-тарау. БАЛАНЫЅ ЌЎЌЫЌТАРЫ

      60-бап. Баланыѕ отбасында ґмір сїру жјне тјрбиелену

      Ґзiнiѕ мїдделерiне ќайшы келетiн жаєдайларды ќоспаєанда, јрбiр баланыѕ отбасында ґмiр сїруге жјне тјрбиеленуге ќўќыєы, ґзiнiѕ ата-аналарын бiлуге ќўќыєы, олардыѕ ќамќорлыєында болуєа ќўќыєы, олармен бiрге тўруєа ќўќыєы бар.

      61-бап. Баланыѕ ата-аналарымен жјне басќа да

      1. Баланыѕ ата-анасыныѕ екеуiмен де, аталарымен, јжелерiмен, аєа-iнiлерiмен, апа-сiѕлiлерiмен (ќарындастарымен) жјне басќа да туыстарымен араласуєа ќўќыєы бар. Ата-аналары некесiнiѕ (ерлі-зайыптылыєыныѕ) бўзылуы, оныѕ жарамсыз деп танылуы немесе ата-аналарыныѕ бґлек тўруы баланыѕ ќўќыєына јсер етпеуге тиiс.

      62-бап. Баланыѕ ґз пікірін білдіру ќўќыєы

      Бала отбасында ґз мїдделерiн ќозєайтын кез келген мјселенi шешу кезiнде ґзiнiѕ пiкiрiн бiлдiруге, сондай-аќ кез келген сот немесе јкiмшiлiк iсін ќарау барысында тыѕдалуєа ќўќылы. Бўл ґз мїдделерiне ќайшы келетiн жаєдайларды ќоспаєанда, он жасќа толєан баланыѕ пiкiрi міндетті тїрде ескерiлуге тиіс. Осы Кодексте кґзделген жаєдайларда, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын  органдарнемесе сот он жасќа толєан баланыѕ жјне заѕды ґкілдердіѕ ќатысуымен ґзі берген келiсiмiмен єана шешiм ќабылдай алады.
      Баланыѕ пікірі ата-аналарыныѕ немесе баланыѕ тўратын жері бойынша басќа да заѕды ґкілдердіѕ ќатысуымен ќабылданєан, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ шешімімен ресімделеді.

      63-бап. Баланыѕ атын, јкесініѕ атын жјне тегін алуєа

      1. Баланыѕ атын, јкесiнiѕ атын жјне тегiн алуєа ќўќыєы бар.

      64-бап. Баланыѕ атын жјне (немесе) тегін ґзгерту

      1. Ата-аналарыныѕ екеуi де тегiн ґзгерткен кезде кјмелетке толмаєан балалардыѕ тегi ґзгередi.
      Бала он алты жасќа толєанєа дейiн ата-аналарыныѕ бiрлескен ґтiнiшi бойынша тіркеуші орган баланыѕ мїдделерiн негiзге ала отырып, баланыѕ атын, сондай-аќ оєан берiлген тектi ата-анасыныѕ екіншісініѕ тегiне ґзгертуге рўќсат береді.
      2. Неке (ерлі-зайыптылыќ) тоќтатылєан немесе неке (ерлі-зайыптылыќ) жарамсыз деп танылєан жаєдайда бала ґзiне туєан кезде берiлген тегін саќтайды.
      3. Егер ата-аналары некеніѕ (ерлі-зайыптылыќтыѕ) бўзылуын тіркеуші органда ресімдеместен бґлек тўрса жјне бала ґзімен бiрге тўратын ата-анасы оєан ґзiнiѕ тегiн бергiсi келсе, тіркеуші орган бўл мјселенi баланыѕ мїдделерiне ќарай жјне нотариатта ресімделген басќа ата-ананыѕ пiкiрiн ескере отырып шешедi. Ата-ананыѕ тўратын жерiн аныќтау мїмкiн болмаєан, ол ата-ана ќўќыќтарынан айрылєан не олар шектелген, јрекетке ќабiлетсiз деп танылєан кезде, сондай-аќ ата-ана баланы кїтіп-баєудан жјне тјрбиелеуден дјлелсіз себептермен жалтарєан жаєдайларда, ата-ананыѕ пiкiрiн ескеру мiндеттi емес.
      4. Егер ата-аналары некеніѕ (ерлі-зайыптылыќтыѕ) бўзылуын тіркеуші органда ресімдей отырып, бґлек тўрса жјне бала ґзімен бірге тўратын ата-анасы оєан ґзініѕ тегін бергісі келсе, тіркеуші орган бўл мјселені ата-аналарыныѕ екіншісініѕ пікірін ескерместен, баланыѕ мїдделеріне орай шешеді.
      5. Егер бала бiр-бiрiмен некеде тўрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамдардан туса жјне јкесi заѕды тјртiппен аныќталмаса, тіркеуші орган баланыѕ мїдделерiн негiзге ала отырып, оныѕ тегiн анасыныѕ осындай ґтiнiш жасаєан кезде болєан тегiне ґзгертуге рўќсат етеді.
      6. Он жасќа толєан баланыѕ аты жјне (немесе) тегi заѕды ґкілдердіѕ ќатысуымен алынєан оныѕ келiсiмiмен єана ґзгертіледі.

      65-бап. Баланыѕ ўлты

      1. Баланыѕ ўлты оныѕ ата-аналарыныѕ ўлтымен айќындалады.
      2. Егер ата-аналарыныѕ ўлты јртїрлi болса, ўлты балаєа жеке кујлiк немесе паспорт берiлген кезде оныѕ ќалауы бойынша јкесiнiѕ немесе шешесiнiѕ ќай ўлтќа жататынына сјйкес айќындалады.
      3. Одан јрi баланыѕ ўлты оныѕ ґтiнiшi бойынша тек ќана ата-аналарыныѕ екіншісініѕ ўлтына ґзгертiлуi мїмкiн.

      66-бап. Баланыѕ мїліктік ќўќыќтары

      1. Баланыѕ ґзi ата-аналарынан жјне отбасыныѕ басќа да мїшелерiнен осы Кодекстіѕ 5-бґлімінде белгіленген тјртіппен жјне мґлшерде кїтіп-баєу ќаражатын алуєа ќўќыєы бар.
      2. Жетім балалар, ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар ўйымдарыныѕ басшыларын ќоспаєанда, балаєа алимент, жјрдемаќы ретінде тиесілі сомалар баланыѕ ата-аналарыныѕ немесе басќа заѕды ґкілдерініѕ билік етуіне тїседі жјне олар осы сомаларды баланы кїтіп-баєуєа, білім беруге жјне тјрбиелеуге жўмсайды.
      3. Баланыѕ ґзі алєан табыстарєа, ґзi сыйєа немесе мўрагерлiк тјртiппен алєан мїлiкке, сондай-аќ оныѕ ґз ќаражатына алынєан басќа да кез келген мїлiкке меншiк ќўќыєы бар.
      Ґз еѕбегiнен табыс алатын бала, егер ол ата-аналарымен бiрге тўрса, отбасын кїтіп-баєу жґнiндегi шыєыстарєа ќатысуєа ќўќылы.
      Баланыѕ ґзiне меншiк ќўќыєымен тиесiлi мїлiкке билiк ету ќўќыєы Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ кодексiмен айќындалады.
      Ата-аналар баланыѕ мїлкiн басќару жґнiндегi ќўќыќтылыќты жїзеге асыру кезiнде оларєа осы Кодекстіѕ 128-бабында белгiленген ќаєидалар ќолданылады.
      4. Бірге тўратын бала мен ата-аналар бір-бірініѕ мїлкін ґзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.
      5. Ата-аналар мен баланыѕ ортаќ меншiк ќўќыєы туындаєан жаєдайда олардыѕ ортаќ мїлiктi иелену, пайдалану жјне оєан билiк ету ќўќыєы Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ кодексімен айќындалады.

      67-бап. Баланыѕ ґз ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн

      1. Баланыѕ ґз ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiніѕ ќорєалуына ќўќыєы бар.

