Міхась Южык Чарга паэма ў прозе (з жыцця літаратараў) Раздзел 1

Г. даўно ўстанавіў сабе правіла: пісаць ад рукі, яму дужа падабалася выглядаць класікам у сваіх вачах. Г. зрабіў над працоўным сталом некалькі абрамленых уласных партрэтаў, якія апрацаваў фаташопам. На адным партрэце, на чвэрць сцяны, Г. сядзеў за пісьмовым сталом, сівы, барадаты і задуменны, уперыўшы пагляд некуды ўдалячынь, падпіраючы рукой падбароддзе, другая ж рука элегантна трымала асадку. На другім, крыху меншым, партрэце Г. знаходзіўся нібыта ў школе (фотамантаж) у атачэнні вясёлай гурмы дзяцей. На галоўцы аднаго белабрысага падшыванца ляжала рука Г., ён быццам перадаваў хлапчуку сваю светлыню; другая рука Г. абдымала развітую рыжую дзяўчынку за плечы, і, трэба сказаць, занадта пяшчотна. Астатнія малышы стаялі наўкола славутага класіка. На трэцім партрэце быў ужо не сам Г., а яго мармуровы помнік, усталяваны чамусьці на плошчы Якуба Коласа ў стольным градзе. Манціруючы фаташопам, Г. без шкадавання выкінуў з фота бронзавы помнік класіку і акурат на яго месца ўбіў свой мармуровы.

Вось у атачэнні такіх святланосных выяў, поначы, і працаваў Г. месяц за месяцам. Ён падымаўся на досвітку, прасопшы усяго пару гадзін, бадзёрым і натхнёным на новыя дзеянні. Шыбаваў у рэдакцыю “Шляху Правадыра”, дзе запраўляў, па-сутнасці, замест алкаголіка галоўрэда ўсімі справамі. Наведвальнікі цугам цягнуліся да пісьменніка Г., які ўзвышаўся на сваім крэсле, нібы на троне. А ж і сапраўды, неадказны сакратар загадаў зрабіць сваё працоўнае месца на ўзвышэнні, рабочыя доўга шчыравалі, ладкуючы з дошак гэтакі пастамент. Таму наведвальнікі неадказнага выглядалі як бы прасіцелямі, як бы ў нечым вінаватымі перад Г.

Працоўны дзень гэтай замухрыжнай канторы заканчваўся а сёмай вечара, але Г. яшчэ гадзіну-паўтары сядзеў там, давяршаючы дзённыя справы. Потым ён званіў галоўнаму рэдактару дамоў і дакладваў, што ўсё на мазі. Той нешта адабральнае хрыпеў, а часцей адказвала за яго жонка, бо ў галоўнага даўно развілася энцэфалапатыя на глебе алкагалізму і ён не мог звязаць і трох слоў. Дык вось, годна завяршыўшы працоўны дзень, Г. хапаў сваю валізу, авоську і бег цёмнымі завулкамі і калдобінамі райцэнтра з адметнай назваю Сранцавічы дадому.

Яго мікрараён быў у трох кіламетрах ад цэнтра, дзе касабочылася рэдакцыя, і туды яшчэ не праклалі аўтобусны маршрут. Таму даводзілася, утуліўшы галаву ў плечы, трухаць праз блатныя і п’яныя прыватныя сектары, дзе з кожных веснічак мог вымкнуць люты сабака, а з-за кожнага рага – вываліць агрэсіўная гурма тутэйшых дэгенератаў. Г. быў неаднаразова пакусаны, яго неаднойчы збівалі на горкі яблык падонкі, але нязломнасць Г. мацавала яго штодня. Калі білі нагамі, Г. згортваўся на зямлі вожыкам, хаваючы на жываце торбу з рукапісамі. Часцей жа Г. уцякаў, бо развіў у сабе як спрынтэрскія, гэтак і стаерскія здольнасці. І нарэшце, дабегшы да радзімай плітачнай хрушчоўкі, Г. зайцам залятаў на свой пяты паверх, кідаў колькі слоў сямейнікам, ладаваў сабе двухлітровы кафейнік з моцным напоем, заскокваў у свой пакой, зачыняўся там на два абароты ключа і бадзёранька прымаўся пісаць ад рукі, а дакладней, запісваць ідэі, які азарылі Г. цягам працоўнага дня.

Ужо пад раніцу, калі летам віднела, а зімой яшчэ чарнела за вокнамі, Г. шпарка пераносіў сваю пісаніну на кампутар і толькі тады валіўся з ног без сілаў – проста на дыванку ля дзвярэй. Прачынаўся неадказны сакратар без будзільніка роўна ў восем. І так дзень пры дні, месяцамі.

