Өндірістік қорлар
жүктеу/скачать 99.46 Kb.
|
| Кәсіпорынның өндірістік қорлары
«Негізгі қорлар кәсіпорын мүлкінің және оның айналымнан тыс активтерінің ең маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Негізгі қорлар (құндық бағалауда негізгі құралдар, негізгі капитал)-бұл еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын материалдық-заттай құндылықтар, олар ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз заттай нысанда әрекет етеді және өз құнын бөліктер бойынша жоғалтады. Негізгі құралдар-бұл құндық өлшемде көрсетілген негізгі қорлар. Негізгі құралдар-бұл өзінің табиғи нысанын сақтай отырып, өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын еңбек құралдары, ал олардың құны өндірілетін өнімге ұйқыға қарай бөліктермен ауыстырылады. Негізгі өндірістік қорлар (ҰҚН) материалдық өндіріс саласында жұмыс істейді, өндірістік процеске бірнеше рет қатысады, біртіндеп тозады, ал олардың құны дайындалатын өнімге пайдаланылу шамасына қарай бөліктер бойынша ауыстырылады. Олар күрделі салымдар есебінен толықтырылады. Өндірістік емес негізгі қорлар-тұрғын үйлер, балалар және спорт мекемелері, кәсіпорынның балансында тұрған мәдени-тұрмыстық мақсаттағы басқа да объектілер. ОПФ-дан айырмашылығы олар өндіріс процесіне қатыспайды, олардың құны тұтынуда жоғалады. Олар ұлттық табыс есебінен жаңғыртылады. Еңбек процесіндегі негізгі қорлардың рөлі өз жиынтығында өндірістік-техникалық базаны құрумен және өнім шығару жөніндегі кәсіпорынның мүмкіндіктерін, еңбектің техникалық қарулану деңгейін анықтаумен анықталады. Негізгі қорларды жинақтау және еңбектің техникалық қарулануын арттыру еңбек процесін байытады, оған шығармашылық сипат береді, қоғамның мәдени-техникалық деңгейін арттырады»./10/ «ҚНҚ-ның қолданыстағы жіктемесі бойынша мынадай топтардан тұрады:: 1) кәсіпорынға меншік құқығында тиесілі жер учаскелері және табиғат пайдалану объектілері; 2) ғимараттар; 3) құрылыстар; 4) беру құрылғылары; 5) машиналар мен жабдықтар; 6) өлшеу және реттеу аспаптары, құрылғылар мен зертханалық жабдықтар; 7) есептеу техникасы; 8) көлік құралдары; 9) қызмет мерзімі 12 айдан асатын құралдар мен аспаптар; 10) өндірістік және шаруашылық мүкәммал; 11) шаруашылық ішіндегі жолдар; 12) жерді жақсартуға және жалға алынған ғимараттарға, үй-жайларға, жабдықтарға және негізгі қорларға жататын басқа да объектілерге күрделі салымдар.»/11/ Негізгі құралдардың табиғи тозуы. Өндіріс процесіне қатысатын негізгі құралдар оларды пайдалану және табиғи тозу салдарынан өзінің бастапқы сипаттамаларын бірте-бірте жоғалтады. Физикалық тозу деп Еңбек құралдарының өзінің бастапқы қасиеттерін жоғалтуы түсініледі. «Негізгі құралдардың табиғи тозу деңгейі: - негізгі қорлардың бастапқы сапасы; - оларды пайдалану дәрежесі; - негізгі қорлар жұмыс істейтін ортаның агрессивтілік деңгейі; - қызмет көрсетуші персоналдың біліктілік деңгейі; -жоспарлы-алдын ала жөндеу жүргізу және т. б. Кәсіпорындардың жұмысындағы осы факторларды есепке алу негізгі қорлардың физикалық жай-күйіне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Негізгі қорлардың табиғи тозу дәрежесін сипаттау үшін бірқатар көрсеткіштер пайдаланылады.Негізгі қорлардың жарамдылық коэффициенті физикалық тозу коэффициенті негізінде де айқындалуы мүмкін: Кгф = 100-Киф. Бұл формулалардың барлығы негізгі қорлардың біркелкі физикалық тозуын болжайды,бұл әрдайым нақты шындыққа сәйкес келмейді.»