тақырып: Режиссерлік ойын және оның әдістемесі

Бала үлкейген сайын ойыншықтардың сырт пішінінің сәйкестігіне талаптары күшейе түседі. Алайда, бұл сәйкестіктер талаптар күшейе түседі. Бұл сәйкестіктер оның түсі мен формасы тура табиғи түрдегідей берілмеуі керек. 3 жастан бастап балалар қуыршақтармен ойнау кезінде кейбір құрал – жабдықтарды қолдана бастайды: жиһаз , ыдыс-аяқ және т.б. Кіші мектеп және ересек мектеп жасына дейінгі балалар қозғалысқа түсетін ойыншықтарды қалайды: микроэлектромоторлы шаңсорғыш, кір машинасы, жарықтандырылған тоңазытқыш, жанатын лампа және т.б. Ұсақ ойыншықтармен ойында мектеп жасына дейінгі ересек және кіші мектеп жасындағылар кейбір декорацияларды қажет етеді. Тұрғын үйді бейнелейтін ойыншықтар қажет ( әр түрлі бөлмелер, қақпалар, ағаштар, аула құрылыстары), мектеп (парталар, санағыштар және мектеп тақтасы) және т.б.

Балалардың адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуге көмектесетін ойыншықтар. Баланы үлкендер еңбегімен таныстырады, сол еңбектің құрал – жабдықтарымен таныстырады, балаларды күш – қуатты қажет ететін, еңбекке баулиды, ұжымдық сезімді тәрбиелейді. Көптеген ойыншықтар кәсіптік және тұрмыстық еңбек процесін көрсетеді. Мысалы , «Кішкентай аспаз» жинағы , ұнмен жұмыс жасауға арналған заттардан тұрады. Осындай жинақты пайдалана отырып 5 жасар бала ермексазды оқтаумен жаяды, әр түрлі пішінді ойыншық тоқаштар жасайды. 2 – 4 жасар бала құммен осындай әрекеттер жасайды.
9 тақырып: Мектеп жасына дейінгі балалардың құрылыс ойындары

Құрылыс ойынында бала сызық бойына әдемі үй құрылысын жасап, оның бояуларының бір-бірімен келісімді болуын қадағалайды. Құрылыс материалдарын пішіні, түсі бойынша симметриялы орналастырып, оларды көлемі (кең, тар), биіктігі (биік, аласа) бойынша салыстырады. Ойын барысында шығармашылық танытып, жаңа мазмұн ойластырып, белсенділік көрсетеді. Өзінің және жолдастарының тұрғызған құрылыстарының сапасына баға береді. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге, әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді.

Мектепке дейінгі балаларға арналған техникалық ойыншықтар бала қолының түрткісімен қозғалуы мүмкін, инерттік механизммен қозғалысқа түсуі мүмкін. Мектеп жасына дейінгі бала мен кіші мектеп жасындағы балалар үшін кейбір техникалық ойыншықтар дәлірек айтсақ, транспорттық және жолдық – құрылыстар үлкен мөлшерде жасалады және бала өзі мұндай машинаға отырып қажет жұмысты ойында атқару үшін рөл мен рычагты қозғалысқа келтіреді.

Кішкентай пішінді эксковаторлар, бульдозерлер, крандар үлкен пішінділер сияқты жұмысты атқарады және рычагтармен қолдану арқылы іске қосылады, бірақ ондай кішкентай ойыншықтар болады. Мұндай ойыншықтар естияр және ересек мектеп жасына дейінгі балаларға арналған.

Пластикалық массалар мен ағаштан жасалған құрылыс материалдарда алуан түрлі. Бұлар дайын ойыншықтар емес, «жартылай фабрикаттар» балалар олардан көпірлер, жолдар, үйлер және т.б жасайды. Кубиктер 2 жастағыларға арналған, кубиктер мен кірпіштер 3 жастағыларға, пирамидалар, призмалар, цилиндрлер жиыны, кейде қосымша бөлшектер рөл түрінде, ту және т.б. ересек мектеп жасына дейінгілерге және кіші мектеп жасындағыларға арналған ойыншықтар балалардың өздеріне айналасындағы көріп жүрген құрылысты көрсетуге мүмкіндік береді. Ойыншық жиынына берілген арнайы альбом көрсетілген. Берілген мысал бойынша құрауға мүмкіндік алады. Құрылыс материалдарымен ойнауда көлемді геометриялық денелермен танысады, оларда форма, үлкендік, орналасу, ара қашықтық, бағытталу жайлы түсініктер қалыптасады. Техникалық ойыншықтарға металлды конструкторлар жинағын, балаларға арналған инструменттер, баланың техникалық шығармашылығына арналған бөлшектер, химиялық реактивтермен, токпен жұмыс істеуге арналған арнайы жинақтарды да жатқызамыз, бірақ мұндағы талаптар басқаша, еңбек түрі де басқаша, сондықтан бұл ойыншықтарды ойын-әдістеме деп қарастырған дұрысырақ.
10 тақырып: Дидактикалық ойындар - оқыту құралы

Дидактикалық ойын түрлерін анықтау. Дидактикалық ойын құрылымына түсінік беру. Дидактикалық ойын баланың таным қабілетін, сенсорлық дамуы, белсенділігін дамыту құралын анықтау.

Оқытудың көрнекілік принціпі – дидактиканың «алтын ережесі».

Оқытудың көрнекілік принціпі – оқытудың өте ерте дамыған түрінің бірі. Көрнекілік принципті ғылыми педагогикалық тұрғыдан негізден Ян Амос Каменский дидактиканың «алтын ережесі» деп көрнекілік принципті атап айтқан.

Көрнекі құралдар оқушылардың сабақты қызығып тыңдауын қамтамасыз етеді және де материалдарды түсіну жолдарын оңайлатады.

1. 
   Табиғи құралдар – (батаника пәнімен, зоология түрлі өсімдіктер, жануарлар).
   
2. 
   Эксперименттік көрнекі құралдар – (физика немесе химия пәндерінен жүргізілетін лабараториялық жұмыстар).
   
3. 
   Көлемдік көрнекілік құралдар – геометрия пәнінен жасалған түрлі фигуралар, макеттер.
   
4. 
   Бейнелеуші көрнекілік құралдар – түрлі формадағы суреттер, таблицалар.
   
5. 
   Техникалық көрнекілік құралдар – оқу фильмдері, диафильдер, фонар немесе эпидоскоптар арқылы көрсетілетін көрнекілік құралдар.
   
6. 
   Символдық көрнекілік құралдар – географиялық және тарихи, зоологиялық карталар.
   
7. 
   Графикалық көрнекілік құралдар – схема, диаграмма, таблица, үлгілер.
   

Ойынның дидактикалық түрі – кішкене балаларға мейлінше пән оқыту формасы болып табылыды. Оның арғы тегі ойынды өлеңмен қимылмен, ұштастыру негізінде көп нәрсеге үйренетін ойындарды жасаған халық педагогикасында жатыр.

Дидактикалық ойынның нәтижесі – қандай жолмен болса да ұту емес, баланың білімді игеру, ақыл – қызметін дамытуда, өзара қарым – қатынас. Дидактикалық ойынның орталығы ойыншықтар мен ойын құралдары.

Дидактикалық ойындар әсіресе баланың дамуында маңызды рөл атқарады. Балаға бағдарламалық материалдарды меңгерту, уйренген білім – дағдыларын бекіту жұмыстары осы дидактикалық ойындар арқылы іске асады.

Дидактикалық материалдармен жаттығу ойындары – сенсорлық тәрбие мен ақыл – ой қабілетін дамыту үшін қажет.

Жиналатын дидактикалық ойыншықтар балалар үшін ең бірінші өзіндік конструкторлар. Бұралатын бөлшектері бар ағаш ойыншықтар 4,5 – 5 жастағы балаларға арналған.

Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.

Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті – ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?» деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да шұғылданды. Көптеген балалар жазушылары бала ойынының психологиялық мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы суреттегені де мәлім.

Ұлт ойындарын жанұя тәрбиесінен бастап, балабақшада түрлі тәрбиелік шараларда қосымша материал ретінде пайдаланып келеміз.

Ұлттық мұраның бай қазынасының бірі – халықтың ұлттық ойындары көп салалы, көп қырлы құбылыс, ол тек ойындық сала емес, мәні жағынан да балабақша тәрбиеленушілерінің рухани өресі кең өсіп – жетілуіне, эстетикалық мәдениетін қалыптастыруға тәрбиелейтін негізгі құралдардың бірі. Ұлы педагог В.Сухомлинский «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» дейді, демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы байи түспек. Фольклортанушы ғалым Ә.Диваев «Қазақ балаларының ойындары» деген еңбегінде адамның жас ерекшелігін үш топқа бөледі: «...өмірге келгеннен бастап жеті жасқа дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқа дейінгі балалар, он бес пен жиырма жас аралығындағы жастар...». Осының негізінде қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол жастағыларға лайықты: «санамақ, тәй-тәй, айгөлек, соқыр теке, қуырмаш, алақан соқпақ, ақ серек-көк серек» т.б. ойындарын, ал одан кейінгі топқа: «тақия тастамақ, тартыс, сиқырлы қоржын, бәйге, көкпар, асық, хан талапай, теңге алу, қыз қуу, орамал тастамақ, ақсүйек, күрес» т.б. ойындарын жатқызуға болады. Мұндай ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады.

Халық арасында «Денсаулық – зор байлық» деп тегін айтылмаған. Бұл арқылы халық даналығы тіршіліктің негізгі көзі осы денсаулық екенін тағы ескертеді. Адамның денсаулығы жас кезінен бастап қалыптасуы керек. Демек, кезінде ойындарды көп ойнап, жүгіріп, далада, таза ауада жүру – жас организмнің дұрыс та сергек өсуінің көзі. Онымен бірге бүлдіршіндер ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағыт алады.

Дене шынықтыру пәнінің белгілі теоретиктері П.Ф.Лесгафт және В.В.Гориневскийдің дәлелдеуі бойынша жас бүлдіршіндердің тезірек бұғанасының бекіп, ағзасының қалыпты дамуына және оның тез жинақталып, қимыл іс-әрекетті шапшаң орындауда қозғалмалы ойындардың алатын орны ерекше. Сонымен қатар қозғалмалы ойындар баланың көңілді, өмірге шаттық қуанышпен қарауын және ақыл-ойының дамуына әсер ететін дұрыс фактордың бірі ретінде қарастырылады.

Қимылдық ойынның нәтижесінде бала белгілі сигналға үйреніп, ойын ережесіне бағынады. Бұл оның жан-жағындағы оқиғаға мән беріп қарауына, төзімді болуына, тәртіпті сақтауына немесе оның басындағы мидың тежелу функциясының дамуына өз септігін тигізеді.

Балалардың қимыл дағдысын қалыптастыру барысында күрделі қозғалысты меңгеру және осы қозғалысқа қатысты әртүрлі қызметпен белсенді жұмыс жасауы артады. Баланың дағдысы 7 жасқа дейін қалыптасып, әрі қарай шыңдалуының негізіг фундаменті қызметін атқарып, өмірде күрделі қимыл іс-әрекетін қиналмай жасап, үлкен спортта да табысқа жетуінің алғышарты қалыптасады. Ойын барысында балалар әртүрлі қимыл жасайды: тұрады, еңкейеді, қашады, қолмен ұстайды.

Қозғалыс қимыл ойындары топтық сипатта болады. Сондықтан олар қимыл-қозғалыс пен іс-әрекеттің үйлесімді болуын белгілі ережелердің орындалуын талап етеді. Ойында баланың ширығып, толғануы оның күшін жұмылдырып, қимылдарды орындауда жақсы нәтижелерге жетуіне көмектеседі.

Қимыл-қозғалыс ойындары өзінің мазмұны мен формасы жағынан эстетикалық әрекет болып табылады. Қимыл-қозғалыс ойындарының сан қырлы тәрбиелік маңызы, олардың мектеп жасына дейінгі балалар үшін ыңғайлылығы, ойындардың қуанышты, балаларды өзіне тартатын әрекет салыасын туғызады. Қимыл-қозғалыс балалардың игеріп үлгерген қимыл дағдыларын жетілдіру және дене қабілетін қалыптастыру ретінде қызмет етеді.

1. 
   Ойын - психологиялық феномен ретінде
   

1. Ойын психологиялық феномен ретінде

2. Адамзат тарихында ойынның пайда болуы.

2. 
   Ойынның психологиялық негіздері
   

1. Ойын әрекетіне жалпы психологиялық сипаттама.

2. Ойында баланың жеке тұлғасының қалыптасуы.

3. 
   Ойынның педагогикалық мәні
   

1. Ойынның педагогикалық мәні

2. К.Д.Ушинскийдің халықтық ойын - құдіретті тәрбие құралы туралы пікірі.

4. 
   Мектеп жасына дейінгі балалардың драмалау ойыны
   

1. 
   Драмалау ойынының психологиялық, педагогикалық негіздері.
   
2. 
   Әртүрлі топтарда ұйымдастыру әдістемесі және шарттары.
   

2. Шығармашылық және ережелі ойындар

2. Қимылдық ойындар.

2. Ойындағы рольдер.

1. 
   Режиссерлік ойынның шығармашылық сипаты
   
2. 
   Ойынды ұйымдастыру әдістемесі және оған педагогикалық басшылық
   

2. Ф.Фребельдің жүйесіндегі құрылыс ойыны.

2. Педагогикалық жүйедегі дидактикалық ойындар.

2. Қимыл-қозғалыс ойындарының теориялық негіздері.

2. Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді, ең дұрысы кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.

3. Өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек.

4.Алғашқы кезде оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл-кеңес алудың пайдасы зор.

5. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай, көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.

6. Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп ұғып, түсінбеген жерлерді қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.

7. Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса пайдаланып отыру керек.


Студенттердің өздік жұмыстарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар.

• 
  Жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару;
  
• 
  Студенттердің өздік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
  
• 
  Студенттердің дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
  
• 
  Өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған материалдарды, хабарларды енгізу;
  
• 
  Студенттерді табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды өздігінен талдап түсінуге үйрету;
  
• 
  Студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру;
  
• 
  Студенттерді оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға, әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу;
  
• 
  Студенттердің өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдыларын қалыптастыру.