, Бультман, Нибур). ХIХ ғасырдың соңында пайда болған сыни тарихи философия тарихи таным процесі мен нәтижесін талдаудың гносеологиялық және методологиялық проблематикасын алға қойды. Тарихи танымның гносеологиялық сыны мәселесін алғаш Дильтей қарастырды. Бұл ілім ақыл-ойды жаппай сынға алудан да тайынбады. Тарихи танымды гносеологиялық сынау тарихи субъект теориясын қамтымай қоймайды. Кроче деген ойшыл тарих ой ретінде де, тарих әрекет ретінде де бір-бірімен тығыз байланысты деп түйді. Неокантшылдықтың баден мектебінің индивидуалшыл әдісі құндылық философиясымен байланысты болды. Осындай ерекшелік Экзистенциализмге де тән болды. Бұл ілімдер де тарих философиясы адам философиясының бір аспектісі ретінде орын алады. Көрнекті батыс ғалымы Р.Арон өзінің “Тарих философиясы” деген еңбегінде индустриалдық қоғамның негізгі қасиеттерін атап көрсетеді: 1.өндірісті ғылыми түрде ұйымдастыру; 2.материалдық молшылықтарға жету; 3.ұлттық өнімде өндірістің үлесінің көбеюі және соған сәйкес ауыл шаруашылығының үлесінің кемуі; 4.баюдың көзі ретінде соғысты жою; «индустриалдық қоғамда» өндіріс құралдарына деген меншік формаларының еш маңызы жоқ. Р.Арон постиндустриалды қоғам туралы концепциясын кеңінен таратты. Тарихи прогресс өндіргіш күштерді жетілдіру нәтижесінде алға өрлейді. Саясат адам психикасындағы мифологиялық сенімдерге сүйенеді және өз тарапынан саяси мифтерді қалыптастырады. Саясат философиясы - саяси теорияның әдіснамалық, жалпы дүниетанымдық және құндылық негіздерін, яғни, саясат әлемін зерттейді. Саясат философиясы саясаттың рухани өлшемі мәселелерімен айналысады. Саясат философиясы пәнін үш түрлі топқа бөлуімізге болады: саяси құндылықтар, шынайы саясатты мораль, ірі қоғамдық топтар мүддесі түрғысынан бағалау; саясаттың терең негіздері, саяси-философиялық білімдер тиімді ізденістерге негізделеді; саясатты танудың құралдары мен тәсілдерін талдау саяси түсініктер мәнін анықтайды Саясат мәселесін философиялық тұрғыдан анықтау анықтау барлық әлеуметтік гуманитарлық бағыттағы пәндерді оқыту үшін теориялық методологиялық негіз болып табылады. Саясат философиясының пәніне әлеуметтік философиялық теориялардың аса жалпы көзқарастық, құндылықтық негіздемелерге қатысты саяси әлемнің универсалийлерін зерттеу жатады. Қоғамның саяси өмірін зерттей отырып, философия саясат субъектілерінң саяси мәдениетіне, лидерлер мен бұқараның өзара қарым – қатынасына, саясатқа қатысушылардың рухани деңгейіне ерекше көңіл аударады. Философия саяси өмірдегі субъективті бастаманың жоғары деңгейін атап көрсетеді. Ол, сонымен қатар, қоғамның қаншалықты деңгейде демократиялық, яғни саясатқа қатысушылардың мүмкіндіктері бірдей ме, бірдей емес пе деген мәселелерге көңіл қояды. Саяси өмірідің институттарына әртүрлі партиялар, қоғамдық ұйымдар мен ассоциялар жатады. Дегенмен, саясаттың негізгі құралы мемлекет болып табылады. Саясат дегеніміз – билікті өз пайдасына шешу, өзінің талап – тілегін жүргізіп отыруға мүмкіндік алу үшін индивидтер мен әлеуметтік топтар арасындағы айрықша іс - әрекеттің формасы. Бұл іс - әрекет адамдардың мүлдесі мен еркінің, эмоциясы мен ақыл – ойының өзара қабысуы. Саясат – бұл биліктің қатынастар жүйесі. Саясаттың философиялық анықтамасының мәні осында. Саясат индивидтер мен әлеуметтік топтардың өзара әрекеттесуінің сферасы. Өйткені олардың меншіктік, құқықтық, адамгершілік, тағы да басқа мүдделері өзара бәсекеге түседі. Саясат әрқашан да күрделі және шатасқан іс - әрекет, одан не нәрсе күту керек екенін айту қиын. Саясат – мемлекетті және қоғамды басқарудың өнері, сондықтан ол саналы іс - әрекеттер саласы. Саясатта саналы іс - әрекет етіп, көрнекті табыстарға жету үшін көптеген қасиеттер қажет. Білім философиясы – білім теориясының тарауы, осы әлеуметтік мекеменің мәнін, қоғамдағы маңызын және адамның дамуындағы рөлін зерттейді. Білім философияның маңызды міндеті - ұзақ перспективаға есептелген білім беру стратегиясының базалық принциптерін жасау. ХХ-шы ғасырдың 2-ші жартысында әзірленді, басты бейнемен арада АҚШ-та, Ұлыбританияда, Германияда лайықты ғылыми қоғамдар әрекет етеді, мерзімдік басылымдар шығарылады; көптеген университетте білім философиясы оқу пән ретінде оқытылды. Зерттеу барысында білім философиясы пәнаралық сипатты иеленді. ХХ ғасыр тұжырымдамасының, бас негіз бихевиоризмның дамыған ғасырларда алдын ала болған гештальтпсихология, психоанализа, және т.б. философиялық антропология, білім философиясы ХХ ғасыр білім мен дағдарысты көрініс тапты. Маңызды импульстармен білімнің философиясының зерттемесі үшін жаппай қоғамдық қозғалыстар болды. Білімнің талдау философиясы 60-шы жылдары И. Шефлердің, Э. Маклелланның, Д.С. Солитстің (АҚШ), Р. Питерстің, Х. Херстің (Ұлыбритания) еңбектерімен негізделген. Алғашында бұл бағыттың мақсаты тексерілу критериясына сай болып келетін білімді игеру болғанды. 70-ші жылдары Херст бағыттың зерттеу аясына күнделікті жалпыадамзаттық құндылықтарды еңгізді. Питерс болса, білім философиясына адам жүріс-тұрысы мен оның моральдық тәрбиесінің негізі болып табылатын эмоционалдық және әлеуметтік құндылықтарды еңгізді. Білімнің сыни-рационалдық философиясы В. Брецинки мен Р: Лохнердің еңбектерінде өзінің дамуын тапты. Оның мақсаты әлеуметтануды пайдалана отырып «тәрбиелік ғылым» жүйесін жүзеге асыру болатын. Білімнің мақсаты тұлғаның сыни ойлау жүйесін қалыптастыру. Білім философиясының гуманитарлық бағыты да кейбір ағымдарды байланыстырады. Бұл бағыттың негізін Г. Нол, Э. Шпрангер, В. Дильтей, Литтаның еңбектерінде көруге болады. Олардың философиясының негізгі мәселелері – экзистенциалдылық, тұлғаның даралығы, тұлғаралық қатынас. Сонымен қатар, білім философиясының гуманитарлық бағытының өкілдері мемлекеттік-саяси өмірге қатысты білімнің даралығын қарастырады. Гуманитарлық бағыттың негізгі өкілдерінің ішінде үнқатысу философиясының дамуын қарастырған М. Буберді және психологиялық теорияны талдаған К. Роджерсті атап өтуге болады. Сонымен қатар, гуманитарлық бағыттың ішінде маңызды орын алған, 60-80-ші жылдары пайда болған педагогикалық антропологияны да баса айтқанымыз жөн болар. Сыни-эмансипаторлық білім философиясының негізі Франкфурттік мектептің идеясынан көрінеді. Оның негізгі өкілдері К. Молленхауэр мен В. Клафки. Бұл тұжырымның негізінде қарастырылған білімнің қарама-қайшылықтары индустриалдық қоғамның жүзеге асуы нәтижесіндегі әлеуметтік қақтығыстар мен оның идеологиясынан туындаған факторы болып есептеледі. Сыни-эмансипаторлық білім философиясының өкілдері саясат педагогиканың қызметін бағыттайтынына қарсы шықты, яғни мектептің тәрбиесі Освенцимнің (Т. Адорно) қайталануына әкелмеуі тиіс екенін баса айтты. 70-ші жылдары «күнделіктілікке қайта өрлеу» қозғалысы пайда болып, Д. Ленцен, В. Фишер деген ғалымдардың еңбектерінде негіз көрді. Олардың ойынша, дәстүрлі педагогика жүйелі теориялармен сәйкес емес, өйткені адам туралы ғылыми терминдермен белгілі бір мағлұматтар беру адамзат өмірінің әралуандығын терістейді. Жүйелі түрде мектептерді құру оның негізгі мақсаттарына күмән тудырады. Егер де осы мектептерді «саясаттан босататын болсақ» білім қызметтері отбасы, байланыс жүйесі мен білікті мамандарды дайындау және тағы басқа әлеуметтену институттары арасында бөлінеді. Кеңес Одағы кезеңінен кейінгі заманда педагогика мен білім реформасының теоретикалық мазмұнын жаңашалау үдерісінің жүзеге асу мақсатында ХХ – ХХI ғғ. басында білім философиясының методологиялық мәселелерін шешуге қызығушылық артты. Осының аясында жұмыстарын жүзеге асырған мынадай ғалымдарды атап өтуге болады: П.П. Блонский, Л.С. Выготский, Э.В. Ильенков, Г.П. Щедровицкий, В.С. Библер. жүктеу/скачать 2.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|