Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Со циомет рия әді сі тұл ға ның топ та ғы ор нын топ мү ше ле рі нің
өза ра қа рым-қа ты нас жүйе сін, сот та лу шы лар дың бө лім ше сін де гі кі ші топ та ғы ор нын бі лу ге қол да ны ла ды. Со ци ог рам ма ны тал дау мен өл шеуде әр түр лі ке зең дер де сот та лу шы лар дың қа лып тас па- ған сфе ра сы ның дам уын бас қа ру ға кө мек те се ді. Пси хо лог ма ман пси хо ди аг нос ти ка ға бай ла ныс ты әдіс те ме лік құ жат тар мен, пси хо мет рия лық іс-қа ғаз дар мен жұ мыс істей алуы қа жет: тес ттің пси хо мет рия лық си пат та ма сы, оның ба ғыт ты лы- ғы, тес ттің қан дай дең гейде қай ти пі не сәй кес ке ле тін ді гін ажы- ра та бі луі ке рек. Әдіс те ме ні пай да лан бас бұ рын дәйек ті лі гі пен ва лид ті лі гін, се нім ді лік ке не гіз дел ге нін не ме се не гіз дел ме ге нін анық тап алу пси хо лог қа тән әре кет. Пси хо лог тың іс-әре ке тін жүйелеу мақ са тын да жә не пси хо- ло гия лық қыз мет тің бе де лін кө те ру де әр бір әдіс те ме ні ке рек ті ком по не нт тер мен (сы ңар лар мен) топ тас ты ру қа жет. Тес тік тап- сыр ма лар ды орын дау да жә не оның нә ти же ле рін есеп теу де ес кі, мы жыл ған ма те ри ал дар ды, қа ғаз дар ды мүм кін ді гін ше пай да лан- ба ған жөн. Мұн дай пси хо лог тың іс-әре кет ке де ген нем құ рай лы қа ты на сы ме ке ме қыз мет кер ле рін де оның жұ мы сы ның нә ти же сі- не кү дік ту ды ра ды, бе де лін тө мен де те ді. Ме ке ме бас шы лы ғы пси хо ло гия лық зерт ха на ны ке рек ті құ- рал дар мен қа жет ті құ жат тар мен, әр түр лі кө бейт іл ген зерт теу ші- Заң психологиясы 314 нің жа уап бланк кар точ ка ла ры мен қам та ма сыз ету қа жет. Пси хо- ди аг нос ти ка ның әдіс те ме лер қо ры ау қым ды, тия нақ ты түп тел ген түр де пап ка лар да ор на ла суы тиім ді бо лып ке ле ді. Же ке мі нез-құлық тың қа сиет те рін, қа ты на сын (оқу ға, ең бек ке, ұжым ға, өз-өзі не жә не қор ша ған ор та ға, қыл мыс қа жә не жа за ға, т.б.) зерт тей оты рып, айып та лу шы тұл ға ның не гіз гі өмір лік ба- ғыт ты лы ғын ай қын дау ға бо ла ды. Ке ле сі диаг нос ти ка лық әдіс те ме лер ді қол да ну ға жә не со лар- дың нә ти же сі не сүйе ніп қо ры тын ды жа сауға бол майды: – жал пы ға мә лім (по пу ляр ный), кө ңіл кө те ре тін же ңіл әдіс те- ме лер дің нә ти же сін; – нор ма ла ры бе кі тіл ме ген әдіс те ме лер ді; – зерт те ліп отыр ған топ қа сәй кес кел мейт ін нор ма тив ті әдіс- те ме лер ді; – бел гі сіз өң деуші лер дің ком пью тер лік әдіс те ме лер нә ти же ле рін. – диаг нос ти ка лық мә лі мет тер ді айып та лу шы лар ға жа рия ету- ге бол майды, бұл пси хо лог тың бе де лін тү сі ріп не ме се от- ряд та, бри га да да дау-жан жал дың туын да уына се беп ші бо- луы ық ти мал. Пси хо ди аг нос ти ка лық тек се ру