І вось глыбокай зімою, калі ўсе дарогі былі занесены завірухамі і буранамі, пісьменнік Г. завяршыў апошнюю рэдакцыю свайго векапомнага твора, узяў на працы адгулы і выправіўся ў сталіцу. Ні цягнікі, ні аўтобусы тады не хадзілі, нагэтулькі суровая стаяла зіма. Але Г. загадзя дамовіўся з пілотам грамадзянскай авіяцыі, які ляцеў па прадукты на верталёце. Не прайшло і гадзіны, як Г. светлай марознай раніцай апынуўся на аэрадроме ў двух кіламетрах ад кальцавой Менска. Праўда, гэтыя два кіламетры прыйшлося адужаць, прабіраючыся па грудзі ляснымі сумётамі з рукапісам за плячыма. Але, паўторымся, нязломнасці Г. было не займаць.

Перасекшы кальцавую нарэшце, Г. убіўся ў аўтобус, які ехаў у цэнтр. Прыйшлося літаральна вісець, заціснутым паміж суседзямі, якіх набілася як селядцоў, а неацэнны рукапіс трымаць высока над галавой, каб не памялі. Затое было цёпла, звонку ж тэрмометр на аўтобуснай станцыі выдаваў мінус сорак адзін градус.

Праз тры гадзіны Г. быў перад рэдакцыяй. Даўжэзная чарга, як у помныя часы гарбачоўскай перабудовы па гарэлку, цягнулася ад ганка рэдакцыі змяістым хвастом уздоўж камяніц. Багата там народу сабралася. Паколькі чарга прасоўвалася марудна, то пісьменнікі грэліся ля разведзеных вогнішчаў. Заняўшы чаргу, Г. прабраўся да аднаго вогнішча пагрэцца. І сустрэў там знаёмых. Там былі слынныя Хлёпус, Напаўарлоў, Гадановіч, Смякляеў, за спінамі мільгануў твар вядомай крытыкесы Налейнік, якая, відаць, наўмысна не набліжалася да вогнішча, бо там стаяў яе даўні непрыяцель, барадаты Напаўарлоў – п’янаваты, ён гаманіў са сваім сябруком Гадановічам. Хлёпус жа сядзеў на шыкоўным крэсле, пастаўленым перад вогнішчам, з выцягнутымі, як да каміна, нагамі. У нагах яго ляжаў верны паплечнік і сябра Мемуаран, перыядычна працягваючы пруцік і варушачы вуголле.

Пераадолеўшы комплекс правінцыяла, пісьменнік Г. парукаўся з усімі. Толькі пыхлівы Хлёпус не падаў яму рукі, нават не паглядзеў у яго бок, што трошкі пакрыўдзіла, хоць і не збянтэжыла – Г. ведаў, хто такі Хлёпус. Здзіўляла толькі тое, што гэткая вядомая медыйная асобіна сядзіць у агульнай чарзе. Бо, пакуль Г. саграваўся ля вогнішча, да ганка рэдакцыі двойчы пад’язджалі трактары, з якіх выходзілі літаратурныя генералы, увешаныя рэгаліямі, у залатых пагонах і высокіх зімовых шапках. Аднаго Г. пазнаў – то быў славутавядомы паэміст у прозе… Вось толькі прозвішча Г. прызабыў – не то Сырамёдаў, не то Гаўнаедаў. Ну ды не важна. Світа кожнага з генералаў адпіхвала шараговых пісьменнікаў з ганка і працісквала ў рэдакцыю сваіх начальнікаў. Куфры з іх рукапісамі, замкнёныя на здаравенныя замкі, неслі лейтэнанты, пыхкаючы і высільваючыся.

Світа Сырамёдава, дарэчы, груба піхнула адну дзяўчыну з ганка, тая паляцела ў сумёт потырч і разрумзалася. Адзін маладзён паспрабаваў быў абурыцца, нешта такое прапішчаў, але яго адцяснілі за рог будынка два плячыстыя капітаны і патлумачылі, што да чаго. Прынамсі з-за рага маладзён паявіўся сіне-зялёны і маўкліва-прыгнечаны. Усё гэта з хваляваннем, трымценнем і стоенай зайздрасцю назіраў пісьменнік Г., дзівуючыся на сталічныя парадкі. Зрынутую з ганка дзяўчыну, дарэчы, паднялі, абтрэслі ад снегу і зноў утыркнулі ў чаргу.

