-бөлім. Сыртқы тәуекелдерді басқаруды талдау

Осыған байланысты, алдағы мерзімдегі Министрлік жұмысының негізгі бағыттары ретінде мыналар айқындалған:

-азаматтардың денсаулығын нығайту және өлім-жітім деңгейін төмендету;

- денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттыру;

– еңбек ресурстарының өсуіне жәрдемдесу;

– жұмыспен нәтижелі қамтуға жәрдемдесу;

– халықтың көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру;

– азаматтардың еңбек құқықтарының іске асырылуын қамтамасыз ету;

– халықтың әл-ауқатын арттыруға жәрдемдесу;

– халықтың осал топтарын әлеуметтік қолдаудың тиімді жүйесін қалыптастыру .

Қазақстан Республикасында 2008 жылдан бастап Әлеуметтік мәні бар ауруларды профилактикалау мен ерте анықтауға бағытталған Ұлттық скринингілік бағдарлама іске асырылуда. 2014 жылдың қорытындысы бойынша (алдын ала деректер бойынша) 2,4 мың адамды қамти отырып, 7,6 мыңнан астам скринингілік зерттеу жүргізілді, 240 мыңнан астам науқас анықталды, скринингілік зерттеулердің тиімділігі 10%-ды құрады, сауықтыру және кейіннен бақылау мақсатында 230 мынан астам адам диспансерлік есепке алынды.

«Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде профилактикалық қызметке және саламатты өмір салтын қалыптастыруға назар аударуды көздейтін, құрамында 2,1 мыңнан астам әлеуметтік қызметкері мен 700-ден астам психологы бар әлеуметтік-психологиялық көмек қызметі жұмыс істейді.

2014 жылы 3 нозология – артериялық гипертензия, қант диабеті мен жүрек функциясының созылмалы жеткіліксіздігі бойынша созылмалы инфекциялық емес ауруларды басқару бағдарламаларын (АББ) енгізу (Солтүстік Қазақстан және Павлодар облыстары) жалғасты. ИЕА-лар дәрігер мен пациенттің арасындағы әріптестік қатынастарға негізделген, оның мақсаты медицина қызметкері мен пациенттің арасында денсаулыққа жауаптылықты бөле отырып, пациенттік бағдарланған үлгіні құру болып табылады, бұл ретте созылмалы инфекциялық емес аурулардың асқынуларының алдын алу, шығыстарды төмендету, дәрілік препараттарды пайдалану тиімділігін ұлғайту күтілетін нәтижелер болып табылады. Үйлестіру кеңесі құрылды, 2014 жылғы желтоқсанда бірінші отырыс өтті. Жұмыс жалғасуда.

Азаматтардың өз денсаулығына ортақ жауапкершілігін заңнамалық бекіту мақсатында «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңының жобасына тек азаматтардың ғана емес, сондай-ақ жұмыс берушілердің де денсаулық сақтауға ортақ жауапкершілігін (міндетті медициналық тексеріп-қараудан, ТМККК шеңберінде

профилактикалық тексеріп-қараудан өтпеген адамдарды жұмысқа жібермеу, жұмыс берушілердің профилактикалық тексеріп-қараудан өту үшін жағдайлар жасауы) арттыруға бағытталған нормалар енгізілді.

Көрсетілетін медициналық көмектің сапасын қамтамасыз ету мақсатында тұрақты түрде клиникалық хаттамалар (КХ) жетілдіріледі, 2014 жылы 255 КХ негізгі басым бағыттар бойынша қайта қаралып, әзірленді. ҚР азаматтарының ұрпақты болу денсаулығын нығайту жөніндегі жол картасы жіті коронарлық синдроммен және ми инсульттарымен ауыратын науқастарға медициналық оңалтуды, медициналық көмекті жетілдіру және дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспарларын іске асыру жалғасуда.

МСАК ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту бойынша жұмыс жалғастырылуда, 2014 жылы бұл мақсаттарға стационарлық және жылжымалы рентгенаппараттарды, флюорографтарды сатып алу үшін 206,9 млн. теңге бөлінді.