нә ти же сі бо йын ша пси хо лог анық та ма жа за ды, пси хо ло гия лық порт рет құ рас ты ра ды, әдіс те- ме лер нә ти же ле рін өң дей ді: Анық та ма – алын ған нә ти же, жа сал ған жұ мыс, мақ сат ты түр- де жүр гі зіл ген пси хо ло гия лық әдіс-тә сіл дер жа йын да ғы жал пы есеп;анық та ма ның то лық мә ті ні соң ғы ше шім нің жә не кыс қа тү- сі нік те ме ге не гіз де ле ді. Пси хо ло гия лық (бей не) порт рет – же ке не ме се топ тық, тұл ға- ның не ме се топ тың ерек ше лі гін си пат тау. Пси хо ло гия лық порт- рет тің түр ле рі: те рең де тіл ген пси хо ло гия лық порт рет, жал пы ла- ма пси хо ло гия лық порт рет, же ке лік пси хо ло гия лық бей не, экс- пресс-пси хо ло гия лық порт рет. Пси хо ло гия лық порт рет ке ле сі бөл шек тер ден (блок тар дан) құ- ры луы мүм кін: – биог ра фия лық жә не әлеу мет тік-де мог ра фиялық; – қыл мыс тық, жа сал ған қыл мыс жә не оған қа тыс ты мә лі мет тер; 13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ... 315 – ме ди ци на лық, ден сау лы ғы ның жағ дайы оның мі нез-құл қы- на әсе рі; – пси хо ло гия лық, тем пе ра мент, мі нез-құлық ерек ше лік те рі, пси хи ка лық жағ дайы, тұл ға ның ба ғыт ты лы ғы, эмо ционал- ды-ерік тік жә не та ным дық аума ғы, жұ мыс қа қа бі лет ті лі гі; – ең көп бай қа ла тын қа сиет тер дің ті зі мі; – қол да ныл ған зерт теу әдіс те рі мен әдіс те ме лер; – жү ріс-тұ ры сын, мі нез-құл қын бол жау; – әр түр лі мі нез де ме лер. Пси хо ло гия лық порт рет ша ма дан тыс ар тық ақ па рат пен жүк- тел ме ге ні жөн. Алын ған нә ти же лер не гі зін де, бар лық мі нез де ме- лер бо йын ша ор та ша көр сет кіш тер анық та ла ды. Ме ке ме нің ма ңыз ды бел гі ле рі нің бі рі: жүйелі тап сы рыс бе ру. Пси хо лог қа тап сы рыс бе ру ауыз ша жә не жаз ба ша тү рін де бе- рі ле ді, өті ніш ті тап сы рыс бе ру ші тол ты ра ды не ме се пси хо лог тап сы рыс бе ру ші нің кө зін ше тол ты ра ды. Тап сы рыс тың не гіз гі мін дет те рі: – пси хо ди аг нос ти ка лық зерт теу лер ді жүр гі зу дің тү сі нік те ме сі; – тап сы рыс бе ру ші лер дің мақ сат та ры ның нақ ты лы ғы; – пси хо лог тың бар мүм кін ді гі мен жұ мыс та ры ның түр ле рі ту- ра лы тап сы рыс бе ру ші ге то лық мә лі мет бе ру; – пси хо лог тың жұ мыс ты жүйелі түр де жос пар лау мін де ті; – пси хо лог тың тап сыр ма ны жо ғар ғы дең гейде орын дау ға ты- ры суы; – тап сы рыс бе ру ші нің жо ға лт қан уақы ты мен ма те ри ал дық жағ да йын ес ке ру; – тап сы рыс бе ру ші мен пси хо лог тың бірін-бі рі тү сі нуі жә- не тап сы рыс бе ру ші ге жұ мыс тың қо ры тын ды ла рын бі рі гіп тал қы лауға мүм кін дік ту ды ру; – пси хо лог іс-әре ке ті нің ма ғы на лы ғы жә не бе де лі нің жо ға ры- лауы, пси хо лог қыз мет ке рі нің парапар бей не сін қа лып тас ты ру. Кей кез дер де пси хо