Раздзел 2
Чарга амаль што не рухалася. А між тым студзеньскія дні кароткія, і сонца, паблішчэўшы ў рэчышчы вуліцы, скацілася за дахі. Неадказны сакратар сранцавічцкай газеты рэальна ацаніў сітуацыю і замаркоціўся. З вячэрнім верталётам аніяк не вернешся на радзіму. Устрэміўшыся ў чаргу, трэба трымаць сваё месца. Тым больш што тут раз-пораз успыхвалі спрэчкі за месцы, нейкія хітраваны даказвалі, што яны нібыта стаялі тут, сталыя чаргоўцы не жадалі іх пускаць. Два разы раздаўся гук плескача. Адзін раз вуха пісьменніка Г. дапяў гук глухога ўдару. А аднойчы зусім блізка каля яго ўсчалася тузаніна паміж маладым высокім чаргоўцам і пажылым грамадзянінам каржакаватага выгляду. Яна вываліліся з чаргі ды, учапіўшыся адно аднаму ў каўняры, качаліся па снезе з пыхканнем і праклёнамі. Пакуль іх разнялі, яны афарбавалі снег у чырвонае – у маладзейшага лінула кроў з носу. Калі ж двое добраахвотнікаў трымалі пажылога за рукі, неадказны сакратар заўважыў, што ў таго пад вокам наліўся гузак.

Вечарэла. Да пісьменніка Г. падышоў літаратар Мемуаран, адклікаў з чаргі і сказаў, што Хлёпус загадаў яму, як новаму чалавеку ў чарзе, стаць дзяжурным па вогнішчы. Да таго ж, зараз падвязуць машыну з калодамі, трэба будзе пакалоць іх на дровы – ноч чакаецца лютая. Выхадца з вёскі, пісьменніка Г. ніколі не палохала фізічная праца, ён нават узрадаваўся магчымасці падразмяцца і подбегам скіраваў за Мемуаранам да вогнішча, дзе прывольна сядзеў на сваім элегантным крэсле Хлёпус – у дарагім футры з тыгравага меху, у пухнатых валёнках з залатымі карункамі, у пыжыкавай шапцы-вушанцы і мехавых рукавіцах.

Неадказны сакратар пад наглядам Мемуарана ачысціў прастору перад Хлёпусам ад трэсак, вуголля, дбайна змёў попел. А тады накідаў на вогнішча свежага бярозавага палення, і агонь шугануў угору, асвятляючы чаргу, будынкі, людзей – разам з іншымі вогнішчамі, размешчанымі адно ад другога ў дваццаці метрах.

Хутка прытарахцеў трактар з прычэпам, куды былі навалены папілаваныя камлі соснаў. Дружна, разам з пяццю маладымі літаратарамі, узяўся за справу пісьменнік Г. Ён забраўся на прычэп і, арудуючы то нагамі, то рукамі, то ломікам, скочваў важкія камлі на зямлю. Маладзёны ж адносілі іх да кучы. Неадказны сакратар працаваў так, што скінуў свой зашмуляны кажушок і яму не было холадна.

Цямнела, і размаітая чарга пачала забаўляць сябе песнямі, скокамі, карагодамі, сям-там з’яўляліся спантанныя масавікі-забаўнікі, што кіравалі то хорам, то танцамі, то наладжвалі спевы пад гітару ў вузкім коле чаргоўцаў.

А пісьменнік Г. працаваў. Жылісты, ён нібы не ведаў стомы. Хутка прычэп апусцеў. Апусцілася і ноч на чаргу. Падалося, што чарга павялічылася, стала калі не даўжэйшай, то відавочна шырэйшай, чым пры дзённым святле. Праз нейкі час адзін чарговец падкаціў тачку з калунамі і сякерамі, сказаўшы, што зараз падыдуць яшчэ пяцёра ім на падмогу. І сапраўды, неўзабаве праца пайшла на ўсю поўніцу. Пісьменнік Г. махаў калуном, быццам лёгкай сякераю, і праз якія дзве гадзіны куча дроў параўнялася з кучай калодаў. Прыйшоў Мемуаран і свіснуў адбой. Гэта было вельмі своечасова, бо работнікі прытаміліся. Іх адвялі на разгорнутую ў палатцы палявую кухню, дзе з дна катла кухар чарпануў кожнаму па місцы густой аўсянай кашы з нейкім прываркам. Далі і па чвэрцьбохана хлеба. Усё гэта літаратары ўпісалі з апетытам зайздросным. Чарга ж даўно павячэрала. Ад яе веяла весялосцю і разняволенасцю. Дзявочы і жаночы смех, мужчынскі рогат, музыка з магнітафонаў, нехта нават пеў у палявым караоке. Пісьменніку Г., пакуль ён прабіраўся да свайго вогнішча, раз-пораз перасякалі дарогу літаратары і літаратаркі, якія танчылі і скакалі.