Медицинаның профилактикалық бағыттылығын күшейту үшін республикада 4,3 мыңнан астам денсаулық мектебі, 101 темекіге қарсы орталық ашылды. Одан басқа, МСАК ұйымдарының және саламатты өмір салтын қалыптастыру орталықтарының базасында 87 Жастар денсаулығы орталығы құрылып, жұмыс істейді, оған 298,8 мыңнан астам адам жүгінді. Жастардың жалпы санынан Жастар денсаулығы орталығының қызметімен қамтылған жастардың үлесі 2014 жылы 6,8% құрады. Бұл ретте, ЖДО-да 487,1 мыңнан астам саламатты өмір салты және аурулардың профилактикасы аспектілері бойынша ақпараттық-білім беру материалдары таратылды.

Қазіргі таңда елде тиімді кардиология және кардиохирургия қызметі құрылды. Өңірлерде кардиохирургиялық орталықтарды құру және даярланған мамандардың болуы кардиохирургиялық операциялардың санын айтарлықтай ұлғайтуға мүмкіндік берді. Өткен 2014 жылы республикада 70,0 мыңнан астам кардиохирургиялық операция және интервенциялық араласу (2013 ж. – 60,0 мың) жүргізілді, бұл 10,0 мыңға немесе 16,6 %-ға артық.

Мемлекеттік бағдарламаның шеңберінде елдің барлық өңірінде 40 инсульт орталығы (бұдан әрі – ИО) құрылды. ИО мультитәртіптік бригадаларының мамандары, невролог дәрігерлер, терапевтер/ЖПД оқытылды. Ана, нәресте өлімін және қанайналым жүйесі ауруларынан болатын өлімді төмендету бойынша шұғыл шаралар қабылдау жөніндегі республикалық штабтың отырыстары өткізіледі.

Жіті коронарлық синдроммен (бұдан әрі – ЖКС) және ЖМКЖ-пен ауыратын пациенттерге медициналық көмек көрсетуді жақсарту үшін соңғы халықаралық ұсынымдарға сәйкес ЖКС/ЖМКЖ-пен ауыратын науқастарды емдеу алгоритмдерін енгізу жүзеге асырылып жатыр. ҚАЖ бойынша 11, ми инсульті бойынша 4 емдеу хаттамасы әзірленді.

Қабылданған шаралар ҚАЖ сырқаттанушылық көрсеткішін тұрақтандыруға мүмкіндік берді, ол 2013 жылғы 2463,1-ге қарағанда 2014 жылы 100 мың адамға шаққанда 2430,2-ні құрады. 100 мың адамға шаққандағы өлім көрсеткішінің 2013 жылғы 207,4-тен 2014 жылғы 168,41-ге дейін төмендеуі байқалады.

Астана, Алматы, Ақтөбе және Семей қалаларында радиациялық онкологияның жоғары технологиялық орталықтарын жарақтандыру үшін 10,4 млрд. теңге сомасына заманауи радиологиялық жабдықтар (сызықтық жылдамдатқыштар, компьютерлік томографиялар) сатып алынды. Қазіргі таңда сатып алынған жабдықтарды инсталляциялау жүргізілуде. Бұл орталықтарды 2015 жылы іске қосу жоспарланып отыр.

Семей қаласындағы Өңірлік онкологиялық диспансердің базасында ядролық медицина корпусының (бұдан әрі – Семей қаласындағы ПЭТ орталық) құрылысы аяқталуда.

Заманауи технологияларды енгізу жалғасуда. Онкология және радиология ҒЗИ базасында (бұдан әрі – ОжРҒЗИ) сүт безін эндопротездеу, дауысты протездеу операциялары жасалады (2014 жылы – 120 аса операция, 2013 жылы – 90).

Мемлекеттік бағдарламаның шеңберінде онкологиялық көмекті дамытуға бағытталған іс-шаралар жалғастырылуда. Астана қаласындағы Ұлттық ғылыми онкологиялық орталықты құру бойынша «Назарбаев Университеті» ДБҰ стратегиялық әріптесі болып Питтсбург университетінің медициналық орталығы, АҚШ (University of Pittsburgh Medical Center) (бұдан әрі – UPMC) белгіленген. ҰҒОО жобалау және салу бойынша Бас мердігер айқындалды, медициналық және технологиялық жабдықтар бойынша барлық құрылыс-монтаждық және іске қосу-реттеу жұмыстарын аяқтау 2016 жылдың IV тоқсанына, пайдалануға беру – 2017 жылдың І тоқсанына жоспарланған. Жұмыс жалғасуда.

Онкологиялық қызметті дамытудың маңызды бағыттарының бірі тиімді дәрілік терапияны жүргізуге мүмкіндік беретін иммуногистохимиялық зерттеу жүргізу болып табылады. 3 референс-орталықта және онкологиялық диспансерлердің патоморфологиялық зертханаларын 2014 жылдың 9 айында 12 мыңнан астам зерттеу жүргізілді. 2014 жылдан телепатология үшін онкодиспансерлерді жабдықтармен жарақтандыру басталды, диагноздарды растау және емдеу тактикасын айқындау үшін ОжРҒЗИ және референс орталықтармен қашықтықтан консультациялар өткізуге мүмкіндік береді.

Германия мамандарымен бірлесіп Қазақстан Республикасына бейімделген балалардағы онкоаурулардың диагностикасы мен емдеудің 14 клиникалық хаттамасы әзірленіп, бекітілді. Сүйек кемігінің аллогенді және аутологиялық трансплантациясы сияқты диагностика мен терапияның инновациялық әдістерінің жаңа тәсілдері енгізілді. «Бурабай» республикалық балаларды оңалту орталығы және «Алатау» республикалық балалар санаторийі базасында балалар үшін химиотерапияның қарқынды курсынан және қолдау терапиясынан кейінгі оңалту көмегі ұйымдастырылды.

Балалардағы онкологиялық және гематологиялық аурулардың ерте диагностикасын ұйымдастыру үшін 2014 жылы республиканың шалғай өңірлерінен 1560 педиатр және жалпы практика дәрігері оқытылды (2013 жылы – 700).

Алдыңғы қатарлы технологияларды меңгеру мақсатында шетелде онкология, соның ішінде балалар онкогематологиясының өзекті мәселелері бойынша онкоқызметтің 100-ден аса маманы оқытылды. Бұдан басқа Семей қаласының өңірлік онкодиспансерінің инженерлері шетелде арнайы желдеткішке қызмет көрсету және радиофармпрепараттарды шығаруды ұйымдастыру және циклотронға қызмет көрсету мәселелеріне оқытылды.

Қабылданған шаралар қатерлі ісіктерді анықтауды жақсартуға мүмкіндік берді, есепті кезеңге сырқаттанушылық 2 %-ға өсті және 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 193,9-ға қарағанда 197,7-ні құрады. Бұл ретте ерте сатыда анықталған қатерлі ісіктердің үлес салмағы 2013 жылғы 55,1%-ға қарағанда 55,4 %-ға дейін өсті.

Республика бойынша қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітім көрсеткіші (ҰЭМ Статистика комитетінің 2014 жылғы деректері бойынша) 100 адамға шаққанда 2013 жылғы 99,49-ға қарағанда 7,7 %-ға төмендеп, 91,79-ды құрады.

Туберкулез бойынша эпидемиологиялық жағдай іс-шаралар кешенінің тиімді орындалуының нәтижесінде тұрақтанды.

Халықтың туберкулезбен сырқаттанушылығы 100 адамға шаққанда 2013 жылғы 73,4-ке қарағанда 9,5 %-ға төмендеп, 66,4-ті құрады. Барлық облыстарда төмендеу байқалады. Орта республикалық деңгейден жоғары туберкулезбен сырқаттанушылық көрсеткіші Атырау (84,8), Солтүстік Қазақстан (80,2), Ақмола (77,6), Қызылорда (76,5), Қостанай (76,3), Қарағанды (71,6), Шығыс Қазақстан (71,3), Маңғыстау (71,3), Павлодар (69,9), Ақтөбе облыстарында (68,9) байқалады.

