Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| ӘОЖ159.9:34(075.8)
КБЖ88.4я73 ISBN 978-601-04-1571-3 © Ақажанова А.Т., 2020 © «Қазақ университеті» баспа үйі, 2020 А 33 КІРІСПЕ Ғ ы лым ның қа зір гі за ма науи да му ба ры сы, бір жа- ғы нан, ғы лы ми бі лім дер дің жік те луімен, екін ші жа ғы нан, бі лім дер дің кі рік ті рі луі, яғ ни бір са ла- ның екін ші бі рі не то ғы суымен си пат та ла ды. Осы тұр ғы- дан ал ған да, пси хо ло гия жә не құ қық ғы лым да рын бір-бі- рі мен бай ла ныс ты ру шы буын бо лып са на ла тын заң пси хо- ло гиясы сияқ ты ғы лым ның же ке бө лі ніп шы ғуы да заң ды құ бы лыс бо лып та бы ла ды.«Заң пси хо ло гиясы» пси хо ло- гия ғы лы мы ның қол дан ба лы са ла сы ның бі рі еке ні бар лық пси хо лог тар ға мә лім. Сон дық тан жо ға ры оқу ор нын да ғы ке ле шек пе да гог-пси хо лог тар өз ма ман дық та ры на қа тыс- ты бі лім дер ге сүйене оты рып, құ қық ғы лым да рын да ғы заң ды лық тар ды осы пән ар қы лы мең гер ге ні жөн. Оқу құ- ра лы ар қы лы заң пси хо ло гиясы ның зерт теу объек ті сі ту- ра лы бі лім дер ді, яғ ни адам жә не оның бас қа адам дар мен, қо ғам жә не та би ғат пен құ қық тық қа ты на сын, тұл ға лық іс-әре кет тің пси хо ло гия лық ме ха ни зм де рін, заң ды лық тар жүйе сін қа лып тас ты ру көз дел ген. Оқу құ ра лын да заң гер мен пси хо лог іс-әре ке тін де гі та ным дық үдеріс тер, эмо циялық күй лер мен се зім дер дің пси хо ло гия лық-құ қық тық ас пек ті ле рі, қыл мыс кер дің пси- хо ло гия лық ерек ше лік те рі, юве нал дық әді лет ті лік жә не ар найы заң гер қыз мет кер ле рі нің кә сіп тік мін дет те рі, қыл- мыс тық құ қық жә не бұ қа ра лық ақ па рат құ рал да ры ның ауыт қы мі нез-құлық ты қа лып тас ты ру да ғы әсе рі, вик ти мо- ло гия жә не кә ме лет ке тол ма ған дар дың вик тим ді лі гі то лық жә не маз мұн ды си пат тал ған. 3 Бү гін гі таң да са па лы жә не те рең түр де гі тер геу жә не сот жұ- мыс та рын пси хо ло гия лық бі лім мен бі лік ті лік ті пай да лан бай жүр гі зу ді елес те ту қиын. Заң гер дің пси хо ло гия лық да йын ды ғы – қыл мыс кер мі нез-құл қын, қыл мыс тық топ тың пси хо ло гия лық си пат та ма сын, қыл мыс тың мо тив те рін (уәж де ме ле рін), пси хо- ло гия лық ме ха низ мін, то лық қан ды тү сі ну ге жәр дем де се ді. Осы орай да, заң пси хо ло гиясы ның жо ға ры оқу орын да ры на ен гі зі луі Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның құ қық тық заң на ма ла ры ның қайта қа ра лып өз гер уіне, на рық тық эко но ми ка жағ да йын да ғы орын ал- ған ауыт қы мі нез-құлық ты тү зе ту ге, қыл мыс тың ал дын алу ға ба- ғыт тал ған ша ра лар дың нә ти же лі болуына өз үле сін қо са ды. Заң гер жә не прак тик-пси хо лог ма ман дар иеле рі не пси хо ло- гия лық тұр ғы да ғы та ным ды лық тек қа на құ қық тық жағ дай лар- ды, әр түр лі жағ даят тар ды ше шу ге ға на ба ғыт тал май ды, со ны мен қа тар көп те ген қыл мыс тық-процессуал дық заң дар ды іс ке асы ру- ға, пе ни тен циар лық ме ке ме де бос тан дық қа даяр лау ша ра ла рын ұйым дас ты ру ға қа жет екен ді гін бай қа та ды. Заң бұ зу шы лық тың қай нар кө зі, не гі зі ба ла лық шақ екен ді гін ес ке ре ке ле, кә ме лет ке тол ма ған жа сөс пі рім дер дің қыл мыс қа ба- ру се беп те рі не – әлеу мет тік-пси хо ло гия лық жағ даят тар ға, де ли- нк вент ті (қыл мыс тық) мі нез-құлық қа, вик тим ді лік ке, юве нал дық қыз мет кер лер дің іс-әре кет те рі не, ерек ше кө ңіл ауда рыл ған. Ав тор дың әлеу мет тік-пси хо ло гия лық тә жі ри бе сі жа бық ме- ке ме лер де (2006 жыл дан бас тап) өтілуіне бай ла ныс ты пе ни тен- циар лық бө лім те рең си пат тал ған. Ав тор пе ни тен циар лы ме ке ме- лер дің пси хо ло гия лық жақ та ры на ерек ше на зар ау дар ған. Яғ ни ше тел дік жә не қа зақ стан дық пе ни тен циар лық жүйе жағ дайла ры, бас бос тан ды ғы нан айы рыл ған дар дың оқ шаулан ған да ғы эмо- циялық күй ле рі, жа бық ме ке ме қыз мет кер ле рі нің іс-әре кет те гі ерек ше лік те рі жә не олар ға тән пси хи ка лық күй лер дің кө рі ніс те рі баян дал ған. Оқу құ ра лы ның өте пай да лы жа ғы ның бі рі – тұл ға- ны зерт теу де гі ав тор дың ұсын ған әдіс те рі, әлеу мет тік оқ шаулан- ған дар ды қайта бейім деу мен қайта әлеу мет тен ді ру де гі пси хо ло- гия лық ша ра лар, пе ни тен циар лық ме ке ме лер де гі пай да ла на тын пси хо ди аг нос ти ка лық жә не кор рек циялық (тү зеу) жұ мыс тар дың үл гі ле рі. Қо сым ша да теория лық ма те ри ал дар ды мең ге ру ге ар- нал ған өз бе ті мен ше ше тін прак ти ка лық есеп тер ұсы ныл ған. Заң психологиясы 4 |