лог қа мүл де нақ ты лан ба ған мін дет тер қойыла ды не ме се оның құ зы ре ті не жат пайт ын жұ мыс тар тап сы- ры ла ды. Тү зеу ме ке ме сі нің қыз мет кер ле рі пси хо лог қа бір ға на сұ ра ныс пен –оны ма за ла ған мә се ле лер ді ше шу үшін ке ле ді. Заң психологиясы 316 Пси хо лог жұ мы сы ның ма ңыз ды эле ме нт те рі нің бі рі –өзі нің та- ра пы нан бе ріл ген ұсы ныс тар дың орын далуын ба қы лау. Егер бас қа- ру ме ке ме қыз мет кер ле рі пси хо лог-ма ман ның қа был да ған ше шім- де рін, пі кі рін си рек ес ке ре тін бол са, бұл мә се ле ні жо ға ры са ты да ғы тер ри то риялық бас қа ру ор ган бас шы сы ның ал ды на қою қа жет. Пси хо ди аг нос ти ка лық зерт теу нә ти же ле рі ме ке ме қыз мет- кер ле рі нің не ме се сот та лу шы ның жиын тық кар та сы на ен гі зі ле- ді, он да зерт теу дің өт кі зіл ген күн де рі, пай да лан ған әдіс те ме лер- дің көр сет кіш ба ға ла ры жа зы ла ды, әр бір өт кі зіл ген әдіс те ме лер бланк нә ти же сін де өң де ле ді, кар то те ка ал фа вит не ме се ка те го- рия бо йын ша фор мат та ла ды. Не бір же ке лен ген тұл ға лар ға, яғ ни сырт қа шы ға рыл майт ын дар, ка ран тин де гі лер ге же ке кар то те ка ашы ла ды. Зерт теу нә ти же ле рі, аты-жө ні, әке сі нің аты, зерт те лу күн де рі, зерт те лу дің се беп-сал да ры, қол да ныл ған әдіс те ме лер, қо ры тын ды нә ти же ле рі ком пью тер лік ба за ға ен гі зі ліп, ста тис ти- ка лық тал дау дан өте ді. Стан дарт тал ған әдіс те ме лер ав то мат тал ған түр де (ком пью- тер де) не ме се қол дан өң де ле ді. Қан дай жағ дайда да нұс қа ма ны мұ қият оқып, ал дын ала та ны сып, әдіс те ме нің ин те рп ре та циясын дұ рыс тү сі ніп алуы қа жет. Кө бі не се есеп теу де «ши кі балл» (сы рой балл) қол да ны ла ды. «Ши кі бал дың» алын ған көр сет кіш те рі стан дарт тал ма ған көр- сет кіш тер де кө рі нуі мүм кін, кө бі не се пайыз дар да, мы са лы: 9/12* 100% = 75%. Стан дарт ты ба ға лауға кө шу ар найы таб ли ца (кес те) кө ме гі мен жү ре ді. Қол мен есеп те ген жағ дайда өте мұ қият бо лып, қа те жі бер меуге ты ры су ке рек. Нә ти же лер ді өң деу тап сы рыс бе ру ші нің кө зін ше жүр гі зіл мейді жә не нә ти же ре тін де «ши кі» не ме се же ңіл ин те рп ре- та циялан ған (өң дел ген) мә лі мет тер ді бер уіне бол майды. Сұ рақ на- ма лар бо йын ша өте тө мен нә ти же бол ған жағ дайда зерт те лу ші мен қо сым ша әң гі ме жүр гі зі ліп, же ке сұ рақ тар қоюға бо ла ды. Кө бі не се зерт те лу ші сұ рақ тар дың нұс қа ма ла рын дұ рыс тү сін- бей жа та ды, сон дық тан мұн дай жағ дайда қо сым ша тү сі нік те ме- лер мен жә не пай да лы мә лі мет тер мен то лық ты ру пси хо лог тың не гіз гі мін дет ті. 13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ... 317 жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|