Праціснуўшыся да вогнішча, неадказны сакратар сранцавіцкай газеты знайшоў Мемуарана і далажыў, што гатовы прыступіць да абавязкаў дзяжурнага. Аднак той, удзячна паляпаўшы па плячы, сказаў, каб Г. садзіўся адпачываць і грэцца, бо другі дзяжурны заступіў на яго месца. І сапраўды, нейкі сухі барадаты дзядок шчыраваў мяцёлкай, ачышчаючы прастору каля ног Хлёпуса, які ўсё так і сядзеў у сваім футры, жуючы цяпер бутэрброд з ікрой і запіваючы яго духмянаю кавай.

Неўзабаве да іх па вуліцы падкаціў белы мерседэс з ланцугамі на колах. Як потым патлумачылі неадказнаму, толькі так можна перасоўвацца па Менску, бо далёка не ўсе дарогі ачышчаны як след, адмысловыя службы не спраўляюцца са снегападамі і маразамі. З мерседэса вынікнулі два чалавекі ды прыняліся шпарка цягаць з багажніка і салона кардонныя скрыні. Ставілі іх блізу вогнішча. Затым яны прынеслі доўгі раскладны столік, тры раскладныя крэслы, устанавілі над столікам два акумулятарныя ліхтары. Пісьменнік Г. доўга кумекаў, для чаго гэта ўсё, але спытаць не наважваўся. Хлопцамі з мерседэса кіраваў Мемуаран, загадна пакрыкваючы. Высветлілася ўсё праз колькі хвілін. На століку з’явіліся стосы размаітых кніг – гэтак Хлёпус наладзіў беспадатковы гандаль сваёй прадукцыяй. Дзесяткі розных стосаў – дзіваваўся неадказны сранцавіцкі сакратар – і ўсе з адным прозвішчам аўтара: “Хлёпус”! Пісьменнік Г. міжволі пранікся павагай да чалавека, які здолеў столькі стварыць.

А між тым Мемуаран накінуў сіні халат на свой кажушок, усеўся за столік і пачаў прадаваць кнігі, па якія імгненна выцягнулася чарга. У чарзе дамінавалі жаночыя твары, асабліва было багата дзяўчат. Захопленымі вачыма паглядалі яны на крэсла з жывой легендаю, куды трэба было, расплаціўшыся за кнігу, падыходзіць з ёю да аўтара, каб той распісаўся. Мемуаран, жывы і ўвішны, з жарцікамі і показкамі хутка адпускаў тавар. Гэтая чарга рухалася разоў у тысячу хутчэй за асноўную, куды па выраку лёсу ўбіўся сранцавіцкі літаратар.

Г. таксама стаў у малую чаргу і праз паўгадзіны з дзвюма кнігамі ў руках падыходзіў да Хлёпуса, тужачыся ўсміхнуцца. Але твар таго быў непранікальны, да таго ж схаваны за шапкай, каўняром і цёмнымі акулярамі. Хлёпус паблажліва распісаўся на кнігах, якія дрыготка падаў яму Г, і хітнуў галавой, што азначала: “Наступны!” З якой радасцю пры няпэўным святле ўбачыў Г. загагулісты надпіс класіка на кожнай кнізе – “Удачы!”. Ад гэтага цёплага і пранікнёнага слова неадказны сакратар ледзь не расплакаўся.