Туберкулезден болатын өлім-жітім көрсеткіші де 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 5,6-ға қарағанда 16 %-ға төмендеп, 4,7-ні құрады. Орта республикалық деңгейден жоғары өлім-жітім көрсеткіші Қарағанды (8,2), Шығыс Қазақстан (6,5), Қостанай (5,8), Павлодар (5,4), Қызылорда (5,2), Солтүстік Қазақстан (5,2), облыстарында және Алматы қаласында (5,2) байқалады.

Әлеуметтік тұрғыдан маңызы бар аурулардың диагностикасы мен емдеу стандарттарын жетілдіру мен енгізу шеңберінде ДСӘДМ бұйрығымен (2014 жылғы 22 тамыздағы № 19) көптеген және ауқымды дәріге тұрақты туберкулезбен ауыратын науқастарды (бұдан әрі - К/АДТ ТБ) емдеу схемалары мен режимдері, сондай-ақ науқастардың туберкулезге бактериологиялық зерттеп-қаралу алгоритмі бекітілді.

Динамикада туберкулезбен ауыратын науқастарға әлеуметтік қолдау көрсетудің ұлғаюы байқалады. Сонымен 2014 жылы осы көрсетілген мақсаттарға республика бойынша 553,6 мың теңге (2013 жылы - 403,2) бөлінді, туберкулезге қарсы іс-шараларды қаржыландырудың жалпы сомасынан әлеуметтік көмекке бөлінген бюджеттің үлес салмағы ДДҰ ұсынған 4 % стандарт жағдайында 2013 жылы 1,1 %-дан, 2014 жылы 1,6 %-ға ұлғайды. Пенитенциарлық жүйедегі туберкулез бойынша эпидемиологиялық жағдай Ішкі істер министрлігінің ерекше көңіл бөлуін талап етеді, онда сырқаттанушылық пен өлім-жітім көрсеткіштері азаматтық сектордағы көрсеткіштерден жоғары болып отыр.

Мемлекеттік бағдарлама іс-шаралары шеңберінде ҚР Ішкі істер министрлігімен бірлесіп қылмыстық-атқару жүйесі мекемесінен (бұдан әрі – ҚАЖ) туберкулезбен ауыратын науқастар босатылған жағдайда ведомствоаралық өзара іс-қимыл механизмі жетілдірілді. Бұдан басқа, 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚР Қылмыстық-атқару кодексінде көзделген жазасын өтеу кезеңінде емдеудің толық курсын өтпеген туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын босатылған адамдарды мәжбүрлеп емдеу туралы норма күшіне енді.

2013 жылмен салыстырғанда жазатайым оқиғалар, жарақаттар мен уланулардың саны 100 мың адамға шаққанда 3575,3-тен 2014 жылы 3280,2-ге дейін төмендеді.

Өлім-жітім себептерінің құрылымында жазатайым оқиғалар, жарақаттар мен уланулар 3 орында, 2014 жылы осы көрсеткіш 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 95,85-пен салыстырғанда 87,86-ны құрады. Осы көрсеткіштердің салыстырмалы жоғары мәні елдің индустриалды дамыған өңірлерінде басым екені байқалады.

Психикалық және мінез-құлықтық бұзылулармен сырқаттанушылық көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 90,5-ке қарағанда 59,0-ге дейін төмендеді. Психикалық және мінез-құлықтық бұзылулармен сырқаттанушылық көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 90,5-ке қарағанда 59,0-ге дейін төмендеді.

Психикалық және мінез-құлықтық бұзылулардың сырқаттанушылығы психикаға белсенді әсер ететін заттарды (бұдан әрі - ПБЗ) тұтынумен байланысты, сонымен қатар төмендеу үрдісі де бар және 100 мың адамға шаққанда 2013 жылғы 278,2-ге қарағанда 241,6-ны құрады.

2014 жылдың қорытындысы бойынша республикада инфекциялық аурулардың басым көпшілігі бойынша тұрақты эпидемиологиялық жағдай байқалады. Вакцинациялау халықтың инфекциялық сырқаттанушылығын төмендету бойынша ең тиімді және экономикалық тұрғыдан да тиімді профилактикалық іс-шаралардың бірі болып қалуда. Осылайша есепті кезеңде А вирусты гепатитіне қарсы вакцинациямен 427,0 мыңнан аса адам, соның ішінде 14 жасқа дейінгі балалардың 413,0 мыңнан астамы қамтылған, В вирусты гепатитіне қарсы 1 жасқа дейінгі 365,4 мың бала егілді.

Ана мен бала денсаулығын сақтау негізгі басым бағыттардың бірі болып табылады. Министрлік ана мен нәресте өлім-жітімін төмендету бойынша жүйелі шаралар шеңберінде мынадай іс-шараларды жүргізуде:

- жүкті, қиын босанатын және босанған әйелдердің жағдайларына күнделікті мониторинг жүргізу;

- өңірлендіру қағидаты бойынша жүкті және босанған әйелдерге көмек көрсету;

- әйелдер, балалар мен жасөспірімдер денсаулығын сақтау саласында ДДҰ ұсынған тиімді технологиялар енгізілуде – ана болу қауіпсіздігі, балалық шақтағы ауруларды ықпалдастыра емдеу (бұдан әрі – БШАЫЕ), емшек сүтімен қоректендіру стратегиясы және жасөспірімдер мен жастарға деген достық қарым-қатынас бағдарламалары;

- халықаралық талаптарға сәйкес диагностика және емдеу хаттамаларын, алгоритмдерін әзірлеу және жетілдіру, 77 клиникалық хаттама, оның ішінде педиатрия бойынша 55, акушерия және гинекология бойынша 22 клиникалық хаттамасы жетілдірілді. 0 жастан 5 жасқа дейінгі балаларға педиатриялық көмек көрсету және Қазақстан Республикасының халқына акушерлік көмек көрсету стандарттарының, сондай-ақ 42 клиникалық хаттаманың жобалары бекітілу сатысында;

- балаларды, жасөспірімдерді және жүкті әйелдерді тегін негізде дәрілік заттармен қамтамасыз ету;

- саламатты тамақтану, балалардағы аурулардың бастапқы белгілері туралы, емшек сүтімен қоректендірудің маңыздылығы туралы және т.б. мәселелер бойынша ақпараттық-білім беру материалы әзірленуде. «Профилактикалық медицина академиясы» ҚБ-мен бірлесіп 5 жасқа дейінгі балаларды тамақтандыру бойынша оқу фильмі түсірілді, басым көпшілігі ана мен бала денсаулығын сақтауға бағытталған әлеуметтік жобалар іске асырылуда.

Балалар церебралды параличімен ауыратын науқас балаларға оңалту көмегін көрсетуді ұйымдастыру жөніндегі Жол картасын іске асыру жалғасуда (2014 жылғы 20 мамырдағы № 275 бұйрық).

Қазақстанда жұмыс істеп тұрған ресми аудитпен қатар 2009 жылдың қаңтарынан бастап ДДҰ ұсынған ана өлім-жітімі жағдайларының жасырын аудитін енгізу жалғасын тапты. 2014 жылы 3 өңірде ауыр жағдайлардың аудитін жүргізу бойынша оқытудың 3 көшпелі тренингі өткізілді, 77 маман оқытылды.

Республикада Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университетінің оқу базаларында, БШАЫЕ, емшек сүтімен қоректендіру, педиатрларға, жалпы практика дәрігерлеріне, фельдшерлер мен орта медицина қызметкерлеріне арналған өңірлік оқу орталықтарының базаларында оқу жалғасуда. Есепті кезеңде 1620 педиатр, 780 жалпы практика дәрігері, 1809 фельдшер, 3037 медицина қызметкері оқытылды.

