Ниетбаева Гульмира Бекенқызы Қазіргі кезеңдегі студенттердің психологиялық денсаулығының дамуы 6D010300 Педагогика және психология Философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

147 
экспери 
менттің 
нәтижелері 
экспери 
менттің 
нәтижелері 
менттің 
нәтижелері 
эксперимент
тің 
нәтижелері 
тің 
нәтижелері 
экспери 
менттің 
нәтижелері 
Орыс 
бӛлімі 
нің 1 
курс
студ. 
33,3 
38,8 
44,4 
54,4 
22,2 
15,5 
Қазақ 
бӛлімі 
нің 1 
курс
студ. 
26,6 
31,1 
38,8 
40,0 
34,5 
28,8 
Орыс 
бӛлімі 
нің 3 
курс
студ. 
23,3 
27,7 
51,1 
55,5 
25,5 
18,8 
Қазақ 
бӛлімі 
нің 3 
курс
студ. 
23 
27,7 
50 
52,2 
27,7 
20,0 
Статистикалық маңызды айырмашылықтар орыс бӛлімінің 1 курс тобында; 
орыс және қазақ бӛлімдерінің 3 курсында белгіленді. 
( |t|>t кр. (а<0,01) .
 
0
5
10
15
20
25
30
35
1 курс қ/б 
1 курс о/б 
3 курс қ/б 
3 курс о/б 
анықтаушы. эксперимент 
қалыптастырушы. эксперимент 

148 
Сурет 7 - Констатациялық және қалыптастырушы эксперименттер 
нәтижелері бойынша жағдаяттық мазасызданудың жоғары деңгейіндегі 
студенттердің сандық кӛрсеткіштері 
Қалыптастырушы эксперименттің нәтижесінде мазасыздық-депрессиялық 
эмоциялардың шкаласы бойынша жағымды ӛзгерістер орын алды.
 
Кесте 21 - Психокоррекциялық бағдарламаның алдында және содан кейін 
де ТДЭМ жалпыланған кӛрсеткіштері (%-бен) 
Сыналушы 
лар 
таңдауы 
ТДЭМ Индексі 
Ан
ы
қт
аушы 
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Қ
алып
та
ст
ырушы
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Ан
ы
қт
аушы 
эк
сп
ери
м
ен
тті
ң 
нә
ти
же
ле
рі
Қ
алып
та
ст
ырушы
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Ан
ы
қт
аушы 
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Қ
алып
та
ст
ырушы
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Ан
ы
қт
аушы 
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
Қ
алып
та
ст
ырушы
эк
сп
ери
м
ен
тт
ің
нә
ти
же
ле
рі
≥ 
11
12
-20
21
-30
>
30
1 курс о/б 
21,1 
26,7 
40,0 
38,9 
15,6 
16,7 
23,3 
17,7 
1 курс қ/б 
26,7 
31,1 
38,9 
40,0 
15,6 
17,8 
18,9 
11,1 
3 курс о/б 
23,3 
27,7 
38,9 
40,0 
16,7 
20,1 
21,1 
12,2 
3 курс о/б 
22,2 
27,7 
40,0 
38,9 
17,8 
22,3 
20,0 
11,1 
Стьюденттің t- ӛлшемінің кӛмегімен статистикалық ӛңдеу 1 және 3 курс 
студенттерінің қазақ және орыс бӛлімдерінде, мазасыздық-депрессиялық 
эмоциялардың жоғары деңгей кӛрсеткіштерінің арасында, маңызды 
айырмашылықтардың бар екендігі туралы болжамды растады.