Зноў пачаліся пошукі ў чарзе патрэбнага чалавека. А мароз між тым лютаваў. З зайздрасцю заўважаў Г., як сыходзяць з чаргі на начлег людзі. Аднак лёс злітаваўся нарэшце з гэтага ўпартага чалавека: у адной сябрыне чаргоўцаў, што слухалі песні пад баян, яму ўказалі на Навумовіча. І Г. не паверыў сваім вачам: Навумовіч аказаўся якраз тым самым Навумавічам – узнёслым паэтам, аўтарам шматлікіх радыёперадач пра беларускую культуру, адным з найвядомейшых у Беларусі Навумовічаў. І было няўцям, як у такога прадзяржаўнага чалавека могуць быць цесныя стасункі з наскрозь апазіцыйным і дзёрзкім Гадановічам. І тым не менш… Вяртлявы, жвавы і жукаваты, Навумовіч імгненна вылецеў з купкі людзей за руку з пісьменнікам Г., адвёў яго ў зацішак і сказаў, што начлег будзе каштаваць пяць даляраў. Неадказны сакратар узяўся б за галаву, каб ставала на гэта сілаў. Але, багата намахаўшыся ломікам і сякерамі, марыў няшчасны сакратар сранцавіцкай газеты аб адным – прыняць гарызантальную позу. Таму ён дастаў беларускія рублі і расплаціўся па курсе з Навумовічам, які несупынна вярцеў галавой налева-направа. Наўзамен Г. атрымаў цыдулку з адрасам і паролем. Нарэшце, а другой гадзіне ночы, дамовіўшыся з суседзямі па чарзе, выправіўся будучы класік спачываць. Чатырохпавярховая камяніца сталінскага ампіру стаяла ў глыбіні квартала, непадалёк. Там, на трэцім паверсе трэцяга пад’езда і знаходзілася прапанаваная Навумовічам начлежка пісьменнікаў. Пісьменнік Г. пастукаў у кватэру 14 тры разы косткамі пальцаў і прахрыпеў у замочную шчыліну пароль. Яго адразу ўпусцілі. Гаспадар, чарнявы мужчына няпэўнага ўзросту ў цяльняшцы, сямейных трусах і валёнках, узяў у Г. цыдулку і адвёў у адзін з пакояў. Калі адчыніліся дзверы, на Г. патыхнула пахам салдацкага поту, смуродам шкарпэтак і нястачаю кіслароду. Уся падлога была завалена нейчымі целамі. Так цесна, што здавалася, і лязо нажа паміж імі не пройдзе. Да таго ж тут панаваў немілагучны шматгалосы храп. І ўсё ж гаспадар пераканаў Г., што таму будзе тут добра і што ён абавязкова ўцісне сваё цела паміж іншых, калі добра парупіцца. Трэба, гаварыў гаспадар, класціся паміж двума целамі бокам, і тыя пакрысе расступяцца. Так Г. і зрабіў. Націснуўшы на нейчыя тушы, ён лёг і праз хвілін 15 сапраўды адчуў пад сабою холад падлогі – целы неяк неймаверна растуліліся пад вагою сухарлявага Г. Яго апанаваў мёртвы сон.

Ужо пры першым поглядзе на чаргу, вогнішчы і палаткі Г. адчуў нешта не тое. Снег наўкола быў нязвыкла патаптаны. Чарга парадзела. Шмат людзей групаваліся коламі. Вогнішчы былі раскіданыя. Да таго ж Г. прытрызнілася, што ён не адшукае свайго месца ў чарзе, не знойдзе суседзяў. Пісьменніка апанавала паніка, усчалася тахікардыя, і ён, з навалаччу ўваччу, мітусліва пабег наперад. Сэрца стукала з незвычайнай і небяспечнай хуткасцю. Нават на бягу было адчувальна, як кволяцца мышцы ног і трасуцца калені.

Толькі праз хвілін дзесяць, прыйшоўшы да ладу, Г. стаў арыентавацца ў прасторы і змог распытаць пра апошнія падзеі. Аказваецца, з гадзіну таму на чаргу наляцелі амапаўцы і зрабілі жорсткую ператруску. Нехта нібыта стукануў ім, што ў чарзе распаўсюджваюцца “Лісты з волі” ад пісьменніка Хабарэвіча, які, будучы ў Нямеччыне, даўно вядзе падрыўную дзейнасць у Беларусі. То бок гэты зацяты нацыяналіст высылае Сецівам агіткі з праклёнамі ў бок ураду і заклікамі “змагацца за Беларусь”. Ён даўно абвешчаны тут персонай нон-грата, але гэта толькі ўзлавала яго і дадало рашучай адвагі. Ці не штодня Хабарэвіч высылае сябрам і знаёмым свае “лісты з волі”, а тыя тайком раздрукоўваюць іх, множаць ды распаўсюджваюць.

Вось і гэтай ноччу ў чарзе як быццам з’явілася чарговая пачка агітак, нейкі добразычлівец навёў на чаргу АМАП. Гэтыя байцы наляцелі віхрам, калі рэшткі чаргі драмалі ля вогнішчаў, у самы сонны час, перад досвіткам. АМАП паклаў людзей на снег, некаторых білі дручкамі, некаторых катавалі, каб яны выдалі лісты. Каб дэмаралізаваць чаргу, байцы раскідалі вогнішчы. Вынік быў, праўда, небагаты – усяго два асобнікі лістоў, якія знайшлі ў аднаго бедачыны пісьменніка. Нягледзячы на тое, што пісьменнік кляўся ў тым, што яго падставілі і падклалі агіткі, яго мантулілі, надзявалі кайданкі, а потым павалаклі ў “варанок”. Цяпер чарга трэслася, што той недарэка пад катаваннямі здасць таварышаў.

І тым не менш жыццё працягвалася. А палове дзесятай падкаціў мерседэс Хлёпуса, які гэтай ноччу салодка спаў у сваім асабняку. З машыны вылузаўся спярша Мемуаран, абабег яе, адчыніў дзверы, з якіх паважна вылез гаспадар мерседэса. Тым часам вадзіла і адзін ахоўнік выцягвалі з задняга сядзення шыкоўны фатэль. Літаральна праз хвіліну Хлёпус сядзеў на сваім месцы перад астылым вогнішчам і чытаў нешта па электроннай кніжцы. А Мемуаран дзьмухнуў у свісток, падклікаючы пісьменніка Г. і яшчэ некалькіх дзяжурных па лагеры. Ён загадаў Г. заняцца вогнішчам, каб абаграваць Хлёпуса, а сам шуснуў у найбліжэйшую палатку, прызначэння якой Г. пакуль што не ведаў.

Амапаўцы зруйнавалі палявую кухню, таму гарачай ежы з раніцы не прадбачылася. Кожны мусіў наталяць голад, як зможа. Пад лыжачкай у Г. смактала, страўнік атакаваў яго мозг непрыемнымі адчуваннямі. У нагах і руках ад душнай ночы утварылася слабасць. Г. збаяўся, што не справіцца з задачай і Мемуаран яго пакарае. Добра хоць што, як кожная здаровая сялянская натура, Г. запасся ў дарогу ладным кавалкам сала, боханам сранцавіцкага хлеба і горкай цыбуляй. Таму літаральна на хаду, праміж справамі, Г. удалося перакусіць, глытаючы прамерзлае сала, трушчачы цвёрды бохан і заядаючы ўсё гэта кускавым цуркам. Сілы прыбыло, і Г. лёгка ўправіўся з вогнішчам – праз хвілін дзесяць Хлёпус ужо саграваўся каля яго, ведучы свае справы па ноўтбуку і мабільніку. Мемуаран, дарэчы, арганізаваў перад Хлёпусам столік з закуссю і кавай. А Г., першы зацяпліўшы вогнішча ў лагеры, нарэшце змог адшукаць сваё месца ў чарзе. Гадзіны тры ён таптаўся ў ёй, грэючы скалелыя пальцы ног рухам, і назіраў, як лагер ажыўляецца, як таўсцее чарга.

Апоўдні прыбыло радыё “Воля” і з нагоды начнога ператрусу разгарнула свой лагер, цэнтрам якога стаўся мікрааўтобус са спадарожнікавым рэтранслятарам. Карэспандэнты “Волі”, ведаючы, што іх пабаяцца крануць, раздзімалі скандал. Яны сноўдалі па чарзе з мікрафонамі, беручы ў сведкаў інтэрв’ю, і тут жа выдавалі ўсё гэта ў жывы эфір. Спыніць іх азначала для ўраду выглядаць на ўсю “Эўропу” яшчэ непрыглядней, таму міліцыя сачыла за ўсім гэтым нахабствам з адгегласці аднаго квартала, не ўмешваючыся. А карэспандэнты “Волі” здымалі камерамі застылую кроў на снезе нібыта ад пабояў пацярпелых і закідвалі відэа на свой сайт.

Уся гэтая валтузня трохі пазабавіла Г. і развеяла нуду стаяння ў амаль нерухомай чарзе. Але а другой гадзіне дня адбылося зусім ужо нечаканае – бойка паміж чаргоўцамі. Агідная лютая бойка. Толькі наступнага дня пісьменнік Г. выведаў усю падаплёку гэтай азвярэлай разборкі. Рэч была ў тым, што да вядомай журналісткі і публіцысткі, супрацоўніцы розных апазіцыйных “газэтаў” Марыйсевіч, у час, калі яна тусавалася каля рафіка “Волі”, падкаціў яе знаёмец Жорык Гарташ – рускамоўны бяздарны паэт, якога, на бяду паэта, даўно ненавідзеў сам Гадановіч, які быў даўнім сябрам Марыйсевіч. Але не ў рэўнасці справа. Гарташ быў рускамоўным паэтам, а нацыяналістычны гарт Гадановіча ўсе ведаюць. І вось ён, згледзеўшы ў чарзе недарэчнага рускамоўнага Гарташа, гукнуў сваім хлопцам, каб тыя з ім разабраліся. Яны вызванілі вядомага бузацёра і хама Чувырлу, яшчэ больш бяздарнага, чым Гарташ, паэта. Чувырлу яшчэ велічалі “сынам Знакамітага”. Знакаміты – гэта жывы класік беларускай літаратуры, паважаны старац. Чувырлу ж друкавалі толькі за тое, што ён яго сын. З гэтага комплексу непаўнавартасці “сын Знакамітага” к сарака гадам канчаткова спіўся, нідзе не працаваў і цягнуў з бацькі грошы, прытым злосна лаючы Знакамітага на кожным рагу і пры любой магчымасці. Ён даўно ўжо нічога не пісаў і выступаў у літаратурных тусоўках як клоўн і п’яны агрэсар. Калі Чувырла з’яўляўся з цяжкага бадуна, ён быў страшны ў праявах. На бяду Гарташа, сёння была якраз раніца такога пахмелу для квадратнага здаравілы. У шапцы, ватоўцы і керзачах, Чувырла прыджгаў па званку Гадановіча з шыза-чырвоным тварам і заплылымі вачыма.

