«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры
жүктеу/скачать 1.63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 275. «Ханшайым»
| 274. «Қазан»
«Қазан» күйіне қатысты ел ішінде мынадай бір сөз бар. ықылас өз кіндігінен Түсіпбек, Мақұлбай, Ақынбай деген үш ұл көрген. үшеуі де әке өнерін шашау шығармай, бойларына дарытқан қобызшылар болған. осылардың ішінде үлкені болған соң ертерек шаруаға ара- ласып, ағайынға бас-көз болғаны Түсіпбек. Еті тірі Түсіпбектің қотанына мал бітіп, саудасы сәтімен жүріп, әжептәуір дәулет иесі болған адам. Бір жылы Арқа байлары мен серіктесіп Ірбіт жәрмеңкесіне кіре тартады. өзімен бірге «әрі серік боласыңдар, әрі ел-жер көресіңдер» деп, әкесі ықылас пен інісі Мақұлбайды ертіп ала- ды. Ірбіт жәрмеңкесінде саудасы сәтімен жүрген Арқа байла- ры іргеде тиіп тұрған Қазан қаласының қазыналы дүкенде ріне соға жүруді ниет етеді. Бірге келіп, бөлек қайтудың қисы нын таппаған Түсіпбектер де амалсыз Қазандатып қайтпақ бола ды. осы сапар Қазан қаласына жеткенде Мақұлбай тосын бір дерт ке шалдығып, дүние салады. Сонда ықылас: «Қазанға мен барғаным, Мақұлбайдан қалғаным!..»— деп, өзінің жоқтау күйін тартып еді дейді. Бұл күйі кейін ел ішіне «Қазан» деген атпен тарайды. 260 күй аңыздар 275. «Ханшайым» Бір жылы Кенесары қалың қолымен Арқаның Бетпақдала жақ жапсарындағы Болат, Тайатқан, Шұнақ, Мұңлы, Қулы тау ларын тұрақ етеді. Бұл жерлер Шұбыртпалы, Тарақты, Тама руларының іргелес қонып жайлайтын мекені. Сол жылы Кенесары інісі Наурызбайдың жанына қырық жігіт қосып, Кіші жүздің Тілеуқабақ деген ірі байына аттанды- рып, жасағына жұмсайтын мал алдырмақ болады. Наурызбайдың от пен судан қайтпай жалындап тұрған кезі. оның үстіне қаһарлы ағасына арқа сүйейді. Сонсоң да батыл қимылдап, үшбурыл өзенін қиып өтіп, Тілеуқабақтың үш қос жылқысын айдап, жөнелсе керек. Сол кезде Тілеуқабақтың ер жеткен Әлі, Мұса деген екі ұлы, Қаншайым атты ақылына көркі сай қызы болады екен. Қолды болған малының соңына түскен Әлі мен Мұсаны Наурызбай жалғыз өзі қарсы алып, екеуін де қуып тастайды. Сонда, намысқа шыдамай Қаншайым атқа мініп, Наурызбайды жекпе-жекке шақырады. Күш-қайратына сенімді Наурызбай қызға қол көтеруге намыстанып, Қаншайымды сөзге тартады. «Қол көтеріп қарсыласатын емес, құшақ ашып жар ететін жан екенсің»,—депті Наурызбай. Сонда Қаншайым: «Құшақ ашып жар етсең, басыңа басым тең, Наурызбай! Бірақ ата салты- нан үлкен емессің, өлетін мал мен тозатын дүниенің жолында аруаққа шет болмағайсың!» деген екен. Сол жолы Наурызбай Қаншайымның ақыл-парасатына тәнті болып, көңілі құлай беріліп, жылқыны өз өрісіне кері ай- датады. Сонан соң Тілеуқабаққа кісі салып, құдалық сөйлесіп, ақыры Қаншайымды алып қайтады. Қаншайымның келін болып түскен жері Болат, Тайатқан, Шұнақ тауларының Бетпақдала жағындағы Майтөккен деген жер. Кенесары соңынан ерген жалғыз інісінің бас құрауына ұлан асыр той жасайды. Көп мал сойылып, ақ май ағып, майлы сорпа көп төгілген осы жұрт кейін Майтөккен аталып кеткен. Наурызбайдың үйлену тойы дүрілдеп өткен соң, екі жасқа арналып алтын үзікті ақ отау тігіледі. Ел-жұрт Наурызбай мен Қаншайымға ақ тілеу айтып, оң аяқпен босаға аттатады. Жортуылда жүрген елдің ұйқысы сергек, етек-жеңі жинақы болатын әдеті ғой. Бірде, Наурызбай ерте тұрып, жасақ қосын аралауға кетеді. 260 261 күй және күйшілер туралы аңыздар Сонда, сыртта жүрген Кенесары отау үйдің жанынан өтіп бара жатып жабықтан қарап еді дейді. Бұл кезде Қаншайым отау ортасына қойылған жез леген үстінде суға түсіп тұрса керек. Кенесары өңі жылып, жымия күлген қалпы бұрылып кетеді. Ханның осынау тосын қылығын байқап тұрған бәйбішесі «мұның не?» деп сұрағанда, Кенесары: «Бір шүйкебасқа бо- ла құр қол келгені қалай деп пұшайман болып жүр едім, Науанымның қосағы үш қос жылқыға тұрады екен!»—депті. Бұл сөзді естігенде ханның ырымшыл бәйбішесі: «Апыр-ай, көзің жаман еді, сұғың өтер ме екен, түкір, түкір!»—деп шыр- пыр болады. Айтқанындай, арада үш күн өткенде ару Қаншайым аз сәтте қарайып дүние салады. Ел-жұрт күні бүгінге дейін Қаншайым сұлуға Кене ханның көзі тиіп еді дейді... ...осы оқиғаны бала кезінде жалықпай тыңдап өскен ықы- лас есейген шағында күй етіп тартып, оны «Қаншайым» деп атаған. «Қаншайым» десе дегендей, күй мейлінше нәзік сыр- лы, сұлу бітімді. Қарапайым ғана қайырымдары тыңдаушы көкірегіне тез қонақтап, бірер толғамда тез жатталып, күй тынған соң да әсем сарыны қайта жаңғырығып соңынан қал- майды. Әсіресе, жалқы ішекпен сыза қайыратын тұстары Қаншайымдай арудың ойлы мұңға батқан парасатты тұлғасын санаңа ұялатқандай болады. жүктеу/скачать 1.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|