Неке және отбасы туралы

      1. Егер баланы ерлi-зайыптылардың екеуi бiрдей асырап алмаса, баланы ерлi-зайыптылардың бiреуi асырап алған кезде бала асырап алуға ерлi- зайыптылардың екiншiсiнiң жазбаша келiсiмi талап етiледi.

      2. Егер ерлi-зайыптылар отбасылық қатынастарды iс жүзiнде тоқтатып, бiр жылдан астам уақыт бөлек тұрып жатса және екiншi жұбайының тұрғылықты жерi белгiсiз болса, бала асырап алу үшiн екiншi жұбайдың келiсiмi талап етiлмейдi.

      86-бап. Асырап алынған баланың аты, әкесiнiң аты және тегi

      1. Асырап алынған баланың өз аты, әкесiнiң аты және тегi сақталады.

      2. Бала асырап алушының өтiнiшi бойынша, егер бұл баланың мүдделерiне қайшы келмейтiн болса, асырап алынған балаға бала асырап алушының тегi, сондай-ақ ол ұсынған ат берiледi. Асырап алынған баланың әкесiнiң аты болып, егер бала асырап алушы еркек болса, асырап алушының аты, ал егер асырап алушы әйел болса, асырап алынған баланың әкесi ретiнде сол әйел ұсынған адамның аты танылады. Егер бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың тектерi әртүрлi болса, бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың келiсiмдерi бойынша, асырап алынған балаға олардың бiреуiнiң тегi берiледi.

      3. Баланы некеде тұрмайтын адам асырап алған жағдайда, оның өтiнiшi бойынша туу туралы кiтапқа асырап алынған бала шешесiнiң (әкесiнiң) тегi, аты мен әкесiнiң аты осы адамның (бала асырап алушының) көрсетуi бойынша жазылады.

      4. Бала асырап алудың құпиялылығы талап еткен жағдайларды қоспағанда, он жасқа жеткен асырап алынған баланың тегi, аты мен әкесiнiң аты тек сол баланың келiсiмiмен ғана өзгертiлуi мүмкiн.

      5. Асырап алынған баланың тегi, аты және әкесiнiң аты өзгертiлгенi туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      87-бап. Асырап алынған баланың туған күнi мен туған

      1. Бала асырап алудың құпиялылығын қамтамасыз ету үшiн бала асырап алушының өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың туған күнi, бiрақ алты айдан аспайтын мерзiмге, сондай-ақ оның туған жерi өзгертiлуi мүмкiн.

      2. Асырап алынған баланың туған күнiнiң және (немесе) туған жерiнiң өзгертiлуi жөнiнде бала асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      88-бап. Бала асырап алғандарды асырауға алынған баланың
               ата-анасы ретiнде жазу

      1. Бала асырап алушылардың өтiнiшi бойынша сот туу туралы жазбалар кiтабына бала асырап алушыларды өздерi асырап алған баланың ата-анасы ретiнде жазу туралы шешiм қабылдай алады.

      2. Осы Заңның 84-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған асырап алынған балаға қатысты мұндай жазба жасау үшiн оның келiсiмi қажет.

      3. Мұндай жазба жүргiзу қажеттiлiгi жөнiнде баланы асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      89-бап. Бала асырап алудың құқықтық салдары

      1. Асырап алынған балалар және олардың ұрпақтары бала асырап алушылар мен олардың туыстарына қатысы бойынша, ал бала асырап алушылар және олардың туыстары асырап алынған балалар мен олардың ұрпақтарына қатысы бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттер жағынан тегi бiр туыстарға теңестiрiледi.

      2. Асырап алынған балалар өздерiнiң ата-аналарына (өздерiнiң туыстарына) қатысы бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарынан айрылады және олар жөнiндегi мiндеттерден босатылады.