149 
Сурет 8 - Констатациялық және қалыптастырушы эксперименттер 
нәтижелері бойынша мазасыздық-депрессиялық эмоциялардың жоғары 
деңгейіндегі студенттердің сандық кӛрсеткіштері 
 
Психокоррекциялық бағдарламаны жүзеге асырудың нәтижесінде
эмоциялық интеллектінің дамуында елеулі жағымды ӛзгерістерге қол 
жеткізілді.
Осылайша, эмоциялық интеллектінің тӛмен деңгейіндегі студенттер саны 
азайды: қазақ бӛлімінің 1 курс студенттер тобында – 5,6%; орыс бӛліміндегі 1 
курс студенттер тобында - 5,5 %; қазақ бӛліміндегі 3 курс студенттерінде – 7,6 
%; орыс бӛліміндегі 3 курс студенттер тобында - 6,7%.
Сыналушылар ӛздерінің де және қоршаған ортадағы адамдардың да 
эмоциялық реакцияларын жақсырақ танып, оларды табысты басқара бастаған 
(19 кесте, 7 сурет).
Кесте 22 - Эмоционалды ақыл-ойдың интегративтік шкаласы 
(констатациялық және қалыптастырушы эксперименттердің нәтижелері) % 
Сыналушылар 
таңдауы 
Эмоционалды ақыл-ойдың интегративтік шкаласы 
Тӛмен деңгейі ( ≤ 39) 
Орташа деңгейі 
(40-69) 
Жоғары деңгейі (≥70) 
Анықтау 
шы 
экспери 
менттің 
нәтижелері 
Қалыптас
тыру 
шы 
экспери 
менттің 
нәтиже 
лері 
Анық 
тау 
шы 
экспе 
римент
тің 
нәти 
желері 
Қалыпта
стыру 
шы 
экспери
менттің 
нәтиже 
лері 
Анықтау
шы 
экспери
менттің 
нәтиже 
лері 
Қалыптаст
ы рушы 
экспе 
рименттің 
нәти 
желері 
1 курс орыс бӛлімі
27,7 
22,2 
51,1 
50,0 
21,1 
27,7 
1 курс қазақ бӛлімі
32,2 
26,6 
50,0 
47,7 
17,7 
25,5 
0
5
10
15
20
25
1 курс қ/б 
1 курс о/б 
3 курс қ/б 
3 курс о/б 
анықтаушы. эксперимент 
қалыптастырушы. эксперимент 

150 
3курс орыс бӛлімі
21,1 
14,4 
50,0 
50,0 
28,8 
35,5 
3 курс қазақ бӛлімі 
23,3 
15,5 
51,1 
51,1 
25,5 
33,3 
Сурет 9 - Анықтаушы және қалыптастырушы эксперименттердің 
нәтижелері бойынша эмоциялық ақыл-ойдың тӛмен деңгейіндегі студенттердің 
сандық кӛрсеткіштері 
Студенттердің психологиялық денсаулығының психокоррекциясы мен 
психопрофилактикасын дамыту бағдарламасының жасалғандығы, оның 
тиімділігін кӛрсетті. Оның нәтижесінде тӛмендегілер анықталды:
- невротизация деңгейінің тӛмендеуі; 
- стреске қарсылықтың жоғары деңгейіндегі студенттер санының артуы; 
- бейімділік әлеуетінің жетілуі; 
- жоғары тұлғалық және жағдаяттық мазасыздануы бар студенттер 
санының азайғандығы; 
- мазасыздық-депрессиялық эмоциялар кӛрсеткіштерінің тӛмендеуі; 
- кӛп 
кӛрсеткіштер бойынша эмоционалдық ақыл-ойдың деңгейі 
жоғарылады; 
- ӛзін-ӛзі белсендендірудің кӛрсеткіштері дамыды.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
0
5
10
15
20
25
30
35
1 курс қ/б 
1 курс о/б 
3 курс қ/б 
3 курс о/б 
анықтаушы. эксперимент 
қалыптастырушы. эксперимент 

151 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Біз жүргізген зерттеу жұмысымыз тұлғаның психологиялық денсаулығы 
студенттердің кәсіби-тұлғалық қалыптасу үрдісіне ықпал ететін, жүйелі 
психологиялық білім екендігін кӛрсетті. Студенттердің психологиялық 
денсаулығын дамыту жоғарғы мектеп психологиясы мен педагогикасы 
салалары үшін аса маңызды болып табылады.
Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша біз келесідей негізгі 
қорытындылар жасадық:
1. Студенттердің 
психологиялық 
денсаулығы 
ЖОО 
білім 
беру 
жағдайларында дамитын және құрамында келесі компоненттерді біріктіретін: 
интегралды-тҧлғалық қасиеттер компоненті; рефлексиялық компонент; 
қҧндылық-мағыналық 
және 
рухани-адамгершілік 
компонент; 
эмоционалдық компонент жүйелі психологиялық білім болып табылады. 
Интегралды-тұлғалық қасиеттер құрылымы невротизацияның, стреске 
тӛзімділіктің, бейімдік қабілеттердің, мазасыздықтың деңгейімен анықталады.
Рефлексиялық компонент ӛзін-ӛзі бағалау мен субъективтік бақылаудан 
тұрады. 
Құндылық-мағыналық және рухани-адамгершілік компонент құндылық 
бағдар жүйесімен және ӛзін-ӛзі белсендіру деңгейімен сипатталады. 
Эмоционалдық компонент тұлғаның эмоционалдық қасиеттері мен 
эмоционалдық ақыл-ойды қамтиды.
Аталған компоненттер ӛзара әрекеттесіп, дамудың белгілі бір деңгейіне 
жете отырып, психологиялық денсаулықты дамытудың ішкі факторын білдіреді 
және оның дамуындағы ӛзіндік маңыздандырылған, бейімдендірілген, рухани-
адамгершілік қорлары ретінде де болады. 
2. Дамудың әр түрлі этномәдени жағдайымен және әр түрлі курста оқитын 
студенттер психологиялық денсаулықтың даму ерекшеліктері бойынша бір-
бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. 
Бұл жағдайда студенттердің психологиялық денсаулығының дамуында 
жалпы жас ерекшелік заңдылықтары айқындалды: 
- адамгершілік қалыптылықтың қанағаттанарлық және жоғары деңгейі; 
- психологиялық денсаулықтың барлық кӛрсеткіштері бойынша 3 курс 
студенттерінің салыстырмалы түрдегі біркелкілігі; 
- жалпы жантәсілімді құндылықтардың басымдығы: денсаулық, даму, 
қызықты жұмыс; сонымен қатар кӛмекке келу құндылықтардың: адалдық, 
тәуелсіздік және білімділіктің болуы.
Қазақ 
және 
орыс 
бөлімдерінде 
оқитын 
студенттердің 
айырмашылықтары келесі көрсеткіштер бойынша анықталды:
- қазақ бӛлімінде оқитын 1 курс студенттерінде невротизацияның, 
мазасыздықтың деңгейі, мазасыздық-депрессивтік эмоционалдық қасиеттердің 
кӛрсеткіші, эмпатияның және ӛз эмоцияларын басқару, құндылық бағдар 
деңгейлері жоғарырақ;

152 
- ӛзін-ӛзі бағалау деңгейі, жалпы интерналдық шкалалары бойынша 
экстерналдық бақылау локусы, ӛндірістік қатынас саласындағы және 
денсаулыққа байланысты интерналдықтың, сәтсіздік пен отбасылық қатынастар 
саласындағы интерналдық шкалалары бойынша – интерналдық бақылау 
локусының деңгейлері тӛменірек. 
- орыс бӛлімінде оқитын 1 курс студенттерінде стресске қарсыласу 
дәрежесі, бейімділік әлеуеті жоғарырақ; ӛзіндік маңыздану кӛрсеткіштері 
жоғары: спонтандық, түйіспелілік, ӛзін-ӛзі түсіну жоғары.
1 және 3 курс студенттерінің психологиялық денсаулықтарының 
көрсеткіштерінде келесі айырмашылықтар : 1 курс студенттерінде 
невротизация кӛрсеткіштері жоғарырақ екендігі, стресске қарсыласу дәрежесі,
бейімділік әлеуеті, жағдайға байланысты мазасыздық, ӛзін-ӛзі бағалау, 
эмоционалдық ақыл-ой және ӛзіндік маңыздану кӛрсеткіштері тӛменірек 
екендігі анықталды. 
3. Студенттердің 
психологиялық денсаулығын дамытудың сыртқы 
факторлары белгіленді:

Оқудың бастапқы кезінде этномәдени орта басымды фактор болып 
табылады. Нақтырақ айтқанда, сонымен бірге қабылданған дәстүрлі 
құндылықтар, қатынастар жүйесі және отбасылық тәрбиенің дәстүрлері 
саналады. Қазақ бӛлімінің 1 курс студенттеріне келсек, олар кӛбінесе 
моноэтникалық ортадан шыққан адамдар. Оларға енді полиэтникалық ортаға 
бейімделу қажет. Бұл құбылыс мәдени айырмашылықтарды қабылдап, 
тұрмыстық мінез-құлықтан бастап бос уақытты және ауқымды мәдени 
шаралардың ұйымдастырылуына дейінгі жағдайларды сезінумен қатар жүреді. 

Психологиялық денсаулықтың айқындалған ерекшеліктері этномәдени 
жағдайлармен, дәстүрлермен және тәрбиелік ықпалдардың қабылданған 
түрлерімен, сонымен қатар ауылдың моноэтникалық ортасын қаланың 
полиэтникалық ортасына ауысуымен анықталады.

Бастапқы кезеңде басымдық факторларының бірі болып ЖОО-ның оқу 
жағдайларына бейімделу факторы саналады. Аталған фактордың белгіленуі 
эмпирикалық зерттеудің мәліметтерімен дәлелденген – 3 курс студенттерінде 
психологиялық денсаулықтың барлық кӛрсеткіштері бойынша мәліметтері 
ұқсас келеді. 1 курс студенттеріне ерекше іс-әрекет түріне – тұлғаның таным 
аясына түсетін жүктемелермен, ӛзін-ӛзі ұйымдастыруға және ӛзін-ӛзі бақылауға 
талаптардың күшеюімен, психоэмоционалдық жүктемелердің артуымен 
түйіндесетін, жоғары оқу орнында білім алуға бейімделу қажет. 
3 курсқа қарай этномәдени факторға білім беру ортасының ықпалдары 
басым болғандығынан кӛрсеткіштер теңеседі. 
Студенттік шақта психологиялық денсаулықтың дамуына әсер ететін ішкі 
факторлар анықталды: ӛзіндік маңыздану ресурсы (ӛзін-ӛзі барабар түрде 
бағалау, ӛзін-ӛзі белсендіру), бейімділік ресурсы (сабырлылық, эмоционалды 
тұрақтылық, ӛзін-ӛзі реттеу); рухани-адамгершілік ресурсы (адамгершілік 
қалыптылық, құндылық ретіндегі денсаулық, ішкі бақылау локусы, дамыған 
эмоционалдық ақыл-ой).

153 
4. Студенттердің психологиялық денсаулығын дамытудың шарттары
анықталды: 
- студент тұлғасын дамытудың әлеуметтік-мәдени жағдайларын ескеру: 
мекендейтін жерді – қала-ауыл, оқу барысында тұратын жерін – отбасы-
жатақхана, этникалық және тілдік ортасы; моноэтникалық-полиэтникалық орта 
және т.б.; 
- оқу курсын ескеру: 1 курста детерминдеуші ретінде ЖОО-ның білім беру 
және этномәдени ортасына бейімделу үрдісі саналады;
- студенттердің психологиялық денсаулығының дамуын психологиялық 
сүйемелдеу - диагностика (мониторинг), психологиялық әдістермен түзету, 
дамыту, психологиялық алдын алу.
5. Студенттердің психологиялық денсаулығы дамуының құрылымдық-
мазмұндық моделі жетілдіріліп, дәлелденді. Ол келесі бӛлімдерден тұрады: 
мақсатты; әдіснамалық негіздер және теориялық негіздер; компоненттер; 
студенттердің психологиялық денсаулығын дамыту факторлары; шарттары 
және болжамды нәтиже.
6. Психологиялық денсаулықты дамытудың, психологиялық әдістермен 
түзеудің және психологиялық алдын алудын кешендік бағдарлама жасалып,
жүзеге асырылды, оның тиімділігі эксперименталдық жолмен дәлелденді.

жүктеу/скачать 2.5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: