Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

71 
2) жұмысты әділ бағалау; 
3) марапаттау нәтижелілікке байланысты; 
4) бәсекелестік емес, ынтымақтастық атмосферасын туғызу; 
5) жұмысқа кепілдік, т.б. 
Мотивацияның тағы да үш жалпы «экономикалық ережесі» 
бар: 
1. Сыйақы көлемі еңбекақының 30 пайызынан кем емес. 
2. Экономикалық әдістер тиімділігі, олардың әлеуметтік-
психологиялық әдістермен сабақтасуы кезінде күрт өсуі. Мы-
салы, сыйақыны көпшіліктің алдында тапсыру. 
3. «Шалғай материалдық пайданың» қателіктерінен қашқақ-
тау (зейнетақы қорына жарна аудару ағымдық мотивацияға 
ықпал етпейді). 
Мақсаттық әдіс екі маңызды психологиялық заңдылыққа 
негізделеді: 
1. Мақсаттарға нақты форма беріледі, бұл мотивацияның 
артуына соқтырады. Психологияда субъективті қабылданған 
мақсаттың болуы мінез-құлықтың маңызды және дербес мо-
тивациясы болып есептеледі. Мұндай мақсат «квазиқажеттілік» 
ұғымымен белгіленеді. 
2. Қиын мақсаттар жеңіл қол жететіндермен салыстырғанда 
үлкен мотивациялы күшке ие болады. Бұл, психологиялық тұр-
ғыдан, қиын мақсат адамның өз мүмкіндіктері мен өзінің мән-
ділігін өзі бағалауын арттырады деп түсіндіреді. 
Жетекшілік атқарушылар алдындағы төмендегідей мақсат-
тарын тұжырымдайды: 
1) мақсаттардың өлшемділігі; 
2) жұмыс нәтижелерін белгілеу; 
3) дәл мерзімдер; 
4) еңбек өнімділігінің өсу мүмкіндігіне зейінді шоғырлан-
дыру; 
5) атқарушылар үшін әлеуетті ынталандырулар; 
6) ұйымды қолдау; 
7) бақылау; 
8) мақсатқа жауапты тұлғалар; 
9) мақсатқа қол жеткізу нәтижелерінің айқындығы, баға-
лануы, т.б. 

72 
Жұмыстарды жобалау және қайта жобалау әдісі (еңбекті 
байыту). Жобалау мен қайта жобалаудың мақсаты мотивацияны 
жетілдіру жолымен арттыру. Қайта жобалау адамның өз жұмы-
сына деген қатынасын оң қатынастарға өзгертеді, мотивация 
мен еңбек тиімділігін арттырады. Мұндағы басты ереже – 
қызметкерді жұмысты жобалауға тарту. Осы әдістің негізінде 
еңбекті «кеңейтудің» (байытудың) психологиялық заңдылық-
тарын ескеру қажет. Жұмыстың мазмұны мен ұйымдастырылуы, 
оған гигиена факторларының, әсіресе мотив-факторлардың 
толық жиынтығын енгізетіндей етіп өзгереді. Мотивацияға қа-
тысты жұмыстың негізгі сипаттары: 
1) нәтижеге жауапкершілік; 
2) жетістіктер: қызметкердің маңызды жұмыс атқарып 
отырмын деген сенімділігі; 
3) ресурстарды бақылау; 
4) кері байланыс: жұмыс нәтижелері туралы ақпарат; 
5) кәсіби өсу мүмкіндігі; 
6) қызметкерді еңбек жағдайлары барысында бақылау. 
Д. Хакмэн және Г. Олдхэмнің тұжырымдамасын байытудың 
басқа вариантына сәйкес, келесі ерекшеліктерге, яғни алуантүр-
лілікке, мәнділікке, аяқтауға, дербестікке, психологиялық ком-
фортқа, жеке және кәсіби өсу мүмкіндігіне, антимотиватор-
лардың болмауына ие еңбек қана жоғары білікті болып есеп-
телінеді. 
Қызметкерлерді тарту әдісі – қызметкерлерді еңбек про-
цесін ұйымдастыруға және оларды басқаруға қауымдастыру. 
Атқарушы басқару әсерлерінің пассивті объектісінен белсенді 
қатысушыға – басқару субъектісіне айналады. Шығармашылық 
белсенділік, құлшыныс қанат жаяды, жауапкершілік пен мотив 
артады. Бұл – психологияда «еңбек субъектісінің әлеуетін жі-
бітудің» ерекше құбылысы деп аталады. Бұл әдістің тиімділігі 
жалпы идеология ретінде қолданылатын жапондық менедж-
менттің көшбасшылық жағдайына сәйкес келіп, келесі шарт-
тарды сақтау талап етіледі: 
1) мәселені шешу кезіндегі қызметкердің дауыс құқығы; 
2) келісімді іздеу; 
3) жеке және ұжымдық ақылды қолдану; 

73 
4) шешімді бірлесе қабылдау; 
5) құқықтарды делегациялау; 
6) мәселелерді айқындау және іс-әрекетті анықтау; 
7) тиісті шарттар мен жағдайлар (туғызу); 
8) ынтымақтастықты жақсартуға арналған механизм. 
Мотивация қызметін жүзеге асыруға бейімдік-ұйымдасты-
рушылық жоғарыда қарастырылғаннан шартты түрде ғана 
бөлінуі мүмкін, өйткені көбінесе мотивация туғызатын сол әдіс-
тер мен принциптерді қолданады. Оның ерекшелігі, мотивация-
лық әсерлер жүйесі еңбек іс-әрекетінің негізгілері бойынша 
жұмысқа қабылдау және кәсіби бейімделуден қызметі аяқтал-
ғанға дейін таратылатынында. Мотивация қызметінің қарасты-
рылған аспектілерінің әдістері мен жүзеге асыру формаларының 
барлығы оның бүкіл мазмұнын емес, тек нақты негізін құрайды. 
Ол жанама түрде болса да, басқа басқару қызметтерінің барлы-
ғының барысында жүзеге асады. 

жүктеу/скачать 1.92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: