Құнанбаева Д.Ə
жүктеу/скачать 1.06 Mb.
|
138
139
Үдеріс бойынша калькуляциялау əдісі өнеркəсіптің өндіру- ші салаларында жəне энергетикада жиі қолданылады. Бұл са- лалар өндірістің жаппай түрімен, ұзақ емес өндірістік циклімен, шығарылатын өнімнің шектелген номенклатурасымен, өлшем мен калькуляциялаудың бірдей бірліктерімен, аяқталмаған өнді- рістің мүлдем болмауы немесе шамалы мөлшерімен сипатта- лады. Қорытындыда шығарылатын өнім бір уақытта шығындар- ды есепке алудың объектісі жəне калькуляциялаудың объектісі болып табылады. Үдерістер бойынша əдісті ұйымдастырудың бірнеше түрін келесі шарттарды орындағанына байланысты ажыратады: өнімнің бір түрі шығарылады; жартылай фабрикаттардың запастары болмайды; өнім запастары болмайды. Егер барлық үш шарт орындалатын болса, қарапайым бір сатылы калькуляция əдісі қолданылады. Мұнда өнімнің бірлігі- нің өзіндік құнын есепті кезеңдегі шығындарын осы кезеңде өн- дірілген өнімнің санына бөлу арқылы анықтайды. Егер тек бірінші жəне екінші шарт орындалатын болса, онда мұндай кəсіпорындарда қарапайым екі сатылы калькуляция əдісі қолданылады. Мұнда өнім бірлігінің өзіндік құны үш кезеңмен анықталады: өнім бірлігінің өндірістік өзіндік құны барлық өндірістік шығындарды шығарылатын өнім санына бөлу арқылы анықта- лады; басқарушылық жəне коммерциялық шығындар сомасы есептік кезеңдегі сатылған өнім көлеміне бөлінеді; алғашқы екі кезеңдегі көрсеткіштер қосылады. Егер өндірістік үдеріс бірнеше сатыдан тұрса, онда қара- пайым көп сатылы калькуляция əдісі қолданылады. Үдеріс бойынша əдістің осы түрі қайта бөлісу əдісіне ұқсас, сондықтан кейбір авторлар осы екі əдісті бірдей деп санайды. Қайта бөлісу əдісі өнеркəсіптік жəне ауылшаруашылық ши- кізатты химиялық, физикалық, биологиялық үдерістер негізінде аяқталған дайын өнімге тізбекті қайта өңдеудің көптеген өнді- рістерінде қолданылады. Осы өндірістердің ерекшелігі қайта бөлісу аталған тізбекті сатылар болып табылады. Қайта бөлісу – жартылай фабрикат немесе дайын өнімді шығарумен аяқтайтын технологиялық операциялардың жиынты- ғы. Мұндай өндірісте шығындар есепке алу объектісі дербес қайта бөлісу болып табылады. Қайта бөлісу тізімі технологиялық үдеріс негізінде, соны- мен қатар жоспарлаудың, есепке алудың жəне қайта бөлісу өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы мен аяқталмаған өнді- рісті бағалау негізінде анықталады. Осы алғышарттардан қайта бөлісу əдісінің мəні туындайды: тікелей шығындар ағымдағы есептілікте өнімнің түрлері бойынша емес, қайта бөлісу бойын- ша көрсетіледі, егер тіпті бір қайта бөлісуде өнімнің əртүрін алуға болса да. Сондықтан шығындарды есепке алу объектісі қайта бөлісу болып табылады. Қайта бөлістік шығындарды калькуляциялау келесі əдістер- мен жүзеге асырылады: ФИФО əдісі, өнім бірлігінің өңделуі жаңа өнімдер өңдеуге түсумен байланысты, яғни алдымен өндіріске жіберілген еңбек заттары өңделмей, жаңа материалдар жаңа қайта бөлісуге түс- пейді; орташалау əдісі, өнім бірліктерінің запасы кезең басында басталып, есептік кезең шеңберінде аяқталады деп қарастырады. Функция бойынша шығындар есебі (АBC əдісі – ағылш. Аctivity Bаsed Costing ) бар шығындар есебі жүйелерінің кемші- ліктерінен арылған шығындар есебінің жаңа нұсқасын іздеу нə- тижесі ретінде пайда болды. АВС əдісі əртүрлі салалардың батыс компанияларында кең таралды, оны қолданғанда кəсіп- орын өзара байланысқан операциялар (функциялар) жиынтығы ретінде қарастырылады. Операциялар үдерісінде əртүрлі ресурс- тар (материалдар, еңбек, құрал-жабдықтар) тұтынылады. Қыз- мет түрі болып өнім сатып алушыға табыс етілуіне байланысты атқарылатын барлық функциялар түсініледі. Сəйкесінше, өнім жасалу мен сатып алушыға табысталуға қажетті барлық қызмет түрлері бойынша шығындарды өзіне алады. Қарастырылатын шығындар есебі жүйенің дəстүрліден айырмашылығы жанама (үстеме) шығындарды бөлу тəртібінде болып табылады. Барлық өндірістік-шаруашылық қызмет функ- цияларға бөлінеді, мұнда қызмет күрделі болған сайын, функ- циялардың саны өседі. Алғашында жанама шығындар драйвер- лерге (бөлу параметрлеріне) пропорционалды таңдалған ресурс- тарға көшіріледі, сондықтан əр функцияның орындалуына қа- жетті барлық ресурстар ажыратылады. Əр қызмет түріне шы- ғындар тасушы (шығындар өзгерісін тудыратын факторлар) таң- далады, ол сəйкес өлшем бірлігімен көрсетіледі (мысалы, ұйым- дық техникаға қызмет көрсету функциясы үшін шығындарды тасушы ретінде техника бірліктерінің саны, персоналды басқару функциясы үшін қызметкерлер саны болуы мүмкін). Шығындар тасушы жүйесі арқылы жанама шығындары нақты тауарларға (жұмыс, қызметтерге) бөлінеді. Жүйенің негізгі артықшылықтары: өндірістік шығындарды дəл анықтау, өндірістік емес шы- ғындарды жою мүмкіншілігі; шығындар мен пайданы тиімді басқару механизмі, өйткені əр өнім түрінің, əр клиенттің, əр географиялық аймақтың қар- жылық нəтижелікке қосқан үлесін анықтауға мүмкіндік береді; тек шығындар көлемін ғана емес, шығындардың пайда болу себептерін бақылау мүмкіндігі; тиімді бағалық жəне маркетингтік саясатты жасау құралы ретінде қолдану мүмкіндігі. Көрсетілген жүйе кəсіпорынның шығындарын көп төменде- туге, бөлек бөлімшелер арасындағы өзара байланысты жетілді- руге мүмкіндік береді, сондықтан қазақстандық кəсіпорындарға енгізудің үлкен перспективаларына ие. АВС-əдісін көпсалалы кəсіпорындарда, өзіндік құн құрылымында жанама шығындар үле- сі жоғары күрделі шаруашылық кешендерде қолдану өте тиімді. АВС-əдісін енгізу жəне пайдаланумен байланысты негізгі кемшіліктері оның еңбек сыйымдылығы, қиындығы, сонымен қатар оның қойылымына көп қаржылық жəне материалды шы- ғындар болып табылады. жүктеу/скачать 1.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|