Балалар мен босандыру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын заманауи медициналық жабдықтармен нығайту көмек көрсету деңгейіне сәйкес жүзеге асырылуда,

2014 жылы 1 деңгейлі перзентханалардың жарақтандырылу деңгейі 61%-ды, 2 деңгейде -70%-ды, 3 деңгейде - 71%-ды құрады.

Қабылданып жатқан шаралар нәтижесінде ана мен нәресте өлім-жітімі тұрақты төмендеді. Ана өлімінің көрсеткіші 6,3 %-ға төмендеді және 100 мың тірі туғандарға шаққанда 11,8-ді құрады (2013 ж. – 12,6). Нәрестелер өлім-жітімнің көрсеткіші 1000 туғанға шаққанда 2013 жылы 11,3-ке қарағанда 13%-ға төмендеп, 9,83-ті құрады.
Бірінші бағыт бойынша Министрліктің жұмысы «Азаматтардың денсаулығын нығайту және өлім-жітім деңгейін төмендету» стратегиялық жоспарда 14 нысаналы индикаторда және 24 тікелей нәтижелер көрсеткіштерінде ұсынылған, олардың ішінде 2014 жылдың қорытындысы бойынша

1. 3 нысаналы индикаторға қол жеткізілген жоқ:

- туберкулездің позиция (11 орында сақталған) және АИТВ/ЖИТС-тің бизнеске ортамерзімдік әсері бойынша БЖИ позициясы 76 орыннан 81 орынға төмендеді. Көрсеткіштер мәні сауалнама жүргізу әдісімен айқындалады, яғни субъективті болып табылатын, еркін түрде таңдалған кәсіпорындардың жұмыс берушілеріне жүргізілген сауал деректері пайдаланылды.

Бұл ретте Қазақстанның рейтенгтегі позициясын жақсарту жұмысын жалғастыра отырып, Бизнес-құрылымдардың туберкулезді профилактикалау, диагностикалау және емдеу мәселелері бойынша хабардарлығын арттыу мақсатында бизнес-құрылымдар арасында ақпаратты тарату үшін үкіметтік емес ұйымдарды тарту жоспарланған. Ведомствоаралық өзара іс-қимыл шеңберінде туберкулездің алдын алу бойынша бағдарламаларды, бейне-аудиороликтерді прайм-тайм режимінде эфирден көрсету уақытын ұлғайту, орта, жоғары және орта арнаулы білім беру ұйымдарында туберкулез бен АИТВ/ЖИТС-тың алдын алу бойынша білім беру бағдарламаларын енгізу көзделіп отыр.

Сондай-ақ, «Мемлекеттік органдар қабылдайтын шешімдердің айқындығы бойынша БЖИ позициясы» көрсеткішіне қол жеткізілген жоқ, БЖИ деректері барлық ОМО стратегиялық жоспарларында көзделгенін атап өткен жөн.

2. «Күтілетін өмір сүру ұзақтығы» деген 1 индикатор бойынша деректер жоқ. 4 индикатор және 14 тікелей нәтиже көрсеткіштер бойынша алдын ала деректер бар. Сондай-ақ «Халық арасында темекіні тұтынудың таралуы», «Халық арасында алкогольді шектен тыс тұтынудың таралуы» деген 2 тікелей нәтиже көрсеткіштер бойынша деректер жоқ.

3. «Қатерлі ісіктері бар науқастардың 5-жылдық өміршеңдік үлес салмағын арттыру» деген 1 тікелей нәтиже көрсеткіші бойынша орындау деңгейі 99,2 %-ға жетті.
Осылайша, толық деңгейдегі есепті күнінге (алдын ала деректерді есепке ала отырып), 13 нысаналы индикатор мен 22 тікелей нәтижелер көрсеткіштері бар олардың ішінде 9 нысаналы индикатор мен 22 тікелей нәтижелер көрсеткіштеріне (олардың ішінде біреуі 99 %-дан жоғары деңгейде) нақты қол жеткізілді.