Қой жүнінің дайындау стандарттары. Жүнді классқа бөлу

Жүн егер оның аумағы сараптамалық бағалау бойынша, стандартта көрсетілген осы классқа тиісті көрсеткіштерге сәйкес келетін болса, белгілі бір класс талаптарына сәйкес болып есептелінеді. Ол үшін, жүннің негізгі бөлігін құрайтын бүйірінен, жауырынан, кеуде және арқа тұсынан алынған жүн бөліктеріне баға берсе, сол жеткілікті болады.

1. 
   Биязы (МЕМСТ 7763-71)
   

б) меринос емес

2. 
   Биязылау жүнді
   

б) кроссбредті (ТУ 61-5-3-74)

в) кроссбредті типті (ТУ 61-5-3-74)

г) цығай (МЕМСТ 9764-4)

д) біртектес цығай-қылшық жүнді (МЕМСТ 9764-74)

3. 
   Биязылау жүнді (МЕМСТ 1977974)
   

б) күздік –

в) қозы жүні –

4. 
   Қылшық жүнді (МЕМСТ 7939-79)
   

б) күздік –

в) қозы жүні –
ІІ ЖҮНДІ ЖІКТЕУ

Дайындау стандарттары бойынша биязы, биязылау (барлық түрінің), аралас және көктемгі қылшық жүндер ең алдымен былайша бөлінеді:

руннолық –

кесектік –

төменгі сұрыптар

а) жұлма жүн –

б) балақ жүн –

в) шүйке –

г) қиланған жүн –

Биязы, биязылау, аралас және қылшық жүнді қойларды жіктеуде мынадай келесі төменгі сұрыптары бөлінеді (11.32 - кесте).

Жүнді түсі бойынша бөлу

Рунолық және кесектік мериностық, кроссбредті, кроссбредті типтес, цигайлық биязы жүн – тек ақ түсті болады. Кроссбредті типтес жүндерде түсті талшықтар кездеседі.

Мериностық емес, биязылау жүнді будандық, бір тектес цигай-қылшық жүнді, аралас және қылшық жүндер түстері бойынша былайша бөлінеді:

а) ақ –

б) ақшыл- сұр –

в) түрлі түсті –

Қаракөлдік қылшық жүнді және құйрықтылар түстері бойынша тек қана ақшыл-сұр және түрлі түсті болып қана, ал карабахтық және гиссарлық – түрлі түсті болып бөлінеді.

Рунолық биязы және биязылау жүндер, жүннің негізгі массасының (мериностық биязы жүн үшін 65%-тен кем емес және жүннің басқа топтарының рунолары үшін, руноның салмағы немесе ауданының 55% кем болмауы қажет) талшықтарының ұзындығына және қалыңдығына байланысты мынадай келесі класстарға және класстармақтарына бөлінеді.

11.33 - кесте Бір тектес жүндердің класстары және класстармақтары

Жүн тобы	Класс	Класстармағы	Жүннің негізгі салмағы
			Ұзындығы, см	Жіңішклігі, сапасы
Биязы (мериностық және мериностық емес)	Жоғары (тек мериностық) І І ІІ ІІ ІІІ Қысқартылған	- І ІІ І ІІ -
Будандық биязылау	І ІІ ІІІ Қысқартылған	- - -
Кроссбредті	І І ІІ ІІ	І ІІ І ІІ
Кроссбредті типтес	І ІІ Қысқартылған	- -
Цигайлық және цигайлық бір тектес қылшық жүнді	І ІІ Қысқартылған	- -

Көктемгі қырықтықтың рунолық биязылау және қылшық жүндері, талшықтарының жіңішкеліктеріне, әр түрдің талшықтарының – түбіттік, аралас және қылшық қатынасына, олардың ұзындықтарына, жүннің негізгі салмағында өлі және құрғақ талшықтардың (руноның салмағының немесе ауданының 55% кем болмауы қажет) байланысты, жүннің әрбір аталуының көлемінде І және ІІ класстарға бөлінеді (биязылау – будандық, балбасстық, сараджылық, тәжіктік, алайлық; қылшық жүнді – таулық, лезгиндік, тушиндік, қаракөлдік); І,ІІ,ІІІ класстарға (қылшық жүнді – орыс, құйрықты); немесе класстарға бөлінбейді (қылшық жүнді – орыстың солтүстіктік, карабахтық, гиссарлық).

Күздік биязылау және қылшық жүнділер, төлдердің биязылау және қылшық жүндері класстарға бөлінбейді.

Жүнді күйіне қарай бөлу

Көктемгі мериностық және мериностық, будандық биязылау, кроссбредті, кроссбредті типтес, цигайлық, цигайлық бір тектес – қылшық жүнділер, биязылау жүндер әрбір түстің, класстың, класстармақтарының көлеміне қарай жағдайына байланысты (қоқыстану сипатына және деңгейіне, беріктігін және табиғи түсін жоғалтуына байланысты) мынадай келесі топтарға бөлінеді:

а) қалыпты –

б) І топтың ошаған шөпті –

в) ІІ топтың ошаған шөпті –

г) І топтық ақаулық –

д) ІІ топтық ақаулық –

е) ошаған шөпті - ақаулық –

Кроссбредті типтестің қысқартылған жүні жағдайына (күйіне) байланысты мынаған бөлінеді:

а) қалыпты –

б) ошаған шөпті -

Көктемгі қылшық жүндер жағдайына (күйіне) байланысты былайша бөлінеді: қалыпты, қайызғақтың қатпарланып қалған ірі қабыршақтары руноның 50% жауып жатқан, І және ІІ топтардың ошаған шөпті және ақаулық жүндері.

Жүннің әрбір аталуының және түсінің көлемінде күзгі биязылау және қозы жүні, күзгі қылшық және қозы жүндері жүндері жағдайына қалай бөлінеді:

қалыпты, І және ІІ топтың ошағанды шөпті жүн.

Қысқа және кесектік жүндер түстері ғана бойынша бөлінеді.

Жүннің барлық топтарының төменгі сұрыптары түсі, класстары, класстармақтары және жағдайы (күйі) бойынша бөлінбейді.
ІІІ. ЖИНАУ, ОРАМДАУ және ТАҢБАЛАУ

МЕМСТ және ТУ талаптарына сәйкес, жіктеу және жинау кезіңде руноны торкөзді үстелге штапель ұшымен жоғарыға қарай төсейді және одан төменгі сұрып жүндерін бөліп тастайды. Содан кейін руноның бүйрілік жақтарының біріне, шамамен шетінен 1/3 қашықтықта, шетін қайырады және руноның ортасына екінші қарама-қарсы жағын салады, осылайша біріншісіне салады, содан кейін руноны валикпен бас жағынан және құйрығынан ортасына қарай орайды.

Рунолық жүнді орамдауды жүннің аталуы, түсі, класстары, класстармақтары және топтарының жағдайы бойынша жеке-жеке жүргізеді.

Жүн үйіндісін таңбалаудың мысалы:

Ставр.өлкесі. Ипатов ауданы

Ленин атындағы к-з

№ 30. ерес.мерин. І-І норм.

бр.105 кг, н-то 103кг

шығ. 40%. МЕМСТ 7763-71

Жүнді орамдау, таңбалау, тасымалдау және сақтау МЕМСТ 6070-78 бойынша жүргізіледі.

Жұмыс үшін қажеттілер: Жүннің барлық топтарына МЕМСТ және ТУ; 2)жүннің әр түрлі топтарының руносы және үлгілері; 3) дайындау стандарттары бойынша класстарды бейнелейтін жүн эталондары (баламалары).

Жасанды жолмен ұрықтандыруды кеңінен қолдануға байланысты өндірушінің табын сапасына әсер етуі күрт өсті, және сондықтанда қойларды ұрпақтарының сапасы бойынша тексеру зор маңызға ие.

Тексеріліп отырылған қойлардың ұрпақтарын бағалау үшін, мынадай келесі әдістер қолданылады:

-қойлардың қыздарының өнімділігін, анасының өнімділігімен салыстыру: «анасы – қызы» деп аталатын әдіс.

-қойлардың қыздарының өнімділігін құрдастарының өнімділігімен салыстыру.

-өндірушінің ұрпақтарының өнімділігін табын бойынша орташа көрсеткішпен салыстыру.

Аса маңызды сұрыптамалық көрсеткіштер мен қасиеттерді тұқым қуалау дәрежесі бойынша, яғни асыл тұқымдық артықшылығы бойынша, ұрпағының сапасы тексерілетін қойлар келесі категорияларға бөлінуі мүмкін: нақты жақсартушы, мұнда айырымдық нақтылық көрсеткіші +2ге тең және одан жоғары; орташа (бейтарап) - +1,9-дан –1,9 дейін; нашарлатушылар, мұнда айырымдылық нақтылығы –2ге тең және төмен.
13.37 - кесте – Ұрпағының сапасы бойынша тексерілетін қойлардың бонитировкасы

№ р/с	Мал. №	Тірі салм.кг	Алынатын таза жүн, кг	Бонитировка
1	615	50	3,0	СМ С ММ 8,5 И 60 У Ж К5 Эл
2	627	62	3,5	СМ С ММ 9 И 60 У Ж+ К5 Эл
3	631	55	3,1	СМ С ММ 9 И 64 У Ж К5 Эл
4	652	49	2,8	СМ С ММ 8,5 И 64 У Ж К5 Эл
5	670	57	3,5	СМ С ММ 10 И 60 У Ж К5 Эл
6	690	48	3,3	СМ С ММ 9 И 64 У Ж- К5 Эл

13.38 - кесте – №615 қошқардан тараған 1 жасар қозыға сипаттама

13.39- кесте – № 627 қойдан тараған 1 жасар қозының сипаттамасы

13.42 - кесте – № 670 қойдан тараған 1 жасар қозының сипаттамасы

13.43- кесте – № 690 қойдан тараған 1 жасар қозының сипаттамасы