Н. гумилева ministry of education and science of kazakhstan

1.Давыдов В.В., Срободчиков В.И., Цукерман Г.А. Младший школьник как субъект учебной деятельности // Вопросы психологии, 1992, №3. С. 14-17.

2.Зак З.А. Развитие теоретического мышления у младших школьников: Автореф. дисс. док. психол. н. – М.: 1989, 33 с.

3.Джакупов С.М. Психологическая структура процесса обучения. - Алматы: Қазақ университеті, 2004, 312 с.

4.Тихомиров О.К. Психология мышления. – М.: Изд-во МГУ, 1984, 189 с.

5.Калмыкова З.И. Продуктивное мышление как основа обучаемости. - М.: Педагогика, 1984, 200 с.

Брушлинский А.В. Мышление как процесс и проблема деятельности // Вопросы психологии, 1982, №2. С. 28-31.

6. Мұқанов М.М. Бақылау және ойлау. – Алматы: Қазақ универ-ситеті, 1959, 120 б.

В этом возрасте у детей отмечаются повышенный интерес кразличного рода деятельности, стремление делать что-то своими руками, повышенная любознательность, появляются первые мечты о будущей профессии. Первичные профессиональные интересы возникают в учении, что создает благоприятные условия для формирования нужных деловых качеств.

Профессиональное самоопределение становится психологическим центром социальной ситуации развития. Профессиональное самоопределение - это многомерный и многоступенчатый процесс, в котором происходит выделение задач общества и формирование индивидуального стиля жизни, частью которой является профессиональная деятельность. Профессиональное самоопределение можно рассматривать как серию задач, которые общество ставит перед формирующейся личностью и которые эта личность должна последовательно разрешить в течение определенного периода времени; как процесс поэтапного принятия решений, посредством которых индивид формирует баланс между своими предпочтениями и склонностями, с одной стороны, и потребностями существующей системы общественного разделения труда - с другой; как процесс формирования индивидуального стиля жизни, частью которого является профессиональная деятельность /4, с. 84/.

Профессиональное самоопределение диктуется усложнением социальной жизни и тех требований, которые современное общество предъявляет к уровню профессионального образования и личностной зрелости взрослых представителей.

В психологии подростковый возраст рассматривается как психологический возраст перехода к самостоятельности, период самоопределения, приобретения психической, идейной и гражданской зрелости, формирования мировоззрения, морального сознания и самосознания. Причина заключается в том, что расширяется диапазон социальных ролей и интересов. На этот возраст приходится много критических социальныхсобытий: получение паспорта, наступление уголовной ответственности, возможность реализации активного избирательного права, возможность вступить в брак. Перед каждым встает задача выбора профессии и дальнейшего жизненного пути. Выбор осуществляется дважды: первый раз в 9 классе в связи с выбором формы завершения среднего образования; второй раз - в 11 классе средней школы, когда планируются пути получения высшего образования или непосредственного включения в трудовую деятельность, то есть дважды старшеклассник попадает в ситуацию выбора продолжения образования в одной из его конкретных форм. Профессиональное самоопределение нельзя рассматривать как «стоп-кадр» процесса развития: приобретаемый на избранном пути опыт меняет картину возможностей человека и направление его дальнейшего развития. Профессиональное самоопределение составляет важный момент личностного самоопределения, рассматривается как непрерывный процесс поиска смысла в выбираемой, осваиваемой и выполняемой профессиональной деятельности, как процесс чередующихся выборов, каждый из которых - важное жизненное событие, определяющее дальнейшие шаги на пути профессионального развития личности. Центром профессионального самоопределенияявляется ценностно-нравственный аспект, развитие самосознания, потребность в профессиональной компетентности /5, с. 53/.

Необходима разумная и неманипулятивная корректировка профессионального выбора, основанная не на выдаче готовых рекомендаций, а на постепенном формировании у учащегося способности самостоятельно планировать профессиональные и жизненные перспективы, своевременно корректировать их /5, с. 107/.

Анализ многочисленных ответов из бесед с подростками показывает, что особенностью самоопределения современных старшеклассников является ориентация на престижность профессий, на элитность, охваченность идеей быстрой карьеры, богатства. С помощью изощренной манипуляции средств массовой информации и общественного мнения формируется основа для профессионального выбора конкретного человека, что подрывает саму суть самоопределения. Однако престиж той или иной профессии находится в обратном отношении к ее массовости: чем престижнее профессия, тем больше в ней будет претендентов на одно место и тем большему числу из них предстоит отсеяться. Социальное становление молодых происходит в условиях, когда естественное стремление к самоутверждению сталкивается с возрастающей конкуренцией, высокими требованиями к личности на рынке труда. В этих условиях формирования готовности старшеклассников к самоопределению актуализируется проблема педагогического сопровождения жизненного, профессионального и личностного выбора, профессионального сопровождения, оказания помощи учащимся в выборе профессии или последующего образования.

Существует опасность затягивания старшеклассником профессионального самоопределения в связи с отсутствием сколько-нибудь выраженных и устойчивых интересов. Помощь в данном случае заключается в своевременном, на всем протяжении учебы, расширении кругозора и интересов учащегося, ознакомлении с различными видами деятельности, приобщении к труду. Несмотря на то, что раннее самоопределение считается фактором положительным, оно тоже имеет свои издержки: категоричность выбора и нежелание рассмотреть другие варианты часто служат своего рода психологическим защитным механизмом, средством уйти от мучительных сомнений, что в будущем может привести к разочарованию.

Социально-экономические изменения в стране, переход командно-административной системы к рыночной настолько качественно меняют все параметры в социальной жизни общества, что эффективная социализация, социально-профессиональная адаптация выпускника школы возможна только на основе целенаправленной подготовки к жизнедеятельности /6, стр. 51/.

Рыночные отношения кардинально меняют характер и цели труда: возрастает его интенсивность, усиливается напряженность, необходима подготовка компетентного специалиста, способного к функциональной адаптации в различных сферах деятельности, умеющего самостоятельно проектировать и реализовывать свои образовательные и профессиональные ценности, саморазвиваться и самосовершенствоваться. Поэтому профориентация молодежи по своей сути является не только проблемой педагогической, но и общественной. Сущность профориентации как общественной проблемы проявляется в необходимости преодоления противоречия между объективно существующими потребностями рынка труда в сбалансированной структуре кадров и неадекватными традиционно сложившимися субъектными профессиональными устремлениями молодежи.

Сегодня профессиональной ориентации отводится новая роль – это необходимость создания условий для психолого-педагогической поддержки старшеклассников в ее профессиональном самоопределении, помощи в выявлении профессиональных интересов, склонностей, определения реальных возможностей в освоении той или иной профессии, успешной социализации в обществе и активной адаптации на рынке труда.

Профориентация существует не для того, чтобы увеличить конкурс в высшее учебное заведение, а для того, чтобы в последующем «не потерять» студента, который поступил в ВУЗ. Мы «теряем» по некоторым специальностям более 10 процентов студентов в год, которые либо отчисляются за неуспеваемость, либо сами уходят или же, окончив учебное заведение, приступив к работе по специальности, понимают, что они не справляются со своими обязанностями. Ежегодно большое количество студентов отчисляются по собственному желанию из-за неправильного выбора профессии, более 5 процентов молодых специалистов после окончания срока обязательной работы по направлению (два года) меняют род своих занятий, приобретают другую профессию. В связи с этим государство в результате смены профессий и длительного периода адаптации специалистов несет огромные экономические потери.

На основе вышеизложенного на базе проекта «Укрепление семьи и предотвращение социального сиротства» SOS Детская деревня г. Астаны были проведены профориентационные тренинги для школьников в рамках оказания социально-психологической поддержки семьям. Целевой группой проекта являются: многодетные малоимущие семьи; неполные малоимущие семьи; опекунские семьи. Главная цель - снижение риска социального сиротства и изменение жизненной ситуации для детей «группы риска». Исходя из поставленных задач по поддержке детей в оказании социально-психолого-педагогической помощи, были проведены профориентационные тренинги, включающие в себя различные методы: профориентационные игры, методики направленные на выявления склонностей к различным видам деятельности, дискуссии, обсуждение и т.д. В работе со школьниками наиболее эффективны активные методы обучения, которым является тренинг, поэтому не случайно была выбрана именно данная форма работы с детьми.

Таким образом, в ходе занятий дети более четко и конкретно ориентировались в различных видах труда и более ясно выражали свое стремление в выборе той или иной профессии, аргументируя свой вариант исходя из своих пожеланий и способностей, что и являлось главной задачей тренинга. По окончанию занятий для каждого участника были составлены рекомендации по выбору будущей профессиональной деятельности. В посттренинговый период многие дети стали посещать различные творческие кружки, спортивные секции, репетиторские занятия соответствующие их интересам.

На современном этапе развития система профориентации призвана обеспечить координацию действий государственных органов, школы, семьи, органов профессионально-технического, среднего специального, высшего образования и других социальных институтов, участвующих в ее осуществлении, непрерывное и своевременное решение организационно-управленческих вопросов, связанных с профориентацией, комплексное проектирование воздействий профориентационного характера на личность школьника с учетом социально-экономического прогноза. Подготовка к выбору профессии важна еще и потому, что она является неотъемлемой частью разностороннего развития личности, и ее следует рассматривать в единстве и взаимодействии с нравственным, трудовым, интеллектуальным, политическим, эстетическим и физическим совершенствованием личности, то есть со всей системой учебно-воспитательного процесса. Таким образом, профориентация является важным компонентом как в развитии каждого человека, так и в функционировании общества в целом.
Литература

1. 
   Акмеологический словарь/Под общ.ред. А.А. Деркача. – М.: Изд-во РАГС, 2004 г.
   
2. 
   Божович Л. И. Проблемы формирования личности. - М.: Изд-во «Институт практической психологии», 2-ое издание, 1995 г.
   
3. 
   Возрастные особенности подростков/Под ред. Д. Б. Эльконина, М.: 1967 г.
   
4. 
   Кон И.С. Психология ранней юности. - М.: Просвещение, 1989 г.
   
5. 
   Пряжников Н.С. Профессиональное и личностное самоопределение. -Воронеж: НПО «МОДЭК», 1996 г.
   
6. 
   Климов Е. А. Психология профессионального самоопределения молодежи. – Ростов-на-Дону, 2006 г.
   

Жастық шақ – қаны бойынша жақындардың арасында өз орнын іздеуде жас адамның отбасымен өз қарым – қатынасына әлі де рефлекстеуді жалғастыратын кезең. Ол өзі жақсы көретіндердің барлығынан, ол үшін балалық пен ересектік шақта жауапты болғандардан оқшаулану, кейде жатсынудан да өтеді. Бұл енді жасөспірімдік негативизм емес, бұл есейіп келетін ұлы немесе қызымен бұрыңғыдай тікелі қатынастарды сақтауға талпынатын туыстардан жиі жылы көзбен қарайтын, бірақ тұрақты шеттетілуі. Егер өз күресінің ақыр аяғында бозбала немесе бойжеткен өз жақындарына рухани жаңарылған махаббат пен сеніммен оралатын болса, бұл әрине, барлығы үшін де жақсы болар еді.

Ересек шақта өз тұлғасын құруын, қарым – қатынас тәсілдерін саналы құруды бастап, жас адам өзі үшін маңызды қасиеттерді жастық шақта жетілдіру жолын жалғастырады. Алайда біреулерде – бұл арманымен ұқсастыру арқылы рухани өсу болса, басқаларында – еліктеу үлгісі ретінде антиқаһарманды таңдау және осымен байланысты тұлға дамуының салдары.

Тек жастық шақтың аяғына қарай, жас адам өзі көрсеткендей, қорғанатын механизмдерді нақты меңгеруді бастайды, бұл оны өзін сыртқы ықпалдан қорғауға мүмкіндікті беріп қана қоймай, сонымен бірге іштей де берік қылады. Рефлексия басқаның мүмкін болатын мінез – құлығын болжауға және шағым беруге жатпаубасып кіруді алыстататын, қарсы әрекеттерді дайындауға көмектеседі; дене күшінен артық қорғай алатын, іштей ұстанымды тауып алу.

Өмірдің осы кезеңінде адам еңбекте және өмірде өзінің тұрақтануы үшін қабілеттерін қалай іске салатынын шешеді.

Жастық шақ – адам өмірінің аса маңызды кезеңі. Жастық шаққа жасөспірім болып кірген жас адам бұл кезеңді шынайы есейіп аяқтайды, бұл уақытта ол өз тағдырын өзі анықтайды: өзінің рухани даму мен пенделік тіршілігінің жолы. Ол адамдар арасындағы өз орнын, өз іс - әрекетін, өз өмір салтын жоспарлайды. Дәл сол уақытта жастық шақ кезеңі адамға рефлексия мен руханилық жағына қабілеттіліктің даму тұрғысынан ештеңе бермеуі де мүмкін. Осы кезеңнен өтіп, есейген адам жасөспірім психологиялық мәртебесінде болып қалуы мүмкін. /1/.

Жастық шақтың жаңадан пайда болған түрге И.Кон өз бетімен логикалық ойлаудың, бейнелі естің, ақыл – ой жұмысының жеке – дара стилінің, ғылыми іздеуге қызығушылықтың дамуын жатқызады. /2/

Осы кезеңнің басты жаңадан пайда болған түрі өзіндік білім алудың, яғни өзн танудың дамуы, оның мәні - өз - өзіне қатысты нұсқау. Ол құрамына танымдық элементін (өз «Менін» ашу), түсінік элементін (өз бірегейлігі, қасиеттері, мәні жайлы түсінік) және бағалау – еріктік элементін (өзін - өзі бағалау, өзін сыйлау) енгізеді. Рефлексияның, яғни өз әсерлену, сезімдері мен ойлары жайлы толғану түріндегі өзіндік танудың, дамуы бұрын қалыптасқан құндылықтар мен өмір мәнінің сын тұрғысынан қайта бағалануын, мүмкін, олардың өзгеруі мен болашақтағы дамуын ескертеді.

Өмірдің мәні – бұл ерте жастық шақтың ең маңызды жаңадан пайда болған түр. И.Кон атап өткендей, өмір мәні мәселесі осы өмірдің кезеңінде жақын және ұзақ уақыттағы болашақтың есебімен глобальдықтегіс қамтитынболады. /2/

Жастық шақтың тағы бір маңызды жаңадан пайда болған түр өмірлік жоспарлардың пайда болуы, ал бұл өз өмірін саналы құруына ұстанымның оның мәнін іздеудің бастау ретінде көрінеді.

Жастық шақта адам тұлға ретінде және қоғамдық өндіріске, еңбек әрекетіне кіретін адам ретінде өзін - өзі анықтауға ұмтылады. Мамандықты іздеу – жастық шақтың ең маңызды мәселесі. Жастық шақта, жастардың кейбір бөлігі болашақ әрекеті болатын көшбасшылыққа құштарлана бастайтыны, айрықша маңызды. Адамдардың бұл дәрежесі басқаларға ықпал жасауды үйренуге ұмтылады және осы үшін әлеуметтік үрдістерді, оларда саналы рефлексия жасап, зерттейді.

Осылайша, психологиялық зерттеулер студенттердің оқуға қатынасының және оқу әрекетінің қалыптасқандығының өзара байланысын дәлелдейді. Мысалы, студенттердің оқу міндетін қою икемі оқуға қатынастың сипатына әсер етеді деп көрсетілген, бұл сәйкесінше бейімделу үрдісінде теориялық білімге айналатын оқуға қатынастың өзгеруін туғызады.

Бейімделу – бұл динамикалық үрдіс, оның арқасында жағдайлардың өзгергіштігіне қарамастан тірі ағзалардың қозғалмалы жүйелері тіршілігі, дамуы және ұрпақ қалдыруы үшін қажетті тұрақтылықты сақтайды. Ұзақ уақыттағы эволюциясының нәтижесінде қалыптасқан осы бейімделу механизмі үнемі өзгеріп отыратын орта жағдайларында ағзаның тіршілік ету мүмкіндігін қамтамасыз етеді /3/.

Жоғары аталағандардың барлығы тең дәрежеде жануарларға да, адамға да тән. Алайда адамның мағыналы ерекшелігі бар, бұл “индивидуум - орта” жүйесінде сайма – сайлы қарым – қатынасты сақтау үрдісіндегі, оның барысында барлық жүйенің параметрлері өзгеруі мүмкін, шешуші рөлді психикалық бейімделу атқарады.

Психикалық бейімделуді біртұтас өзіндік бақыланатын әрекеттің нәтижесі ретінде қарастырады (“оперативті тыныштық” деңгейінде), соның өзінде оның жүйелік ұйымдастырылуы ерекше аталып кетеді. Бірақ, бұндай жағынан қарағанда жағдай толық байқалмайды. Тұжырымға қажетсіну ұғымын енгізу қажет. Өзекті қажетсінулердің барынша мүмкін қанағаттандырылуы, осылайша, бейімделу үрдісі тиімділігінің маңызды критериі болып табылады. Яғни, психикалық бейімделуді тұлға мен қоршаған ортаның оңтайлы сәйкестілігін қалыптастыру үрдісі деп анықтауға болады. Бұл үрдіс жеке тұлғаға өзінің өзекті қажетсінуін қанағатандыруына және онымен байланысты маңызды мақсаттарды жүзеге асыруына жағдай жасайды, сол уақытта орта талабына адамның барынша әрекеттерін, оның мінез – құлығының сәйкестігін қамтамасыз етеді. Психикалық бейімделу жаппай үрдіс болып табылады, ол психикалық бейімделудің өзімен қатар (яғни психикалық гомеостазды сақтау), өз құрамына тағы екі аспектіні кіргізеді:

а) жеке тұлғаның айналамен үнемі әрекеттесудің оптимизациясы;

б) психикалық және физиологиялық сипаттамалары арасындағы сайма–сайлы сәйкестілікті орнату /6/.

Бейімделу үрдістерін зерттеу жұмыстары эмоционалды ынта салу мен стресс туралы түсініктермен тығыз байланысты. Бұл, стрессті, оның алдына қойылған талаптарға ағзаның өзіндік емес реакциясы ретінде анықтауға және оны ортақ бейімделу синдромы ретінде қарастыруға негіз болды.

Бейімделу - әлеуметтік ортаға жеке тұлғаның үнемі белсенді лайықтану үрдісі, сондай – ақ осы үрдістің нәтижесі. Мінез – құлықтың сипатын анықтайтын осы құрам бөліктердің ара қатынасы жеке тұлғаның мақсаттары мен құндылық бағыттарына және олардың әлеуметтік ортада жүзеге асырылу мүмкіндігіне тәуелді. Әлеуметтік бейімделу үздіксіз жүріп жатса да, бұл түсінік әдетте жеке тұлға іс - әрекетінің және оның қоршаған адамдарының күрт өзгеру кезеңдерімен байланысады. Бейімделу үрдісінің негізгі типтері жеке тұлғаның қажетсіну мен мотивтерінің құрылымына байланысты қалыптасады:
1) белсенді тип - әлеуметтік ортаға белсенді ықпал жасаумен сипатталады;

2) енжар тип – топтың құндылық бағыттары мен мақсаттарын енжар, конформды қабылдаумен анықталады.

Студенттердің үйреніп кетуі, ең алдымен, орта мектеп пен жоғары оқу орнындағы оқыту тәсілдерінің сәйкес келмеуімен қиындатылады. Мекетппен салыстырғанда басқа мәнермен баяндалатын дәрістерді толық түсінбеу, күнделікті бақылаудың болмауы, ең басында студенттердің үлгірімі мен хал –жағдайына теріс әсер етуі мүмкін, ал кейде көңілі қалу мен өз күшіне сенбуіне де әкелуі мүмкін. Лайықтануды сонымен бірге тұрмыстық шарттарының өзгеруі де баяулатады, сондықтан басқа қаладан немесе ауылдан келген студенттер үшін бейімделу әсіресе қиынға соғады. /4/
    Кейбір бірінші курс студенттері күтпеген қиындықтармен кездесіп, мамандықтың дұрыс таңдағандарына күмәндана бастайды. Олардың басым бөлігінде өздерінің болашақ мамандығы жайлы білімнің жетіспеушілігі күмән туғызады, бұл, өз кезегінде олардың ұстанымдарын өзгертеді, оқуға қызығушылықтың жоғалуына, үлгірімнің төмендеуіне әкеледі.
    Жоғары оқу орнындағы оқудың басталуының өзінде, көптеген студенттердің төмен жұмысқабілеттілігі, тез шаршайтындығы, үрейліліктің жоғары деңгейі байқалады. Аңдаусыз ұстанымдармен басқарылатын адам үйреншікті жағдайларда қарапайым, қайталанатын міндеттердің шешілуін жүзеге асырады. Ал ол жаңа жағдайларға түскен кезінде, барлық міндеттер ол үшін типті емес, яғни оның оларды шешетін стандартты тәсілдері жоқ, оған мінез – құлықтың жаңа алгоритмін, өмірлік міндеттерді шешудің жаңа тәсілдерін жасап шығару қажет.
  Бірінші курс студенті оның болашақ мамандығымен тікелей байланысты пәндерді тезірек оқығысы келеді, ал оған оқудың бірінші үш жылында жалпы пәндерді оқуға және олардың болашақта арнайы пәндерді оқыған кезінде және кейінгі өндірістік іс - әрекетте қажет болатынына сенуге ұсынады. Алайда студентті қызықтыру үшін бір сенім аз, сондықтан мотивацияны күшейтіп оқуға қызығушылықтың артуы мақсатында кіші курстарға мамандықтың кейбір элементтерін енгізеді (оның айқын мысалы “Мамандыққа кіріспе” деп аталатынпән болады, өйткені ол барлық факультеттер мен мамандықтарда бар).

Қарқынды әлеуметтік – экономикалық өзгерістер, ғылымның түрлі салаларында білімді жанақтау, өндіріс үрдістерін жетілдіру, қоғамның тез информатизациясы – осының барлығы адамға жаңа талаптарды туғызды. Қазіргі заманғы қоғамға қоршаған ортамен бірге тіршілік ете алатын ғана емес, сондай – ақ онда өз ішкі потенциалын жүзеге асыруға қабілетті адамдар қажет. Алайда қазіргі заманғы жастардың басым бөлігі өзгеріп отыратын дүниенің жағдайларында бейімделуге және дамуға қабілетті емес. Жастардың бейімделмеуі мәселесі, болашақ мұғалім жайлы сөз қозғалғанда әсіресе өзекті. Жас маманның қалай дайындалуына оның профессионалды – педагогикалық іс - әрекеті, ал сәйкесінше, оның оқушыларының дайындық және даму деңгейі де байланысты.

Қазіргі уақытта профессионалды дайындықтың бастапқы сатысында студенттердің бейімделу мәселесі педагогикалық баспасөзде орталық орынның біреуін алады. Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесі қоғамдық өмірдің өзгерістеріне дайын болмауымен түсіндіріледі, дәстүрлі түсініктегі білім ғана кешегі оқушылардың табысты бейімделуінің құралы ретінде шыға алмайды.

Өз зерттеуімізде біз бейімделуді, студенттің жаңа – болашақ мұғалім – мәртебесіне ие болуына жағдай жасайтын үрдіс, тұлғаның профессионалды әлеуметтендірілуінің контекстінде қарастырамыз.

Д.Б. Богоявленская, Ю.Н. Кулюткина, Н.А. Милославованың соңғы зерттеулерінде бейімделудің тұлғаның өзінің оқу және тәрбиеде белсенділігінен тәуелділігі ерекше атап көрсетілді. Берілген мәселе бойынша көптеген еңбектердің талдауы, іс - әрекеттің жаңа шарттары мен мақсаттарына сәйкес ортаның өзгеруіне жағдай жасайтын, іздеу (интеллектуалды) белсенділігі түрінде ашылатын, тұлғаның ортамен өзара әрекеттесу үрдісі ретінде көрінетін, бейімделудің өз түсінігін қалыптасуына жағдай жасаған. /5/.

Профессионалды – педагогикалық дайындыққа бейімделу үрдісінің мағыналық сипаттамаларын түсіну үшін келесі негізгі қызметтер бөлініп алынды: коммуникативті, мотивационды, бағыттаушы, дамытушы, когнитивті. Бейімделу үрдісінің барлық бөлініп алынған қызметтері оның құрылымымен орталанған, атап айтқанда әлеуметтік рөлдермен, мінез – құлықтың әлеуметтік формаларымен және әлеуметтік байланыстармен.

Бейімделу үрдісінің бірінші сатысы – автономизация — бірінші курс студенті өзін ортаға қарама – қарсы қоятынымен сипатталады. Екінші саты – теңестіру — “кешегі оқушының” қоршаған студенттік орта жүйесіне қосылуын білдіреді. Үшінші саты — бірігу — студент өзін жоғары оқу орынның білім беру кеңістігі жүйесінің құрам бөлігі ретінде сезінгенде, жүзеге асады. Сонымен бірге, өз зерттеу жұмысымызда біз бейімделудің бірнеше деңгейлерін ажыраттық: дезадаптация, енжар және белсенді бейімделу.