Құнанбаева Д.Ə
жүктеу/скачать 1.06 Mb.
|
Калькуляциялық баптар бойынша өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) өзіндік құнын талдау
«Негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбекақы» атты бап- тың өзгеру себебі: өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) ең- бек сыйымдылығы мен орташа сағаттық еңбекақының өзгеруі болып табылады. Тікелей материалдық шығын мен өндірістік жұмысшылар- дың тікелей еңбек шығынының өзгеруіне факторлардың əсері өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) жеке түрінің өзіндік құ- нын талдау барысында анықталады. Өндірісті дайындау мен іске қосу шығындарының өзгеру се- бебі: есептік жыл мен алдыңғы жылдың осы шығындар смета- сын салыстыру арқылы анықталады. Жанама шығындардың (жалпы цехтық жəне жалпы шаруашылық) өзгерісін талдау ба- рысында кəсіпорынның арнайы мəліметтері бойынша олардың есеп жылы мен алдыңғы жылғы сметалары бір-бірімен салысты- рылып зерттеледі. Егер ақаулықтан болған шығындар өсетін болса, онда олар- дың себептері зерттеледі. Ақау шығындарымен күресу үшін кə- сіпорында қандай жұмыстар жасалғаны анықталады. Басқа өнді- рістік шығындарды талдау олардың құрамындағы бөлек түрле- ріне жүргізіледі жəне есеп жылын алдыңғы жылмен салыстыр- ғанда олардың өзгеру себептері анықталады. Өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) жеке түрінің өзін- дік құны калькуляциясын талдау кезінде есептік жылдың нақты көрсеткіштері жалпы жəне бөлек баптар бойынша жоспарланған көрсеткіштермен немесе зерттелетін өнімнің алдыңғы жыл мəлі- меттерімен салыстырылады. Жалпы өнім (жұмыс, қызмет көрсету) көлемінде ең көп үлес салмағын құрайтын бұйымдарға ерекше көңіл бөлу керек. Мұн- да жалпы өнімнің өзіндік құнында артық шығын жоқ болғаны- мен соның ішіндегі жеке калькуляциялық баптарында айтар- лықтай артық шығын болуы мүмкін екенін ескеру керек. Сон- дықтан өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) жеке түрінің калькуляциясын талдау барысында тек қана жалпы нақты өзін- дік құнның жоспарланған немесе алдыңғы жылғы өзіндік құн- нан болған ауытқуын ғана емес, сонымен қатар жеке калькуля- циялық баптары бойынша ауытқуларды да зерттеу керек. Өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) 1 теңгесіне шаққандағы шығындарды талдауТəжірибеде өнімнің өзіндік құнын талдау барысында сапа- лық көрсеткіш ретінде сатылған өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар көрсеткіші жиі есептеледі. Аталған көрсеткіш ағым- дағы бағамен өндірілген өнім құнына өнімді өндіру мен өткізуге кеткен жалпы шығындар сомасының қатынасы ретінде есеп- теледі. S / Q(P), мұндағы S – өнімнің толық өзіндік құны, яғни өнімді өндіру мен өткізуге кеткен жалпы шығындар сомасы, мың тенге; Q(P) – өндірілген өнімді сатудан түскен түсім, мың теңге. Егер бұл көрсеткіштің деңгейі 1,0-ден төмен болса, өнім өн- дірісі табысты, ал 1-ден жоғары болса, өнім өндірісі шығынды (тиімсіз) болып табылады. Өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар көрсеткіші өнімнің өзіндік құнын жалпылаушы маңызды көрсеткіш болып табылады. Ол өзінің əмбебаптылығымен ерекшеленеді: кез кел- ген өндірістік салада есептеуге болады жəне өзіндік құн мен пайда арасындағы тікелей байланысты көрсетеді. Өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындардың деңгейі көр- сеткішін келесідей түсіндіруге болады: біріншіден, 1 теңгеге бағаланған өнімді өндіру үшін қажетті шығындар сомасы ретін- де, екіншіден, өнімнің құны құрылымын сипаттайтын салыс- тырмалы мөлшері ретінде. Аталған көрсеткіштің өзгеру динамикасы негізгі үш фактор əсерінен жүзеге асырылады: ; өндірілетін өнім, жұмыс немесе қызмет көрсету бағасы- ның өзгерісінен; өндірілетін өнім, жұмыс немесе қызмет көрсету көлемі мен ассортиментінің өзгерісінен; айнымалы шығындардың үлес салмағы мен тұрақты шы- ғындар сомасының өзгеруі арқылы өндірілетін өнім (жұмыс не- месе қызмет көрсету) бірлігі өзіндік құнының өзгерісінен. Өнімнің 1 теңгесіне шаққан шығындарды факторлық талдау схемасы 10.2-суретте берілген. 10.2-сурет. Өнімнің 1 теңгесіне шаққан шығындар деңгейін белгілейтін факторлар арасындағы өзара қарым-қатынас Өнімнің 1 теңгесіне шаққан шығындар өзгерісіне жоғарыда көрсетілген факторлардың əсері тізбекті алмастыру əдісімен жə- не сатылатын өнімді шығару туралы мəліметтері бойынша есептеледі. Мысал. 2014–2015 жылдар аралығында «РАХАТ» АҚ-ының жылдық есеп мəліметтері бойынша сатылған өнімнің 1 теңгесіне шаққан шығындарына талдау жасасақ (10.4-кесте). 10.4-кесте жүктеу/скачать 1.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||