Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

67 
Мотивация қызметінің мазмұнын ашу тұтастай алғанда 
еңбек іс-әрекетінің мотивациялану мәселесімен байланысқан, 
бұл осы мәселенің кеңдігі мен кешенділігіне байланысты оның 
шешілу қиындығын туғызады. 
Басқару іс-әрекетінің төмендегідей өзіндік аспектілері бар: 
1) атқарушылық іс-әрекеттің мотивациялану сипаттамасы; 
2) жетекші іс-әрекетінің өзіндік мотивация сипаттамасы 
(басқарудың мотивациялануы); 
3) мотивация қызметінің өзіндік құрылымы мен мазмұнын 
басқару іс-әрекетінің негізгі компоненттерінің бірі ретінде си-
паттау. 
Басқару тәжірибесінде бұл аспектілер тығыз байланысқан. 
Еңбек іс-әрекетінің мотивация теориясындағы жалпы 
ережелердің бірі – мотивация қажеттілігі бірлескен іс-әрекет 
кезіндегі еңбек бөлінісінің нәтижесі болып табылатындығы. 
Оның әрбір мүшесі үшін, ол өзі жеке қызметкер ретінде атқар-
ған міндетіне байланысты алатын жетістіктері нақты мотива-
циялануы болып шығады. Мотивация жүйесінің екі принципі 
бар: 
1) тек материалдық жағдайға емес, қызметкерге тиесілі 
барлық қажеттіліктердің типтері мен түрлерінің барлығына 
бағдарлануы; 
2) әрбір атқарушының қорытынды нәтижеге нақты үлесін 
баламалы бағалау және осы үлеске сай ынталандыруды қам-
тамасыз ету. 
Екінші принцип ұйымдастыру құралдарын қолдануға, ал 
біріншісі тұлға мотивациясының құрылымы туралы психоло-
гиялық түсініктерге тұрақтанады. Сондықтан мотивация барлық 
басқару қызметінің ішінде «психологиялық» ретінде қарас-
тырылады. Бұл – басқарудың практикалық психологиясы. 
Мотивация қызметінің мәні – жоғарыда көрсетілген екі прин-
ципті қанағаттандыратын жүйе жасау. Тұлғаның мотивация 
әлеуетін толық жүзеге асыруға мүмкіндік бермейтін материал-
дық мотивация мен ынталандыруды дараландыру қате болып 
табылады. Бұл әлеуетті тиімді пайдалану үшін жетекші оның 
қандай факторлардың негізгі категорияларынан тұратынын 
білуге тиіс. Мотивация жалпыпсихологиялық тұрғыда – іс-

68 
әрекетке саналы түрдегі ішкі ұмтылысы. «Мотивация саласы» 
ұғымымен тұлға белсенділігінің барлық ынталану көздері бі-
рігіп, оған келесі компоненттер кіреді: тұлғаның қажеттіліктері, 
мүдделері, ұмтылыстары, сенімдері, ынталандырулары, идеал-
дары, сондай-ақ мінез-құлықтың әлеуметтік рөлдері, норма-
лары, ережелері, стереотиптері, өмірлік құндылықтары мен 
мақсаттары, тұтастай алғандағы дүниетанымдық бағдарлануы. 
Бұл жіктеме негізгі болғанымен, жалғыз емес. Қажеттіліктер 
басқа негіздер бойынша да сипатталады: туа біткен және қа-
былданған, бірінші және екінші, нәтижелі және процессуалды, 
т.б. қажеттіліктердің типтерінің алуан түрлілігі солардың не-
гізінде қалыптасатын мотивация күрделілігін анықтайды, демек 
мотивация саласына қажеттіліктің әртүрлі санаттарын «қоса» 
отырып, әсер етуге болады. Психологияда мінез-құлық пен іс-
әрекеттің жартылай мотивациялық ұғымы бар. Әртүрлі моти-
вациялар арасында оң (позитивті) және теріс (негативті) сипат-
тағы қатынастар қалыптасуы мүмкін, сондықтан олардың атқа-
рушыға ықпал ету әсерінен келісіп алу қажеттігі туындайды. 
Атқарушы іс-әрекеттің мотивация тұжырымдамасы 
 
Мотивация теориясының ережелері басқару тәжірибесінде 
менеджмент эволюциясының барлық кезеңінде әртүрлі жүзеге 
асырылды. Қызметкердің мотивация табиғатын жалпы тұжы-
рымдауға деген үш негізгі тәсіл атап көрсетіледі: Х теориясы, Y 
теориясы және Z теориясы (Д. Мак Грегор, О. Шелдон, В. Оучи). 

жүктеу/скачать 1.92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: