Набывайце папяровую вэрсію на вэб-сайце

ii Пратакол Канфэрэнцыі ў справе абгаварэньня навуковай тэрміналёгіі і правапісу ў праграмах і падручніках беларускіх школ… // Запісы БІНІМ. 2005. №28.

iii Hramatyka biełaruskaj mowy / Apracawaŭ B. Pačobka. Wilnia, 1918.

iv A. Łuckiewič i J. Stankiewič. Biełaruski prawapis. Wilnia, 1918; а таксама рукапіс: Anton Łuckiewič. Biełaruskaja hramatyka pawodłuh lekcij čytanych na Biełaruskich Wučycielskich Kursach u Wilni u 1915–1916 hh. Čaść I. Fonetyka і etymologija. Wilnia, 1916 (паводле: Генадзь Цыхун. Хроніка беларусазнаўчага жыцьця // Кантакты і дыялогі. 1996. №1. Студзень. С. 42).

v rùdolf àbıht ı ĭànka stankèwıč. pròsty spòsab stàcca ŭ karòtkım čàse hràmatnym. brèslaŭ, 1918. Падрабязьней пра погляды Я. Станкевіча на правапісныя пытаньні гл.: Юрась Бушлякоў. Ян Станкевіч як ідэоляг беларускага моўнага пурызму // Ян Станкевіч: Зб. твораў. У 2 т. Менск, 2002. Т. 2. С. 534–578.

vi У прадмове да 5-га выданьня, пераробленага й пашыранага, Тарашкевіч пісаў: “Аўтар «Бел. грам. для школ» сам цяпер бачыць дужа выразна цэлую чараду яшчэ спрэчных пытаньняў (у аканьні, у правапісе чужаземных слоў і інш...), бачыць патрэбу і магчымасьць спрашчэньня правапісу”.

vii Працы Акадэмічнае конфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі (14–21 лістапада 1926 г.). Менск, 1927.

viii Беларускі правапіс (проект) / Апрацаваны Правапіснай Камісіяй БАН. Менск, 1930.

ix Проект спрашчэньня беларускага правапісу / Інстытут Мовазнаўства БАН. Менск, 1933. У прадмове да выданьня складальнікі пісалі: “Тарашкевіч меў поўную рацыю заявіць у прадмове да сваёй граматыкі, што «ўсё найважнейшае зроблена добра»” (С. 3).

x Сяргей Запрудскі. Развітанне з міражамі // Настаўніцкая газета. 1992. №№90–93. 4, 7, 11, 14 лістапада.

xi Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапісу: Пастанова Савету Народных Камісараў БССР // Зьвязда. 1933. №189. 28 жніўня; Збор законаў і загадаў Рабоча-Сялянскага Ўраду Беларускай Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі. 1933. №33. 8 верасьня. Паст. 230. Пра палітычныя ўмовы правядзеньня рэформы гл.: Леанід Лыч. Рэформа беларускага правапісу 1933 года: Ідэалагічны аспект. Менск, 1993.

xii В. Р. Вячорка. Асноўныя графіка-арфаграфічныя асаблівасці мовы перыёдыкі Заходняй Беларусі (1920–1939 гг.) // Беларуская лінгвістыка. Вып. 29. Мінск, 1986. С. 32–39.

xiii Зьміцер Саўка. Моваведная канфэрэнцыя 1942 году // Запісы БІНІМ. 2005. №28.

xiv Фактычна аўтарамі “Правапісу” выступілі таксама Антон Адамовіч і Кастусь Шкуцька.

xv Вітаўт Кіпель. Беларусы ў ЗША. Менск, 1993. С. 317.

xvi Сяргей Запрудскі. Правапісныя рэформы ў славянскіх літаратурных мовах у ХХ стагоддзі. Мн., 1998. С. 14.

xvii Праўда, гэтыя выпраўленьні мелі выключна ідэалягічны характар: Пра дадаткі і папраўкі да пастановы СНК “Змены і спрашчэнні беларускага правапіса” // Звязда. 1933. №271. 8 снежня; Пастанова Совета Народных Камісараў БССР “Аб дадатках і папраўках да пастановы СНК БССР “Аб зменах і спрашчэнні беларускага правапіса” // Збор законаў і загадаў Рабоча-Сялянскага Ўраду… 1933. №51. 20 снежня. Паст. 335; асобнае выданьне: Правапіс беларускай мовы / БАН; Інстытут мовазнаўства; Адказ. рэд. А. Александровіч. Менск, 1934.

xviii Праект змен і ўдакладненняў беларускага правапісу, распрацаваны Арфаграфічнай камісіяй Інстытута мовы, літаратуры і мастацтва Акадэміі навук БССР пад кіраўніцтвам правадзейнага члена АН БССР Якуба Коласа // Настаўніцкая газета. 1951. №32. 9 жніўня; асобнае выданьне: [Мінск], [1951] (паводле: Зьмены беларускага правапісу ў Савецкай Беларусі: Зб. дакумэнтаў / Уклад. і рэд. Віктар Мухін. Менск–Гомель, 2000. С. 15. Тут год выданьня падаецца, відаць, паводле рэканструкцыі з картатэкі Аддзелу беларускае літаратуры Нацыянальнае бібліятэкі Беларусі) або [1952] (паводле: Беларускае мовазнаўства: Бібліяграфічны ўказальнік (1825–1965). Мінск, 1967. С. 284. №2298).

xix Аб удакладненні і частковых зменах існуючага беларускага правапісу (Пастанова Савета Міністраў БССР) // Звязда. 1957. №120. 23 мая; У дапамогу настаўніку. №4. Ліпень–жнівень. С. 3–7. Новы правапісны збор выйшаў толькі праз два гады: Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі / БАН; Міністэрства асветы БССР. Мінск, 1959.

xx П. Садоўскі. Новы слоўнік – новы правапіс? // Беларусь. 1989. №9. Верасень. С. 23.

xxi “Тарашкевічаў правапіс меў шэраг недахопаў (…), тым не менш ён задавальняў патрэбы грамадства ў агульнапрынятым правапісным кодэксе і аб’ядноўваў усіх беларусаў незалежна ад іх палітычных поглядаў, веравызнання, месца жыхарства і г. д.

Гэтай важнай кансалідуючай функцыі не змог выканаць правапіс, уведзены ў 1933 годзе, дзеля палітычнага моманту. Русіфікацыйны па сваёй сутнасці ён (…) падзяліў беларусаў…” (Заява ўдзельнікаў нарады “Пытаньні рэформы беларускага правапісу”, скліканай Таварыствам беларускае мовы АН БССР (травень 1991 г.) // Чырвоная змена. 1991. №23. 3–9 чэрвеня).

xxii Рэкамендацыі Камісіі па ўдасканаленні правапісу беларускай мовы Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны // Наша слова. 1993. №15. 14 красавіка.

xxiii Разьдзел V. [Пункт] 6 // Звязда. 1990. №220. 25 верасня; Беларуская мова і літаратура ў школе. 1990. №11. Лістапад. С. 3–11. С. 10; Государственная программа развития белорусского языка и других национальных языков в Белорусской ССР // Советская Белоруссия. 1990. №220. 25 сентября.

xxiv Фрагмэнты пастановы канфэрэнцыі: Наша слова. 1992. №50. 16 снежня; рэляцыя: Здзіслаў Сіцько. Праблемы і тэндэнцыі // Наша слова. 1992. №№50, 52. 16, 30 снежня.

xxv Збор пастаноў Урада Рэспублікі Беларусь. 1993. №23(95). 20 жніўня. Арт. 458.

xxvi Ад Дзяржаўнай камісіі па ўдакладненню правапісу беларускай літаратурнай мовы // Звязда. 1994. №17. 26 студзеня; кніжная публікацыя: Выніковы дакумент Дзяржаўнай камісіі па ўдакладненні правапісу беларускай літаратурнай мовы // Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны: Дакументы і матэрыялы 1989–1997 гг. / Уклад. Я. А. Цумараў. Мінск, 1999. С. 96–100.

xxvii Высновы Дзяржаўнай камісіі па ўдакладненню правапісу беларускай літаратурнай мовы // Звязда. 1994. №187. 13 верасня; ЛіМ. 1994. №37. 16 верасня; Настаўніцкая газета. 1994. №75. 17 верасня).

xxviii Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі (праект новай рэдакцыі) / НАНБ; Інстытут мовазнаўства. Мінск, 1999, 2002, 2004. Аналіз першага варыянту праекту гл.: Зміцер Паўлавец. Паспех – курам на смех: Патрэбны грунтоўны арфаграфічны звод // ЛіМ. 2000. №7. 18 лютага; Павел Сцяцко. Сучасныя моўныя рэальнасці і праект новай рэдакцыі “Правілаў беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” // Роднае слова. 2000. №3. Сакавік. С. 30–34.

xxix Юрась Бушлякоў. Беларуская літаратурная мова: патэнцыял нармалізацыі: фанетыка, арфаэпія, правапіс // Роднае слова. 2001. №11. Лістапад. С. 24–30; Сяргей Запрудскі. У камісіі па ўдасканаленні правапісу // Наша слова. 1991. №43. 11–17 снежня.

xxx Канцэпцыю канвэргенцыі сфармуляваў Генадзь Цыхун (Трэба змірыцца з суіснаваннем дзвюх правапісных нормаў // Наша слова. 1993. №15. 14 красавіка).

xxxi Умоўны назоў для наступнага “тарашкевіцкага” правіла: “У другім складзе [перад націскам] е замяняецца на я (а) толькі тады, калі ў першым няма а або я: ля-су-нá, бя-ду-нá, ня-ву-чó-ны, ня бы-лá, бяз дзі-ця-ці і г. д.” (Выд. 5. С. 111). Прапанову адмовіцца ад гэтага правіла на карысьць цяперашняга выказаў яшчэ Леў Цьвяткоў (Да пытаньня аб рэвізіі правапісу (Programma minimum настаўніка сямёхгодкі) // Асьвета. 1926. №7. С. 91).

xxxii Паказальна, што з такімі прапановамі выступае цяперашні дырэктар Інстытуту мовазнаўства Аляксандар Лукашанец (Аляксандар Лукашанец. Беларуская мова на пачатку ХХІ ст.: некаторыя разважанні // Роднае слова. 2004. №11. Лістапад. С. 39–44).

xxxiii Вінцук Вячорка. Правапіс: Спроба сучаснае нармалізацыі // Спадчына. 1995. №5. С. 247–288.

xxxiv Апроч пэрыяду зь ліпеня да сьнежня 2003 году, калі Працоўная група брала ўдзел у праекце “Літара” (праграма правяраньня артаграфіі), выступіўшы ў якасьці Экспэртавае групы для ўнармаваньня вэрсіі праграмы, якая правярае правапіс паводле клясычнага стандарту.

xxxv Менавіта гэтак прынцып быў сфармуляваны на Праскай канфэрэнцыі.

xxxvi Вінцук Вячорка. Правапіс… С. 248.

xxxvii Кантрастыўны характар беларускіх правапісных збораў – традыцыйная зьява: кантрастыўным быў і Тарашкевічаў правапіс (адносна расейскага ды польскага), і ўсе зборы афіцыйнага правапісу (адносна расейскага).

xxxviii Па-за Зборам засталіся артаграфічныя праблемы “другога парадку”, якія пакуль што не знайшлі належнага разьвязаньня і ў афіцыйным стандарце (прыкладам, напісаньне словаў разам, праз злучок, асобна, правапіс вялікае літары, правілы пераносу).

xxxix Гэтак, напісаньне -сся ў дзеяслоўных формах 2 асобы адзіночнага ліку сустракаецца ў беларускіх тэкстах яшчэ ХІХ стагодзьдзя, напр.: грызесся (Речъ старовойта // Могилевскія губернскія ведомости. 1862. №61. С. 5), дабярэсся (Бяседа старога вольника з новым пра ихнае дзело. Бг. С. 4), останесся, подступисся, смјесся (А. Пщелко. Белорусскіе разсказы. Витебскъ, 1901. С. 18, 22, 5 – адпаведна), рынисся (Панская ласка // Сборникъ белорусскихъ народныхъ легендъ… Себежскаго уезда Витебской губерніи. 1882–1890. С. 5), упиесся (Гутарка Паулюка // Виленскій вестникъ. 1898. №173. С. 2), таксама лацінкаю: zabawissia (A. Weryha. Vowk. Lwow, 1889. S. 46).

xl Нават у межах аднаго выданьня – у двухтамовым “Слоўніку іншамоўных слоў” (Мінск, 1999) – на розных старонках можна спаткаць розныя формы асваеньня тых самых пазычаньняў: напр. аф-шор (Т. 1. С. 183) і оф-шор (Т. 2. С. 140), красінговер (Т. 1. С. 671) і кросінгавер (Т. 1. С. 673). Прыклады гл. таксама ў: І. В. Піваварчык, М. А. Якалцэвіч. Аб арфаграфічным разнабоі ў слоўніках // Актуальныя праблемы выкладання мовы і літаратуры ў сярэдняй і вышэйшай школе: Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі, 26 красавіка 2004 г., Гродна. Гродна, 2004. С. 60–66.

xli З гэтага часу й да сярэдзіны 1950-х беларускія пераклады замежнае (часам нават польскае) літаратуры рабіліся, як правіла, не з арыгіналаў, а праз расейскія пераклады (гл. Замежная літаратура ў перакладзе на беларускую мову: 1917–1963: Біябліяграфія. Мн., 1965).

xlii Калі да апошняга часу пры адаптацыі іншамоўных фактаў мела месца безагляднае аканьне, то цяпер нават у слоўніках і энцыкляпэдыях, выдадзеных афіцыйным правапісам, у словах простае будовы часам сустракаюцца напісаньні, у якіх не праводзіцца правіла аканьня: напр., СІС: госпітальéры, оуэнíзм, у т. л. пасьля мяккіх: БелЭн: Грýдзёндз, Інёню΄, Пéцёфі, Сёрá (расшыфраваньне абрэвіятураў гл. у зносцы (*) да табл. 2).

xliii Вінцук Вячорка. Правапіс… С. 249.

xliv В. Мрочэк. Тэхнічная матэматыка: Зб. правіл, формул, практыкаваньняў і задач: Падручнік для профшкол. Менск, 1930. С. 301.

xlv У адваротным слоўніку (інакш – у слоўніку a tergo) словы разьмяшчаюцца ў альфабэтным парадку не з пачатку, а з канца слова (справа ўлева).

xlvi Пад фінальлю мы разумеем завершаньне слова, без увагі на яго марфэмную будову; гэтым фіналь адрозьніваецца ад канцавых марфэмы ці фарманта.

xlvii Прыкладам, назовы хімічных элемэнтаў паводле: Расейска-беларускі хімічны слоўнік / Уклад. А. Глушко, А. Стасевіч, А. Бокун. Менск, 1993; Яраслаў Міляшкевіч, Зьміцер Санько, Аляксей Глушко. Назовы хімічных элементаў // Праблемы беларускай навуковай тэрміналогіі: Матэрыялы І й нацыянальнай канферэнцыі (Мінск, 4–6 траўня 1994). Мінск, 1995.

Гэтая электронная вэрсія дакумэнту падрыхтаваная для сайтаў www.svaboda.org і www.pravapis.org

Набывайце папяровую вэрсію кнігі на сайце www.knihi.net.