Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ұйым дас ты ру әдіс те рі: лон ги тюд тық (бір адам дар ды ұзақ
уа қыт бойы, бір не ше қайтара зерт теу), ке шен дік әдіс (зерт теу ге әр түр лі ғы лым өкіл де рі қа ты на са ды, бір ны са на ны әр түр лі амал- дар ар қы лы зерт тей ді). Зерт теу (эм пи ри ка лық) әдіс те рі – ба қы лау жә не өз-өзін ба- қы лау не ме се инт рос пек ция, экс пе ри мент (та би ғи, қа лып тас ты- ру шы, ла бо ра то риялық), пси хо ди аг нос ти ка лық әдіс тер (тест тер, сауал на ма лар, ан ке та лық (сырт тай сауал на ма алу), со циомет рия, сұх бат, әң гі ме ле су), іс-әре кет нә ти же ле рін тал дау, өмір баян дық әдіс тер. Алын ған мә лі мет тер ді өң деуде гі әдіс тер: сан дық (ста тис ти- ка лақ) жә не са па лық (мә лі мет тер ді же ке леп топ тас ты ру) тал дау. Айып та лу шы тұл ға ға пси хо ло гия лық-диаг нос ти ка лық әсер ету әдіс те рі (ау тот ре нинг, топ тық тре нинг, пси хо кор рек ция, пси- хо ло гия лық ке ңес, пси хо те ра пев ти ка лық әсер ету, сот пси хо ло- гия лық әдіс тер). Ба қы лау әді сі пси хо лог тың іс-әре ке тін де не гіз гі құ рал дың бі- рі бо лып та бы ла ды. Бас қа әдіс тер мен зерт те лу ші ту ра лы ала ал- майт ын ақ па рат тар ды ба қы лау ар қы лы алу ға бо ла ды, оның не гіз- гі се беп те рі: зерт те лу ші кей кез де рі мә лі мет бе ру ден бас тар та ды не ме се са на лы түр де ой дан құ рас ты рыл ған да йын жа уап қайтара- ды; сұ рақ қою ба ры сын да зерт те лу ші бел гі лі ба ғыт қа тұ рақ та лып қа ла ды да, өзі бер ген жа уап та ры на есеп бе ре ал май ды, т.с.с. 13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ... 309 Әң гі ме ле су әді сі – зерт те ле тін мә се ле ні то лық ты ру үшін қол- да ны ла тын қо сым ша тә сіл. Өті ніш тің дәл ді гін анық тау, мә се ле ні то лық әрі нақ ты ше шу үшін адам мен ар найы маз мұн ды әң гі ме жүр гі зу ке рек. Әң гі ме ле су зерт теу мін дет те рі не бай ла ныс ты жо- ба лы түр де ұйым дас ты ры луы жөн, бі рақ бас қа объек тив ті әдіс- тер мен үйле суі ке рек. Мұн дай әң гі ме ле су ал ғаш қы мә лі мет тер- ді жи науға кө мек те се ді. Тә жі ри бе лі пси хо лог тар ерек ше кө ңіл ді топ тық әң гі ме ле су ге ауда ра ды. Топ тық әң гі ме нің бас ты мақ са ты – қыл мыс кер лер ді түр ме нің жа ңа тәр ті бі не, ере же сі не бейім де- лу ге, олар дың жа уап кер ші лік се зім де рін жо ға ры ла ту ға, па ра сат- ты лық ты да мы ту ға кө мек те су, ме ке ме де қо ла ны ла тын бас қа да әдіс тер ді қа был дау ға жәр дем де су. Соң ғы кез де рі пси хо лог тар ды си қыр шы ре тін де елес те те ді, яғ- ни олар адам дар дың іш кі жан дү ниесін кө ре ала ды де ген ұғым қа- лып тас қан. Сон дық тан да тап сы рыс бе ру ші де пси хо лог тың мін- дет те рі мен мүм кін дік те рі жа йын да дұ рыс тү сі нік бо луы қа жет. Пси хо лог-ма ман дар дың мен шік ті әдіс те ме ле рі нің бі рі – ке шен- ді тест тер, олар қол да ну ға қо лай лы құ рал дар бо лып са на ла ды. Тест ағыл шын сө зі нен ау дар ған да «сы нақ» де ген ма ғы на ны біл ді- ре ді. Тест – күр де лі тех ни ка лық құ рал дар ды қа жет ет пейт ін стан- дарт ты, қыс қа сы нақ. Қа зір гі кез де тес ті леу әді сі пси хо ло гияда ғы бас қа әдіс тер мен бір ге қол да ны ла ды. Оның кө ме гі мен тұл ға лық қа сиет тер ді, адам ның қа бі лет ті лі гін, икем ді лі гін, іс кер лі гін сипат- тау ға, қан дай са ла да жұ мыс ат қар уына бо ла тын ды ғын анық тау ға бо ла ды. Сауал на ма (бет пе-бет, сырт тай) ар қы лы сот та лу шы лар- дан объек тив ті жә не суб ъек тив ті тұр ғы да ғы ай ғақ тар ту ра лы ақ- па рат алы на ды. Сұх бат стан дарт ты жә не стан дарт ты емес бо лып екі ге бө лі не ді. Стан дарт ты сұх бат тың сау ал да ры мен олар дың ре ті ал дын ала анық та ла ды жә не олар бар лық сы наушы лар ға бір дей. Пси хо лог-зерт теу ші сауал дар ды өз гер те ал май ды. Ал стан дарт ты емес сұх бат та, ке рі сін ше, сауал дар ды өз гер ту ге бо ла ды. Ан ке та (сырт тай сау ал на ма алу) сұх бат қа қа ра ған да құ пиялық ты жә не ашық түр де гі жа уап ты қа жет ете ді. Көп жағ дай лар да ан ке та лық әдіс пен сұх бат бір ге жүр гі зі ле ді, бұл тал дау ке зін де ке рек ті мә лі- мет тер ді қыс қа мер зім де алу ға мүм кін дік ту ды ра ды. |