Микроорганизмдердің биохимиялық белсенділігі

Микроорганизмдердің протеолиттік қасиеттерін анықтау үшін зерттеуге алынған өсіндіні ЕПЖ, кәдімгі сүтке, кейде жылқының ұйыған қан сарысуына, тауық жұмыртқасының коагулирленген белогына себеді. Тік қатырылған ЕПЖ-не микробтарды бактериологиялық иненің көмегімен қоректік ортаның түбіне бойлай шаншу арқылы сеуіп, оларды термостатқа орналастырады, ал кейде (микробтың түріне байланысты) бөлме температурасында қалдырылады. Бактерия ферменттерінің әсерінен желатин протеолизге ұшыраған шыны түтіктердегі қоректік орта (ЕПЖ) сұйылады. Әр түрлі микроорганизмдер желатинді түрліше ыдыратады. Мысалы, сібір жарасының қоздырғышы ЕПЖ воронка түрінде, ал стафилококктар оны шұлық түрінде сұйылтады.

Микроорганизмдердің казеинді гидролиздеу қабілеті Эйкманның сүт қосылған агарында анықталады. Бұл агарды дайындау үшін су моншасында балқытылған стерильді 10 мл ЕПА-на 3 мл стерильді майсыздандырылған сүтті араластырып, Петри шыныларына құйғаннан кейін суытады. Микроб өсіндісін осы қоректік ортаға бактериологиялық ілмектің немесе шпательдің көмегімен себеді. Қоректік орталар 24-48 сағат бойы термостатта ұсталады. Казеиннің пептонизацияға ұшырауы – микроб колонияларының айналасындағы сүтті агардың мөлдірленуіне әкеледі. Бактерияларды сүтке себу кезіндегі протеолиз сүттің мөлдірленуіне және шыны түтіктің түбінде шырышты немесе борпылдақ тұнбаның түзілуімен сипатталады.

Бактериялардың белокты протеолизге ұшырату дәрежесін ферментация кезінде пайда болған ыдырау өнімдерінің түрлерін (индол, күкірт сутегін, аммиакты және т.б.) зерттеу арқылы анықтайды.

1 Сүзгіш қағаздың тілімен қымыздық қышқылының 12%-дық судағы қаныққан ыстық ерітіндісімен ылғалдандырып, ауада кептіреді. Тілімнің мөлшері: 10 х 0,5 см. Олар тығыз тығыны бар шыны сауытта сақталады. Индолдың түзілуін анықтау үшін зерттеуге алынған микроб өсіндісін шыны түтіктегі ЕПС немесе Хоттингер сорпасы бар қоректік орталарға себеді де, индикаторлық қағаздардың тілімен тығынның көмегімен қыстырып қояды. Индикаторлық қағаздардың ұшын қоректік ортаға тигізбеу керек. Шыны түтіктер термостатта 13⁰ С-та 1-3 тәулік ұсталады. Индолдың түзілуі индикаторлық қағаздың төменгі ұшының қызғылт түске боялуымен дәлелденеді.

2 Сүзгіш қағазды Эрлих реактивінің ерітіндісімен дымқылдандырады. Эрлих реактиві келесі қоспалардан тұрады: 3-5 г парадиметиламидобензальдегид, 50 мл 96%-дық спирт – ректификат, 10 мл таза концентрленген тұз қышқылы. Осы тәсілмен өңделген қағаздардың түсі сары болып, тығыз тығыны бар шыны сауытта сақталады. Индолдың түзілуі қағаздың ұшын қызғылт түстен қызыл күрең түске дейінгі аралықта боялуымен сипатталады. Басқс түс есепке алынбайды. Эрлих реактивінің көмегімен индолды басқа тәсілмен де анықтауға болады. Ол үшін 5 мл 2-3 тәуліктік бактериялардың өсіндісі бар шыны түтікке эфирдің 2-3 мл-ін қосады да оларды шайқап, тұндыруға қояды. Сонан соң Пастер пипеткасының көмегімен эфир қабатының астына Эрлих реактивінің 0,5-1 мл-ін қабаттайды. Бұл реакцияға керекті Эрлих реактиві басқаша дайындалады: 1 г парадиметиламидобензальдегид + 100 мл 96% этил спирті + 20 мл химиялық таза тұз қышқылы. Индол түзілгенде эфир мен сорпа өсіндісінің шекарасында 3-5 мин ішінде қызыл сақинаның пайда болады.

Күкірт сутегінің түзілуін анықтау үшін келесі тығыз қоректік орта дайындалады: 1 л стерильді 1,7-0,2% ЕПА-ға 0,2 г күкірт қышқылды темір (FeO₄), 0,3 г гипосульфит натрий, 12 мл индикаторлық финохромның 3% судағы ерітіндісін қосады. Қоректік ортаны стерильденген шыны түтіктерге 5-6 мл мөлшерінде құйып, буымен 20 минут аралығында стерильдейді. Қоректік ортаны қолданар алдында балқытады да, жазықтықта суытады. Бактерияларды қоректік ортаны жазықтығына, сонан соң шаншу арқылы оларды тік қатырылған ортаның төменгі бөліміне себеді. Бактериялар күкірт сутегін бөліп шығаратын болса, тік қатырылған орта қызыл түске, ал оның төменгі жағы қара түске боялады.

Күкірт сутегін қоректік ортада анықтау үшін 10%-дық сірке қышқылды қорғасынның ерітіндісімен дымқылданған сүзгіш қағаздың тілімдері қолданылады. Күкіртті қорғасынның пайда болуынан тілімнің ұшы қара түске боялады.

Микробтардың редукциялау қасиеттерін зерттеу қоректік орталарға құйылған органикалық бояулардың (метилен көгінің, малахитті жасылдың, бейтарап қызылдың және т.б.) түсінің өзгеруін анықтауға негізделген. Қоректік орта ретінде көбінесе сүт қолданылады. Зерттеуге арналған өсіндіні бактериологиялық ілмектің көмегімен бояуы бар қоректік ортаға себеді де, термостатта 24 сағат бойы ұстайды. Микроб ферменттерінің әсерінен бояу түссізденеді немесе оның бастапқы түсі өзгереді.

1 Бір тәуліктік агар өсіндісінің бетіне 2 мл 1%-дық сутегінің асқын тотығын таратады. Каталазаның барында бөлініп шыққанда қоректік ортаның бетінде көпіршіктер пайда болады.

2 Зат шынысының бетіне сутегінің асқын тотығының 3-10%-дық ерітіндісін тамызады да, оны ілмекпен алынған агар өсіндісінің массасымен араластырады. Газ көпіршіктерінің бөлініп шығуы каталазаның түзілуін дәлелдейді.

3 Каталазаны сорпа өсіндісінде анықтау үшін шыны түтікке өсіндінің 1 мл-ін құяды да оған 1 мл сутегі асқын тотығының 10%-дық ерітіндісін қосады. Каталаза барында газ көпіршіктері бөлініп шығады.

Бактериялардың гемолиттік қасиеттерін зерттеу. Кейбір бактериялар эриторциттерді талқандайтын ерекше заттар – гемотоксиндерді бөліп шығарады. Микроорганизмдердің осы қасиеттерін анықтау үшін оларды 5%- фибрині жоқ қаны бар қоректік ортаға себеді (қанды ЕПА). Гемолиттік қасиеттері бар микробтардың мекендерінің айналасында мөлдір аймақ (түссіз немесе боялған) пайда болады. Сұйық қоректік ортаға себілген мұндай микробтар эритроциттерді гемолизге ұшыратып, ортаны мөлдірлетеді.