Не топография негіздері
жүктеу/скачать 5.58 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сапалық-фон тәсілі
Бұл әдіс Жер бетінде тұтасып тараған (мыс, ландшафт) және айтарлықтай ауданды алып жатқан (мыс, топырақ жамылғысы) немесе жаппай тараған (мыс, халық) құбылыстардың сапалық сипатын бейнелеудің картаға түсіру әдісі. Картада сапалық фонды түрлі түсті немесе штрихты сызықпен бейнелейді. Кей жағдайларда олардың екеуіде бірге қолданылады. Картада сапалық фонды қолдану оңай болуы үшін оларды әдетте индекспен белгілеп көрсетеді. Ол картаның легендасында жазылады. Қолдану аясы: саяси, экономикалық, геологиялық, тектоникалық, топырақтық т.б карталар. 2-сурет. Сапалық фон Нүктелік тәсіл. Бұл тәсілде құбылыстың жайғасуы сандық мәнімен қоса сипатталады. Жайғасу жағдайы нүктеленген орынның мөлшерлігіне сай келеді де, әрбір нүкте өзіне тән сандық мәнге – «салмаққа» ие. Мысалы, – ауыл шаруашылығы картасында нүктеленетін қара малдың жайылымды жайғасуындағы әрбір нүкте – мол басының атаулы саны; – тұрғындар картасындағы әрбір нүкте – тұрғындардың саны. Егер карта бетінде картографияланатын құбылыстың әр түрлерін бейнелеу қажет болса, онда түрлі-түсті нүктелеулерді қолданады. Мысалы, жер пайдалану картасындағы жеке дақылдар мен егістіктердің жайғастырылуы немесе тұрғындар картасындағы тұрғындар санының ұлттық нәсілі бойынша таралуы. Нүктелеулермен құбылыстың динамикасын да сипаттауға болады. Мысалы, егістік алаңдардың ұлғаюы, қара мал басының молаюы. 107 3-сурет. Нүктелік тәсіл Изосызықтар тәсілі Изосызықтар – географиялық картадағы қайсыбір шаманың (қысым, температура, ылғалдылық, т.б.) бірдей сандық көрсеткіштері бар вертикаль қимадағы немесе графикадағы нүктелердегі қосатын сызықтар. Изосызық тәсіл – грек тілінен аударғанда изос бірдей деген мағына білдіреді. Изосызықтар тәсілі – кеңістіктегі үздіксіз және біртіндеп өзгеретін құбылыстардың – жер бетінің биіктігін, ауа температурасын, жауын – шашын мөлшерін және т.б. шамасын (немесе қарқындылығын) картаға түсіру үшін қолданылатын бейнелеу тәсілі. Изосызықтардың мынадай түрлері бар: изотерма, изогиета, изобар. Изотермалар – (изо. және герк. Тhermе –жылылық, ыстық) – географиялық картадағы бір сәттегі немесе орташа бір кезеңдегі (жыл, ай бойғы) ауаның, судың және топырақтың бірдей температуралы нүктелерін қосатын сызықтар. Изогиета – географиялық ккарталардағы тәулік, ай, жыл ішінде жауатын атмосфералық жауын – шашын мөлщерінің бірдей нүктелерін немесе бір айда немесе бір жылда жауатын жауын – шашынның көп жылғы орташа мөлшерінің бірдей нүктелерін қосатын сызықтар. Изобара – барометрлік қысымы бірдей нүктелерді қосатын сызықтар. Карталардың бетінде белгілі бір уақытқа арналып жасалады. Изобаралар тәуліктің, айдың, жылдың, т.б. орташа, ең жоғары немесе ең төменгі қысымдарына арналып жасалуы да мүмкін. |