      68-бап. Ата-аналардыѕ ќўќыќтары мен міндеттерініѕ теѕдігі

      1. Ата-аналардыѕ ґз балаларына ќатысты теѕ ќўќыќтары жјне теѕ мiндеттерi (ата-ана ќўќыќтары) болады.
      2. Осы тарауда кґзделген ата-ана ќўќыќтары балалары он сегiз жасќа (кјмелетке) толєанда, сондай-аќ кјмелетке толмаєан балалары некеге отырєан (ерлі-зайыпты болєан) кезде тоќтатылады.

      69-бап. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ ќўќыќтары

      1. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ баламен бiрге тўруєа жјне оныѕ тјрбиесіне ќатысуєа ќўќыєы бар.
      2. Некеде тўрмаєан (ерлі-зайыпты болмаєан), кјмелетке толмаєан ата-аналар ґздерінде бала туєан жаєдайда жјне ґздерініѕ ана жјне (немесе) јке болуы аныќталєан кезде олар он алты жасќа толєан соѕ ата-ана ќўќыќтарын ґз бетiнше жїзеге асыруєа ќўќылы. Кјмелетке толмаєан ата-аналар он алты жасќа толєанєа дейiн ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын орган балаєа ќорєаншы таєайындайды, ол баланыѕ кјмелетке толмаєан ата-аналарымен бiрге оны тјрбиелеуді жїзеге асырады. Баланыѕ ќорєаншысы мен кјмелетке толмаєан ата-аналары арасында туындаєан келiспеушiлiктерді кјмелетке толмаєан баланыѕ жјне ата-аналарыныѕ мїдделері мен ќўќыќтарын ескере отырып, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын орган шешеді.
      3. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ жалпы негiздерде ґздерiнiѕ јке жјне ана болуын тануєа жјне оєан дау айтуєа ќўќыєы бар, сондай-аќ ґздері он тґрт жасќа толєаннан кейiн сот тјртiбiмен ґз балаларына ќатысты јке болуды аныќтауды талап етуге ќўќыєы бар.

      70-бап. Ата-аналардыѕ баланы тјрбиелеу жјне оєан

      1. Ата-аналар ґз баласыныѕ денсаулыєына ќамќорлыќ жасауєа мiндеттi.

      71-бап. Ата-аналардыѕ баланыѕ ќўќыќтары мен

      1. Ата-аналар ґз баласыныѕ заѕды ґкiлдерi болып табылады жјне арнайы ґкiлеттiктерсiз кез келген жеке жјне заѕды тўлєаларєа ќатысты, оныѕ iшiнде соттарда оныѕ ќўќыќтары мен мїдделерiн ќорєайды.

      72-бап. Ата-ана ќўќыќтарын баланыѕ мїддесінде

      Ата-ана ќўќыќтары баланыѕ мїдделеріне ќайшы жїзеге асырылмауєа тиіс. Баланыѕ мїдделерін ќамтамасыз ету оныѕ ата-аналары жасайтын негізгі ќамќорлыќтыѕ нысанасы болып табылады.

      73-бап. Баласынан бґлек тўратын ата-ананыѕ ата-ана

      1. Баласынан бґлек тўратын ата-ананыѕ баласымен араласуєа, оныѕ тјрбиесі мен баланыѕ бiлiм алуы мјселелерiн жјне бала їшін басќа да маѕызды мјселелерді шешуге ќатысуєа ќўќыєы бар.

      74-бап. Ата-аналардыѕ баланы басќа адамдардан талап

      1. Ата-аналар баланы заѕныѕ немесе сот шешiмiніѕ негiзiнсiз ґз ќолында ўстап отырєан кез келген адамнан оны ќайтаруды талап етуге ќўќылы. Дау туындаєан жаєдайда ата-аналар ґз ќўќыќтарын ќорєау їшiн сотќа жїгінуге ќўќылы.

      75-бап. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру

      1. Егер ата-аналар:
      1) ата-аналыќ мiндеттерiн орындаудан жалтарса, оныѕ iшiнде алимент тґлеуден ќасаќана жалтарса;
      2) ґз баласын перзентханадан (оныѕ бґлімшесінен), жетім балалар, ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар ўйымдарынан жјне ґзге де ўйымдардан алудан дјлелсіз себептермен бас тартса;
      3) ґздерiнiѕ ата-ана ќўќыќтарын теріс пайдаланса;
      4) балаєа ќатыгездік кґрсетсе, оныѕ ішінде оєан кїш ќолданса немесе психикасына зорлыќ жасаса, оныѕ жыныстыќ тиіспеушілігіне ќастандыќ жасаса;
      5) спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарына салынса, психотроптыќ заттарды жјне (немесе) осыларєа ўќсас заттарды теріс пайдаланса, олар ата-ана ќўќыќтарынан айрылады.
      2. Ата-аналар ґз баласыныѕ, жўбайыныѕ не отбасыныѕ басќа да мїшелерініѕ ґмiрiне немесе денсаулыєына ќарсы ќасаќана ќылмыс жасаєан кезде ата-ана ќўќыќтарынан айрылады.

      76-бап. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру тјртібі

      1. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру сот тјртiбiмен жїргiзiледi.
      Ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы iстер ата-аналардыѕ бiреуiнiѕ немесе баланыѕ басќа да заѕды ґкілдерініѕ, кјмелетке толмаєан балалардыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi мiндеттер жїктелген органдардыѕ немесе ўйымдардыѕ ґтініштері, сондай-аќ прокурордыѕ талабы бойынша ќаралады.
      2. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы iстер прокурордыѕ жјне ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ ќатысуымен ќаралады.
      3. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы iстi ќарау кезiнде сот ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-аналардан алимент ґндiрiп алу туралы мјселенi шешедi.
      4. Егер сот ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы iстi ќарау кезiнде ата-аналардыѕ iс-јрекетiнен ќылмыстыќ жазаланатын јрекет белгілерін байќаса, ол мўны жеке ќаулымен прокурордыѕ назарына жеткiзуге мiндеттi.
      5. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы сот шешiмi заѕды кїшiне енген кїннен бастап їш кїн iшiнде сот бўл шешiмнiѕ їзінді кґшiрмесiн баланыѕ тууын мемлекеттiк тiркеу орыны бойынша тіркеуші органєа жјне баланыѕ тўратын жері бойынша ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органєа жіберуге мiндеттi.

      77-бап. Ата-ана ќўќыќтарынан айырудыѕ салдары

      1. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру баламен туыстыќ фактiсiне негiзделген барлыќ ќўќыќтардан, оныѕ iшiнде одан кїтіп-баєу ќаражатын алу, сондай-аќ балалары бар азаматтар їшiн белгiленген жеѕiлдiктер мен мемлекеттiк жјрдемаќыны алу ќўќыќтарынан айрылуєа јкеп соєады.
      2. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру ата-аналарды ґз баласын кїтіп-баєу мiндетiнен босатпайды, бўл міндет оны асырап алуєа байланысты тоќтатылады.
      3. Бала мен ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-ананыѕ одан јрi бiрге тўруы туралы мјселе сот тјртiбiмен шешiледi.
      4. Ата-анасы ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан бала тўрєын жайєа меншiк ќўќыєын немесе тўрєын жайды пайдалану ќўќыєын, сондай-аќ ата-аналарымен жјне басќа да туыстарымен туыстыќ фактiсiне негiзделген мїлiктiк ќўќыќтарын, оныѕ iшiнде мўра алу ќўќыєын саќтайды.
      5. Баланы басќа ата-анаєа беру мїмкiн болмаєан кезде немесе ата-аналарыныѕ екеуi де ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан жаєдайда, бала ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ ќамќоршылыєына берiледi.
      6. Егер бўл балаєа теріс јсер етпесе, ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-аналардыѕ ґтініші бойынша ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын орган баламен жолыєуєа рўќсат етеді.
      7. Ата-аналары ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан жаєдайда бала асырап алуєа соттыѕ ата-аналарды ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап алты ай ґткен соѕ жол берiледi.
      Ата-аналарыныѕ біреуі ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан баланы асырап алуєа екінші ата-анасыныѕ келісімімен жол беріледі.

      78-бап. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру

      1. Егер ата-аналар мiнез-ќўлќын, тўрмыс салтын жјне бала тјрбиесіне кґзќарасын ґзгерткен болса, сот олардыѕ ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiруi мїмкiн.
      2. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiру ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-ананыѕ ґтініші бойынша сот тјртiбiмен жїзеге асырылады. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiру туралы iстер ата-ананыѕ, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ, сондай-аќ прокурордыѕ ќатысуымен ќаралады.
      3. Егер ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiру баланыѕ мїдделерiне ќайшы болса, сот баланыѕ пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардыѕ ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiру туралы талап-арызын ќанаєаттандырудан бас тартуєа ќўќылы.
      Он жасќа толєан балаєа ќатысты ата-ана ќўќыќтары оныѕ келiсiмiмен єана ќалпына келтiрілуі мїмкiн.
      Егер бала асырап алынса жјне асырап алудыѕ кїшi жойылмаса, ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтiруге жол берiлмейдi.

      79-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу

      1. Сот баланыѕ мїддесiн ескере отырып, баланы ата-аналардан оларды ата-ана ќўќыќтарынан айырмай алу жолымен ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы шешiм шыєаруы мїмкін.
      Ата-аналары немесе олардыѕ біреуі ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан немесе шектелген баланы баланыѕ тўрєылыќты жері бойынша ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын орган орналастырады.
      2. Егер баланыѕ ата-аналарымен ќалуы:
      1) ата-аналарєа байланысты емес мјн-жайлар (психикасыныѕ бўзылуы немесе ґзге де созылмалы ауруы, ауыр мјн-жайларєа душар болуы) бойынша;
      2) ата-аналардыѕ мінез-ќўлќыныѕ салдарынан, біраќ бўл ретте ата-аналарды ата-ана ќўќыќтарынан айыру їшін жеткілікті негіздер аныќталмай, ол їшін ќауіпті болса, ата-ана ќўќыќтарын шектеуге жол беріледі.
      Егер ата-аналар ґз мінез-ќўлќын ґзгертпесе, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын орган ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы сот шешімі шыќќаннан кейін алты ай ґткен соѕ оларды ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы талап-арыз беруге міндетті.
      3. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы талапты баланыѕ жаќын туыстары жјне баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын ўйымдар, сондай-аќ прокурор береді.
      4. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы iстер прокурордыѕ жјне ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын  органґкілініѕ міндетті тїрде ќатысуымен ќаралады.
      5. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы iстер ќаралєан кезде сот ата-аналардан балаєа алимент ґндiрiп алу туралы мјселенi шешуге ќўќылы.

      80-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеудіѕ салдары

      1. Сот ата-ана ќўќыќтарын шектеген ата-аналар баланы жеке ґзi тјрбиелеу ќўќыєынан айрылады, ал осы Кодекстіѕ 79-бабы 2-тармаєыныѕ 2) тармаќшасында кґзделген жаєдайларда, балалары бар азаматтар їшiн белгiленген жеѕiлдiктер мен мемлекеттiк жјрдемаќы алу ќўќыєынан да айрылады.
      2. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу ата-аналарды баланы кїтіп-баєу жґнiндегi мiндеттерден босатпайды.
      3. Ґзiне ќатысты ата-аналарыныѕ ата-ана ќўќыќтары шектелген бала тўрєын жайєа меншiк ќўќыєын немесе тўрєын жайды пайдалану ќўќыєын саќтайды, сондай-аќ ата-аналарымен жјне басќа да туыстарымен туыстыќ фактiсiне негiзделген мїлiктiк ќўќыќтарын, оныѕ iшiнде мўра алу ќўќыєын саќтайды.
      4. Ата-аналарыныѕ екеуiнiѕ де ата-ана ќўќыќтары шектелген жаєдайда бала ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ ќамќорлыєына берiледi.
      5. Егер бўл балаєа теріс јсер етпесе, сот ата-ана ќўќыќтарын шектеген ата-аналарєа баламен ќатынасуєа рўќсат етеді. Ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ жґніндегі функцияларды жїзеге асыратын органныѕ не ќорєаншысыныѕ немесе ќамќоршысыныѕ, баланыѕ патронат тјрбиешiлерiнiѕ немесе бала тўрып жатќан ўйым јкiмшiлiгiнiѕ келiсiмiмен ата-аналардыѕ баламен ќатынасуына жол берiледi.

      81-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу салдарыныѕ