Секунды тры панавала злавеснае маўчанне, а тады нападнік прарыкаў кшталту “Хто ты такі?!” і стаў за каўнер выводзіць Гарташа з чалавечага кола. Тут зашалахцелі нясмелыя выгукі абурэння. Гарташ дрыготка схапіў за руку Чувырлу, абазначаючы намаганне выслабаніцца. Але вялізная пяцярня нападніка трымала надзейна. Ён ціснуў ахвяру да краю вытаптанай пляцоўкі. Крыкі абурэння пачалі нарастаць, нехта ўжо ўчапіўся ў Чувырлаву ватоўку і цягнуў назад. Але раптам адна Гадановічава шасцёрка, каварна зайшоўшы ззаду, падсела пад Гарташа наўсколенцы, а Чувырла моцна, аберуч, штурхануў таго ў грудзі. Рускамоўны паэт, як падсечаны, грымнуўся долу. Ён бы моцна стукнуўся галавой вобзем, каб не сумёт, які адыграў ролю падушкі. Сумёт не даў размажджэрыць яго патыліцу. Ашаломлены Гарташ не паспеў падняцца, як Чувырлаў бот сорак сёмага памеру шугануў яму ў грудзі. Гарташ мячыкам адляцеў у глыбокі снег. І тут усчаўся жаночы віскат, які неспадзявана абудзіў чаргу, што аморфна назірала за гвалтам. На спіне Чувырлы апынулася Марыйсевіч, дзяўчына далёка не хілага целаскладу. Яна збіла з нападніка шапку і тузала за рэдкія валасы, абсыпаючы адборнымі мацюкамі. У эпіцэнтр бойкі бегла некалькі мужыкоў – літаратараў рознага ўзросту. Унутраная агрэсія, якая назапасілася ў гэтай слабарухомай чарзе, знайшла сабе выйсце ў Чувырлу, на якога ці не ўсе мелі зуб. Колькі разоў гэты нягоднік зрываў пісьменніцкія сходкі, колькі чалавек ён прынізіў, аблаяў, апляваў за доўгія гады сваёй п’янай кар’еры – і не злічыць. Пра Гарташа ўсе практычна забыліся. Малацілі цяпер Чувырлу і яго падручных. Кулакі рознай вагі, чаравікі і валёнкі, адколатыя глыбы лёду і кульбы кульгавых старых – усё пайшло ў ход. Адзін дзядок асабліва жорстка збіваў кіем зрынутага долу паэта.

Пісьменнік Г., які ці не першым памкнуўся заступацца за Гарташа, цяпер мусіў бараніць самога бузацёра ад разлютаваных дзядзькоў і дзядоў, якія з перакошанымі тварамі калашмацілі цела Чувырлы. Неадказны сакратар, справядлівасць і міласэрнасць для якога былі дэвізам, апынуўся ў сяродку гэтага шалёнага кола. Адвалакваючы аднаго барадатага старца, ён не заўважыў, як другі чахлы дзядуля размахнуўся і злева нанёс удар па фізіяноміі Г. Уваччу пацямнела, і другі ўдар Г. успрыняў ужо не так востра. Ачомаўся ён у нейкай палатцы. Лямпачка без абажура вісела ўверсе, а нейкія цені ўвіхаліся над ім. Гэта аказаліся Мемуаран і жанчына ў доктарскім зялёным халаце. Яна нешта прыкладала да твару Г. Са свядомасцю паступова вяртаўся і боль. Аказалася, што палова твару яго распухла неймаверна – калі Мемуаран паднёс яму кавалак люстэрка, Г. сябе не пазнаў. Не твар, а нейкі счарнелы бохан. Яму наклалі дзесяць швоў на скулу. Выпускаючы з урачэбнай палаткі, парэкамендавалі пастаянна прыкладаць снег, балазе снегу было даволі.

Знадворку вечарэла. На месцы крывавай бойкі гуртаваўся народ. Зіхацеў перадатчык радыё “Волі”, карэспандэнты і журналюгі бегалі як заведзеныя. Пісьменнік Г. падаўся бліжэй – там Гадановіч, свежы і ўсмешлівы, як нічога не было, даваў інтэрв’ю “Волі”. Побач з ім стаяла Марыйсевіч, нейкая разбэрсаная і празмерна румяная. Запал бойкі яшчэ не зусім пагас у яе вачах. Як потым сказалі Г., Гадановіч сам адцягнуў Марыйсевіч ад Чувырлы і супакойваў, як мог, нібы не ён падбухторваў злашчаснага п’яніцу, які пасля бойкі падняўся з зямлі без наступстваў. Мемуаран тут жа адвёў яго ў харчовую палатку, наліў дзве шклянкі гарэлкі і загадаў хлопцам адвезці яго дамоў да Знакамітага, пакуль на абрынуліся амапаўцы. Вартаўнікі правапарадку не паспелі ўмяшацца ў тузаніну і загрэбці таго-сяго ў пастарунак – настолькі аператыўна дзейнічалі людзі Хлёпуса. Дый пісьменніку Г. адпачываць і маркоціцца з нагоды разбітага твару не давялося – яго тут жа выправілі на дзве гадзіны калоць дровы, а затым – чысціць пры святле ліхтара белы мерседэс. Толькі ў дзевяць вечара, паеўшы на палявой кухні сытнай аўсянкі, Г. здолеў вярнуцца на сваё месца ў чаргу. Аднак не за гарамі ноч, і варта было зноў рыхтаваць пяць даляраў для Навумовіча, каб той даў цыдулку з новым паролем – так у іх было змоўлена. А палове дванаццатай Навумовіч заўсёды прыбываў у лагер, каб яго можна было адшукаць.

У чарзе да пісьменніка Г. падышоў мажны круглатвары чалавек, паздароўкаўся, і неяк бянтэжліва звярнуўся па-руску. Ён прадставіўся літаратарам Ненатолем Ачмуціным, паэтам, які стаіць тут з перакладамі сваіх вершаў. Раптам Г. азарыла ашаламляльная думка: “А як доўга ён тут стаіць?!” Яна выклікала такі страх за сябе, што Г. мусіў валявымі намаганнямі яе задушыць. Г. чуў імя Ненатоля Ачмуціна, хоць і не быў знаёмы, і не чытаў яго, як казалі, таленавітыў вершаў. Г. наогул мала каго чытаў, бо быў заклапочаны і захоплены выключна сваёй творчасцю. Даводзілася чытаць толькі творы рэдактараў тоўстых часопісаў і моцных фігур у літаратурным свеце, каб пры нагодзе іх пахваліць. Ачмуцін быў усё ж рускамоўны, да таго ж даволі адыёзны паэт з велікароскім ухілам. Было неяк няўцям – навошта такая паспяховая асоба пакутуе ў гэтай марознай чарзе. Нібы адказваючы на пытанні Г., Ачмуцін пачаў наракаць на свой лёс, на сваю неабачлівасць – маўляў, падаткнула яго нялёгкая прынесці сюды пераклады, маўляў, друкаваўся б у рускамоўных выданнях, дзе яго паважалі, але вось захацелася пабачыць свае тварэнні ў ганаровых дзяржаўных беларускіх часопісах, маўляў, стаў у чаргу і цяпер мусіць ісці да канца. Па словах Ачмуціна, ён яшчэ ні разу не бачыў ніводнага літаратара, які б добраахвотна выйшаў з чаргі. Адсюль толькі выносілі. Па меры гэтага шчырага расповеду настрой Г. няўхільна псаваўся. Раптам захацелася напіцца і забыцца хоць на колькі гадзін непрабудным сном. Але ў краіне панаваў сухі закон – спіртное адпускалася толькі па спецыяльных дазволах на вяселлі і памінкі. Ні жаніцца, ні паміраць Г. не збіраўся. У яго была цудоўная гаспадарлівая жонка і непарушнае сялянскае здароўе. Аднак у галаве такі завярцелася думка, што для Мемуарана дастаць выпіўку не праблема. Але ж колькі гэта будзе каштаваць? І колькі разоў яшчэ трэба будзе аплачваць тут начлег? Ох, прыйдзецца тэлеграфаваць жонцы праз некалькі дзён, каб выслала грошы.