      3. Баланы бiр адам асырап алған жағдайда, егер бала асырап алушы еркек болса, шешесiнiң тiлегi бойынша, егер бала асырап алушы әйел болса, әкесiнiң тiлегi бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттердiң сақталуы мүмкiн.

      4. Асырап алынған баланың меншiгiндегi мүлiктiң сақталуы үшiн бала асырап алушы жауапты болады. Бала асырап алудан бас тартқан жағдайда бұл мүлiктi қайтару жөнiндегi мiндет те бала асырап алушыға жүктеледi.

      5. Асырап алынған баланың ата-анасының бiреуiмен немесе қайтыс болған ата-анасының туыстарымен қарым-қатынастары сақталуы жөнiнде баланы асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      6. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында көзделген бала асырап алудың, осы баланың туу туралы акт жазбасындағы бала асырап алушылардың ата-анасы ретiнде жазылуына қарамастан, құқықтық салдары пайда болады.

      90-бап. Асырап алынған баланың зейнетақы мен жәрдемақы алу

      Асырап алынар кезiнде ата-анасының қайтыс болуына байланысты өзiне тиесiлi зейнетақы мен жәрдемақы алуға құқығы бар бала бұл құқықты асырап алынған жағдайда да сақтап қалады.

      91-бап. Бала асырап алудың құпиялылығы

      1. Бала асырап алудың құпиялылығы заңмен қорғалады.

      2. Осы баптың 1-тармағында аталған, бала асырап алудың құпиялылығын оны асырап алушылардың еркiне қарамай жария еткен адамдар заңда белгiленген тәртiппен жауапқа тартылады.

      92-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

      1. Бала асырап алу:

      2. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы iстi сот қорғаншы және қамқоршы органның қатысуымен қарайды.

      93-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талап

      Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талапты асырап алынушының ата-аналары, асырап алушының жұбайы, бала асырап алуға байланысты құқықтары бұзылған адамдар, прокурор, қорғаншы және қамқоршы орган қоюға құқылы.

      94-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудың салдары

      1. Бала асырап алу туралы сот шешiмi шыққан кезден бастап бала асырап алу жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алу жарамсыз деп танылған жағдайда, асырап алынған баланың және асырап алушылардың (бала асырап алушылар туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және егер мұны баланың мүдделерi қажет етсе, баланың және оның ата-анасының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      3. Ата-ананың талап етуi бойынша балаға бұрынғы аты, әкесiнiң аты және тегi берiледi.

      4. Сот бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы соттың шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күн iшiнде осы шешiмнiң үзiндiсiн бала асырап алуды мемлекеттiк тiркеу орны бойынша азаматтық хал актiлерiн жазатын орган мен қорғаншы және қамқоршы органдарға жiберуге мiндеттi.

      95-бап. Бала асырап алудың күшiн жоюға негiздер

      1. Бала асырап алушылар өздерiне жүктелген мiндеттерiн орындаудан жалтарған, ата-ана құқықтарын терiс пайдаланған, асырап алынған балаға қатал қараған, соның iшiнде оған күш қолданып немесе психикалық зорлық- зомбылық етiп, жыныстық пәктiгiне қастық жасаған, маскүнемдiкпен, нашақорлықпен немесе уытқұмарлықпен ауырады деп танылған жағдайларда, баланы асырап алудың күшi жойылуы мүмкiн.

      2. Сот баланың мүдделерiн негiзге алып және баланың пiкiрiн ескере отырып, басқа да негiздер бойынша баланы асырап алудың күшiн жоюға құқылы.

      96-бап. Бала асырап алудың күшiн жою

      1. Бала асырап алудың күшiн жою сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      2. Бала асырап алудың күшiн жою туралы iс қорғаншы және қамқоршы органның, сондай-ақ прокурордың қатысуымен қаралады.

      3. Бала асырап алудың күшiн жою туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап бала асырап алу тоқтатылады.

      97-бап. Бала асырап алудың күшiн жоюды талап етуге құқығы

      Бала асырап алудың күшiн жоюды талап етуге оның ата-аналарының, бала асырап алушылардың, он төрт жасқа толған асырап алынған баланың, қорғаншы немесе қамқоршы органның, сондай-ақ баланың мүдделерiне сай прокурордың құқығы бар.

      98-бап. Бала асырап алудың күшiн жоюдың салдары

      1. Сот бала асырап алудың күшiн жойған кезде, асырап алынған баланың және баланы асырап алғандардың, бала асырап алушылар туыстарының өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және егер баланың мүдделерi талап етсе, бала мен оның ата-анасының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      2. Бала асырап алудың күшi жойылған кезде бала сот шешiмi бойынша ата- анасына берiледi. Ата-аналары болмаған кезде, сондай-ақ баланы ата-анасына беру оның мүдделерiне қайшы келсе, бала қорғаншы және қамқоршы органның қамқоршылығына берiледi.

      3. Сот баланың асырап алынуына байланысты оған берiлген аты, әкесiнiң аты және тегi сақталу-сақталмау мәселесiн де шешедi.

      4. Сот баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, осы Заңның 125 және 127-баптарында белгiленген мөлшерде бұрынғы бала асырап алушыны баланы асырауға қаражат төлеп тұруға мiндеттеуге құқылы.

      99-бап. Асырап алынған бала кәмелетке толғаннан кейiн бала
               асырап алудың күшiн жоюға жол бермеу

      Егер бала асырап алудың күшiн жою туралы талап қойылған кезде асырап алынған бала кәмелетке толса, баланы асырап алудың күшiн жоюға жол берiлмейдi, бұған мұндай күшiн жоюға бала асырап алушы мен асырап алынған баланың өзара келiсiмi, сондай-ақ асырап алынған баланың ата-анасының, егер олары тiрi болса, сот ата-ана құқықтарынан айырмаған немесе әрекетке қабiлетсiз деп танымаған болса, олардың да келiсiмi болған жағдайлар қосылмайды.

      100-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың

      1. Ата-анасының қайтыс болуы, олардың ата-ана құқықтарынан айырылуы, олардың ата-ана құқықтарының шектелуi, ата-анасының әрекетке қабiлетсiз деп танылуы, ата-анасының сырқаттылығы, ата-аналарының ұзақ уақыт болмауы, ата-аналардың балаларын тәрбиелеуден немесе олардың құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруы, соның iшiнде ата-аналардың тәрбиелеу, емдеу және басқа да осыған ұқсас мекемелерден өз балаларын алудан бас тартуы, сондай-ақ ата-аналардың қамқорлығы болмаған өзге де жағдайларда, балалардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау қорғаншы және қамқоршы органдарға жүктеледi.

      2. Қорғаншы және қамқоршы органдар ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтайды, осындай балалардың есебiн алуды жүргiзедi және ата-анасының қамқорлығынсыз қалудың нақты мән-жайларын негiзге ала отырып, балаларды орналастырудың нысандарын таңдайды (осы Заңның 102-бабы), сондай-ақ оларды асырау тәрбиелеу және бiлiм беру жағдайларына одан әрi бақылау жасауды жүзеге асырады.
      Қорғаншы және қамқоршы органдардан басқа, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру жөнiндегi заңды және жеке тұлғалардың қызметiне жол берiлмейдi.

      101-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды

      1. Осы Заңның 100-бабының 1-тармағында аталған балалар туралы мәлiметтер бар мекемелердiң (мектепке дейiнгi ұйымдар, орта бiлiм беретiн ұйымдар, емдеу және басқа да мекемелердiң) лауазымды адамдары және өзге де азаматтар олар туралы қорғаншы және қамқоршы органдарға балалардың нақты тұрған жерiн хабарлауға мiндеттi.

      102-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды

      1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар асырап алынып, отбасына тәрбиеленуге, қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) немесе патронат шарты бойынша, ал мұндай мүмкiндiк болмаған кезде, жетiм балаларға немесе ата- аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық үлгiдегi (тәрбие, емдеу және басқа да) мекемелерге берiлуге тиiс.

      103-бап. Қорғаншылық және қамқоршылық белгiленетiн адамдар

      1. Қорғаншылық және қамқоршылық ата-анасының қамқорлығынсыз қалған (осы Заңның 101-бабының 1-тармағы) балаларға, оларды асырау, тәрбиелеу және бiлiм беру мақсатында, сондай-ақ олардың мүлiктiк және мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн белгiленедi.
      2. Қорғаншылық және қамқоршылық әрекетке қабiлетсiз немесе әрекетке қабiлетi шектеулi кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн де белгiленедi.

      104-бап. Қорғаншылық

      1. Қорғаншылық он төрт жасқа толмаған балаларға, сондай-ақ психикалық аурудың салдарынан немесе ақыл-есiнiң кемдiгiнен сот әрекетке қабiлетсiз деп таныған адамдарға белгiленедi.
      2. Қорғаншылық қайтыс болған немесе соттың шешiмiмен өлдi немесе хабарошарсыз кеткен деп танылған кәмелетке толмаған адамның, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекетке қабiлетi шектеулi кәмелетке толған адамның мүлкiне тағайындалады.
      Егер қорғаншылық және қамқоршылық белгiленген адамның басқа жерде мүлкi болса, онда осы мүлiктi басқару үшiн қорғаншы және қамқоршы органдар мүлiктiң тұрған жерiнде қорғаншы тағайындай алады.

      105-бап. Қамқоршылық

      1. Қамқоршылық он төрттен он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандарға, сондай-ақ спирттi iшiмдiктерге немесе есiрткi заттарға салынуы салдарынан сот әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi деп таныған адамдарға белгiленедi.
      2. Денсаулығының жай-күйiне байланысты өзiнiң құқықтарын өз бетiнше жүзеге асыра алмайтын және мiндеттердi орындай алмайтын кәмелетке толған әрекет қабiлеттiлiгi адамдардың арызы бойынша оларға қамқоршылық белгiленуi мүмкiн.

      106-бап. Қорғаншы және қамқоршы органдар

      1. алып тасталды - 2006.01.10 N 116 Заңымен.
      2. Республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергiлiктi атқарушы органдары қорғаншылық және қамқоршылық жөнiндегi өз функцияларын:
      - кәмелетке толмағандарға қатысты бiлiм беру мен денсаулық сақтаудың жергiлiктi уәкiлеттi органдары арқылы;
      - кәмелетке толғандарға қатысты халықты әлеуметтiк қорғаудың жергiлiктi уәкiлеттi органдары арқылы жүзеге асырады.
      3. Қорғаншы және қамқоршы органдар баланың және оны тәрбиелеуге үмiткер адамның (адамдардың) тұрмыс жағдайларына зерттеу жүргiзуге және зерттеу актiсiн сотқа табыс етуге мiндеттi.
      4. Қорғаншы және қамқоршы органдар өздерiнiң мiндеттерiн осы органдар туралы Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн ереже негiзiнде жүзеге асырады.
      Ескерту. 106-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

       107-бап. Қорғаншылықты және қамқоршылықты белгiлеу

      1. Қорғаншы және қамқоршы органдар қорғаншылық пен қамқоршылықты қажет ететiн адамның тұрғылықты жерi бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық белгiлейдi. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық пен қамқоршылық қорғаншының (қамқоршының) тұрғылықты жерi бойынша белгiленуi мүмкiн.
      2. Адамды әрекетке қабiлетсiз немесе оның әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi деп тану туралы шешiм заңды күшiне енген кезден бастап үш күн iшiнде сот бұл туралы оған қорғаншылық және қамқоршылық белгiлеу үшiн сол адамның тұрғылықты жерi бойынша қорғаншы және қамқоршы органға хабарлауға мiндеттi.
      3. Адамға қорғаншылықты және қамқоршылықты белгiлеу қажеттiгi туралы тиiстi органдарға белгiлi болған кезден бастап бiр ай iшiнде қорғаншылық және қамқоршылық белгiленедi.
      4. Қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға мүдделi адамдар сот тәртiбiмен шағымдануы мүмкiн.

      108-бап. Қорғаншылар мен қамқоршылар

      1. Мыналарды:
      1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi деп таныған адамдарды;
      2) сот бойынша ата-ана құқықтарынан айырылған немесе ата-ана құқықтарын сот шектеген адамдарды;
      3) өзiне заңмен жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншылық (қамқоршылық) мiндеттерден шеттетiлген адамдарды;
      4) егер сот олардың кiнәсiнен бала асырап алудың күшiн жойған болса, бұрын бала асырап алушыларды;
      5) денсаулығының жай-күйiне байланысты (осы Заңның 80-бабы 2-тармағының 6) тармақшасы) баланы тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттерiн жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда, екi жыныстың да кәмелетке толған адамдары қорғаншылар (қамқоршылар) бола алады.
      2. Қорғаншы немесе қамқоршы тек оның келiсiмiмен ғана тағайындалуы мүмкiн.
      Егер бұл қорғаншылыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, қорғаншыны немесе қамқоршыны тағайындауда жұбайының, ата-анасының, туыстарының немесе қорғаншылыққа алынушыға жақын басқа да адамдардың басым құқығы болады.
      Егер қамқорлыққа алынушылардың мүдделерiнiң арасында қайшылық болмаса, бiр қорғаншыны немесе қамқоршыны бiрнеше адамға тағайындауға жол берiледi.
      3. Әрекетке қабiлеттi және ата-ана құқықтарынан айырылмаған, бiрақ балаларының тәрбиесiн жүзеге асыра алмайтын ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына қорғаншы және қамқоршы тағайындалатын кезде, қорғаншылар және қамқоршылар ата-аналардың тiлегi ескерiле отырып тағайындалады.
      Балаға қорғаншы (қамқоршы) тағайындау кезiнде қорғаншының (қамқоршының) адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерi, оның қорғаншылық (қамқоршылық) мiндеттердi орындау қабiлетi, қорғаншы (қамқоршы) мен баланың арасындағы қатынастар, қорғаншы (қамқоршы) отбасы мүшелерiнiң балаға деген көзқарасы, сондай-ақ, егер бұл мүмкiн болса, баланың өз тiлегi ескерiледi. Егер кәмелетке толмаған балаға қорғаншы немесе қамқоршы етiп тағайындалатын адам некеде тұрса, оның жұбайының келiсiмi талап етiледi.
      4. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты қажет ететiн және тиiстi тәрбие, емдеу мекемелерiнде, халықты әлеуметтiк қорғау мекемелерiнде тұрып жатқан адамдардың қорғаншылары мен қамқоршылары осы мекемелердiң әкiмшiлiгi болып табылады.
     Қорғаншының (қамқоршының) осындай мекемелерге баланы уақытша орналастыруы қорғаншының (қамқоршының) осы балаға қатысты қорғаншылық (қамқоршылық) құқықтары мен мiндеттерiн тоқтатпайды.
      5. Қорғаншылар мен қамқоршылар өз қамқорындағылардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауды кез келген адамдарға қатысты, соның iшiнде сотта арнайы өкiлеттiксiз қорғай алады.

15-тарау. Қорғаншылардың (қамқоршылардың) және қамқорлыққа
алынғандардың құқықтық жағдайы

      109-бап. Қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған адамдардың

      1. Қорғаншылыққа (қамқоршылыққа) алынған адамдардың:

      110-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған, тәрбие және

      1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған, тәрбие, емдеу және басқа да мекемелерiндегi балалардың:

      111-бап. Қорғаншылардың (қамқоршылардың) өз мiндеттерiн