/12/ «Негізгі қорлардың моральдық тозуы. Физикалық тозумен қатар негізгі қорлар моральдық тозуға (құнсыздануға) ұшырайды. Моральдық тозудың мәні еңбек құралдары құнсызданудан, олардың табиғи тозуына дейін, өзінің дене қызметінің мерзімі аяқталғанға дейін құнын жоғалтудан тұрады. Моральдық тозу екі нысанда көрінеді. Моральдік тозудың бірінші түрі-қазіргі заманғы жағдайларда олардың өсімін молайтудың арзандауы салдарынан бұрын шығарылған конструкциялы машиналардың құнсыздануы болып табылады. Моральдық тозудың екінші түрі ескі машиналардың құнсыздануы болып табылады, ол ескі машиналарды ығыстырып тастайтын жаңа, техникалық жағынан жетілдірілген және өндіргіштердің пайда болуы салдарынан физикалық жағынан да жарамды. Әрбір кәсіпорында негізгі қорлардың табиғи және моральдық тозу процесі басқарылуы тиіс. Бұл басқарудың негізгі мақсаты-негізгі қорлардың, әсіресе олардың белсенді бөлігінің шамадан тыс физикалық және моральдық тозуына жол бермеу, өйткені бұл кәсіпорын үшін теріс экономикалық салдарға әкеп соғуы мүмкін. Бұл процесті басқару негізгі қорларды қалпына келтірудің белгілі бір саясатын жүргізу арқылы жүргізіледі.»/13/ «Негізгі қорлардың амортизациясы. Амортизация-бұл Негізгі қорлардың тозған бөлігінің құнын құрылатын өнімге, орындалатын жұмысқа, көрсетілетін қызметтерге ауыстыру процесі. Нормативтерге сәйкес негізгі қорлар құнының бір бөлігі өндіріс шығындарына немесе өнімнің өзіндік құнына енгізіледі. Амортизациялық жүйенің негізінде оның ойнату функциясы жатыр. Ол мақсатты мақсатты ақшалай қаражат көзі болып табылады. Бұл функцияның сақталуы оның инфляцияны ескере отырып, сондай-ақ мақсатты пайдаланумен анықталатын көлемдерімен қамтамасыз етілуі тиіс. Бірінші шарт амортизациялау нормаларының уақтылы өзгеруі және негізгі қорлардың құнын ағымдағы индекстеу кезінде, екіншісі - банктердегі шоттарда амортизациялық құралдарды сақтау және пайдалану кезінде орындалуы мүмкін. Амортизацияны есептеу объектілері материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да жұмыс істейтін кәсіпорындардың негізгі қорлары болып табылады. Амортизация сомасы - белгілі бір кезеңде ақшалай нысанда көрсетілген негізгі қорлардың тозу шамасы. Ол негізгі қорлардың әрбір түрі бойынша баланстық құны, Жаңа пайдалануға енгізілуін және тозған істен шығуды, сондай-ақ амортизацияның белгіленген нормаларын пайызбен ескере отырып айқындалады. Амортизация сомасы мынадай формула бойынша есептеледі: А = Ф * n / 100, мұнда Ф-негізгі қорлардың баланстық құны; N-амортизация нормасы. Амортизация нормасы-бұл белгілі бір кезеңдегі негізгі қорлардың әрбір түрі бойынша амортизациялық аударымдардың пайызда белгіленген мөлшері. Бұл ретте баланстық құнға Соңғы қайта бағалау деректері бойынша негізгі өндірістік қорлардың құны немесе олардың бастапқы құны қабылданады: n = А / Т * Ф , мұнда Т-Нормативтік қызмет мерзімі; А-Нормативтік қызмет мерзімі үшін есептелген амортизацияның толық сомасы, руб.; Ф-негізгі өндірістік қорлардың бастапқы құны, кісілген ақша бірлігі.»/14/ «Амортизациялық аударымдар саясатындағы жаңа аспектісі ұйымдар мен шаруашылықтар үшін жедел амортизация құқығын енгізу болып табылады. Жедел амортизацияны енгізу кезінде жылдық амортизациялық аударымдар нормасы 2 еседен аспайтын ұлғайтылады және белгіленген тәртіппен келісілуі тиіс. Жедел амортизацияға құқықтың қолданылуы тек қана Нормативтік қызмет мерзімі үш жылдан астам 1991 жылдан кейін қолданысқа енгізілген машиналарға, жабдықтар мен көлік құралдарына жатады. Жедел амортизация Нормативтік қызмет ету мерзімі нақты тиелуіне байланысты белгіленген көлік құралдарына (мысалы, автомобильдер үшін - нақты жүруден) қолданылмайды. Басқа да шектеулер бар. Жеделдетілген амортизацияны қолданудың белгіленген тәртібі бұзылған кезде қосымша есептелген сомалар өндіріс пен айналыс шығындарынан алынып тасталады. Мұндай тәсіл жедел амортизация бір жағынан өнімнің (жұмыстардың) өзіндік құнының өсуіне алып келеді, ал екінші жағынан - ұйымдардың пайдасын төмендетумен байланысты, бұл алынатын салықтар көлемінің, тиісінше бюджеттің кіріс бөлігінің де азаюына алып келеді, ал бұл бюджет тапшылығы жағдайында жағымсыз болып табылады»./15/ Экономикада кәсіпорынның негізгі қорлары құндық өлшем бірліктерінде есепке алынады. Естеріңізге сала кетейік, негізгі қорлар олардың ақшалай көрінісінде негізгі қаражат деп аталады. Кәсіпорынның негізгі қорларын бағалау: бастапқы (баланстық) құны, қалпына келтіру және қалдық құны бойынша жүргізілуі мүмкін. «Негізгі қорлардың бастапқы құны - оларды салу (салу) немесе сатып алу жөніндегі шығындардан, оларды жеткізу және орнату жөніндегі шығыстарды, сондай-ақ осы объектіні мақсаты бойынша пайдалануға дайындық жағдайына дейін жеткізу үшін қажетті өзге де шығыстарды қоса алғандағы құн. ӨҚ ұзақ уақыт пайдаланғанда, әсіресе инфляцияның жоғары қарқыны жағдайында ӨҚ бастапқы құны оның нақты бағалауына сәйкес келмейді. Сондықтан баға факторының бұрмалаушы әсерін жою үшін ҚҚ-ны олардың қалпына келтіру құны бойынша, яғни осы жылдың шарттары мен бағалары бойынша оларды өндіру немесе сатып алу құны бойынша бағалауды қолданады. Негізгі қорлардың қалпына келтіру құны - бұл қазіргі заманғы жағдайларда оларды ұдайы өндіру құны. Негізгі қорлардың қалпына келтіру құнының олардың бастапқы құнынан ауытқу шамасы ҒТБ жеделдету қарқынына, инфляция деңгейіне және т.б. байланысты. «Инфляция жағдайында кәсіпорынның негізгі қорларын қайта бағалау: - негізгі қорлардың шынайы құнын объективті бағалау; - дұрыс және дәл анықтау қажет шығындар, өнімді өндіруге және өткізуге; - негізгі қорларды қарапайым қалпына келтіру үшін жеткілікті амортизациялық аударымдардың мөлшерін неғұрлым дәл анықтау; - сатылатын негізгі қорларға сату бағасын және жалдау ақысын объективті түрде белгілеу (оларды жалға берген жағдайда).»/16/ «Қалдық құн бастапқы немесе қалпына келтіру құны мен тозу сомасының арасындағы айырманы білдіреді, яғни бұл өндірілетін өнімге әлі көшірілмеген негізгі құралдар құнының бөлігі. Негізгі құралдарды олардың қалдық құны бойынша бағалау, ең алдымен, олардың сапалық жай-күйін білу, атап айтқанда жарамдылық және физикалық тозу коэффициенттерін анықтау және бухгалтерлік балансты құру үшін қажет. Негізгі қорлардың құндық бағасы оларды есепке алу, талдау және жоспарлау үшін, сондай-ақ күрделі салымдардың көлемін, құрылымын анықтау үшін қажет. ОФ пайдаланудың экономикалық тиімділігін есептеу үшін әдетте қорлардың орташа жылдық құны бойынша бағалауын пайдаланады. Негізгі құралдардың техникалық жай-күйі (ОС) оларды пайдалану тиімділігіне үлкен әсер етеді, ол көрсеткіштер жүйесімен сипатталады, олардың ішіндегі ең маңыздысы келесілер. Техникалық жарамдылық коэффициенті (Кг) ОС пайдалануға жарамдылық дәрежесін сипаттайды: Кг = ОС қалдық құны/ОС есепті күнге бастапқы құны. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті (Кизн) негізгі құралдардың тозу дәрежесін көрсетеді: Кизн = негізгі құралдардың тозу сомасы/есепті күнге ОС бастапқы құны. 0С (Кв) шығу коэффициенті: Кв = есепті кезеңнің басындағы 0С кеткендердің сомасы / 0С құны. ОС жаңарту коэффициенті (Кообн) жаңадан түскен ОС есепті кезеңнің соңындағы олардың жалпы құнындағы үлесін көрсетеді: Кообн = келіп түскен ОС сомасы / есепті кезеңнің соңындағы ОС құны. Негізгі құралдарды жаңарту мерзімі (ЖБН): ЖБН = есепті кезеңнің басындағы НҚ құны/ кезең ішінде түскен НҚ сомасы Негізгі құралдарды жаңарту мерзімі (ЖБН): ЖБН = есепті кезеңнің басындағы НҚ құны/ кезең ішінде түскен НҚ сомасы. ОС (Ккомп) компенсация коэффициенті өндірістік процестен шығып кеткендерді жаңа еңбек құралдарымен алмастыру процесінің қарқындылығын көрсетеді. Ккомп = шығып қалған ОЖ құны / келіп түскен ОЖ құны. Бұдан басқа, кәсіпорынның негізгі өндірістік қаражатпен қамтамасыз етілгендігінің жиынтық көрсеткіштері есептеледі, оларға қор қайтарым, қор сыйымдылығы, қор қарусыздану жатады. Қор қайтарымы ОЖ орташа жылдық құнының 1тенгеге келетін өнімнің мөлшерін көрсетеді. Фо = ОП/ОФ, мұндағы ОП-өнім көлемі, ОФ-ОЖ орташа жылдық құны. Машина тапсыру (Мо) ОС белсенді жұмыс істейтін бөлігін пайдалану тиімділігін сипаттайды. Мо = ОП / ОФакт, мұнда ОФакт-машиналар мен жабдықтардың орташа жылдық құны. Қор сыйымдылығы (Фемк) - кері қор қайтарым көрсеткіші. Ол шығарылған немесе сатылған өнімнің 1 тенгеге келетін OS мөлшерін көрсетеді: Фемк = ОФ / ОП. Қормен жарақтану (ФВ) өнеркәсіптік персоналдың бір қызметкеріне келетін өндірістік құралдардың мөлшерін сипаттайды: ФВ = өндірістік жабдықтың орташа жылдық құны / ең жоғары ауысымда жұмысшылардың орташа тізімдік саны.»/17/ Негізгі қорлардың табысты жұмыс істеуі оларды пайдалануды жақсартудың экстенсивті және қарқынды факторларының қаншалықты толық іске асырылуына байланысты. Қорларды пайдаланудың экстенсивті жақсаруы бір жағынан жұмыс істеп тұрған жабдықтың жұмыс уақыты күнтізбелік кезеңде ұлғаяды, ал екінші жағынан - кәсіпорында бар барлық жабдықтың құрамында жұмыс істеп тұрған жабдықтың үлес салмағы артады деп болжайды. «Жабдықтың жұмыс уақытын ұлғайтудың маңызды бағыттарына: 1) жабдыққа жөндеу қызметінің сапасын арттыру, негізгі өндірісті жұмыс күшімен, шикізатпен, отынмен, жартылай фабрикаттармен уақтылы қамтамасыз ету жолымен жабдықтың ауысымішілік тоқтап қалуын қысқарту және жою; 2) қысқарту целодневных жабдықтың тоқтап қалуын коэффициентінің артуын, оның жұмыс. Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігін арттырудың маңызды жолы артық жабдықтардың санын азайту және орнатылмаған жабдықты өндіріске тез тарту болып табылады. Негізгі қорларды пайдалануды қарқынды жақсарту уақыт бірлігіне жабдықтың жүктелу дәрежесін арттыруды көздейді. Жабдықтың қарқынды тиелуін арттыруға қолданыстағы машиналар мен механизмдерді жаңғырту, олардың оңтайлы жұмыс режимін белгілеу кезінде қол жеткізуге болады. Негізгі қорларды пайдалану қарқындылығы сондай-ақ: - еңбек құралдарын техникалық жетілдіру және өндіріс технологиясын жетілдіру; - өндірістік үдерісте "тар жерлерді" жою; - техниканың жобалық өнімділігіне қол жеткізу мерзімдерін қысқарту; - еңбекті, өндірісті және басқаруды ғылыми ұйымдастыруды жетілдіру; - жылдамдық әдістерін қолдану; - жұмысшылардың біліктілігі мен кәсіби шеберлігін арттыру. Сондай - ақ айналым қаражаты-айналым қорлары мен құндық нысандағы айналым қорларының жиынтығын білдіретін активтер кәсіпорынның мүлкі болып табылады. Бұл кәсіпорын қоймалар мен өндірісте өндірістік қорларды құру үшін, жеткізушілермен, бюджетпен есеп айырысу үшін, жалақы төлеу үшін және т. б. қажетті ақшалай қаражат. Айналым құралдарының құрамы деп айналым құралдарын құрайтын элементтердің жиынтығын түсінеді. Айналым қаражатын айналымдық өндірістік қорлар мен айналым қорларына бөлу оларды пайдалану мен өнім өндіру және оны өткізу салаларында бөлу ерекшеліктерімен айқындалады. Кәсіпорынның айналымдық өндірістік қорларына өндіріс (өндірістік қорлар) құралдарының бір бөлігі жатады, олардың заттық элементтері еңбек процесінде әрбір өндірістік циклда шығындалады және олардың құны еңбек өніміне толығымен және бірден ауыстырылады.»/18/ «Кәсіпорынның айналымдағы өндірістік қорлары 3 бөліктен тұрады: - өндірістік қорлар; - аяқталмаған өндіріс пен өзі дайындалған жартылай фабрикаттар; - болашақ кезеңдердің шығыстары. Өндірістік қорлар-өндірістік процеске жіберу үшін дайындалған Еңбек заттары; олар шикізаттан, негізгі және қосалқы материалдардан, отыннан, жанғыш, сатып алынатын жартылай фабрикаттардан және жинақтаушы бұйымдардан, ыдыстар мен ыдыстық материалдардан, негізгі қорларды жөндеуге арналған қосалқы бөлшектерден тұрады. Аяқталмаған өндіріс және өзі дайындалған жартылай фабрикаттар-өндірістік процеске кіріскен Еңбек заттары: өңдеу немесе жинау процесіндегі материалдар, бөлшектер, бұйымдар, сондай-ақ кәсіпорынның бір цехтарында толық өндіріспен аяқталмаған және басқа цехтарда одан әрі өңдеуге жататын жеке дайындалған жартылай фабрикаттар. Алдағы кезеңдердің шығыстары-осы кезеңде (тоқсан, жыл) жүргізілетін, бірақ болашақ кезеңнің өніміне жататын жаңа өнімді дайындауға және игеруге арналған шығындарды қамтитын айналым қорларының ерекше емес элементтері. Айналымдағы өндірістік қорлар өз қозғалысында айналым саласына қызмет көрсететін айналым қорларымен байланысты. Айналым қорлары қоймалардағы дайын өнімді, жолдағы тауарларды, ақша қаражатын және өнімді тұтынушылармен есеп айырысудағы қаражатты, атап айтқанда дебиторлық берешекті қамтиды. Пайызда көрсетілген айналым құралдарының жекелеген элементтері арасындағы арақатынас айналым қаражатының құрылымы деп аталады. Қалыптастыру көздері бойынша айналым қаражаты меншікті және заемдық (банк кредиттері, кредиторлық берешек (коммерциялық кредит) және басқа пассивтер) болып бөлінеді. Материалдық ресурстар шығынының көрсеткіштері мен материалдық ресурстарды пайдалы пайдалану деңгейінің көрсеткіштері ерекшеленеді. Материалдық ресурстардың жалпы шығыны-бұл барлық өндірістік бағдарламаны орындауға жеке түрлерді немесе бірге алынған материалдық ресурстарды тұтыну. Материал сыйымдылығы (ХБ) - материалдық шығындар құнының (МҚ) құндық мәндегі өндірілген өнім көлеміне қатынасы. Ме = Мз / ОП. Материалды беру (Мо) - кері материал сыйымдылығының көрсеткіші. Материал беру-шығарылған өнім көлемінің құндық мәндегі материалдық шығындарға қатынасы. Мо = ОП/Мз. Айналым қаражатын тиімді пайдалану үш негізгі көрсеткішті сипаттайды. Айналымдылық коэффициенті көтерме бағамен өнімді өткізу көлемін кәсіпорындағы айналым қаражатының орташа қалдығына бөлумен анықталады: Ко = Рп / СО, мұнда Ко-айналым қаражатының айналым коэффициенті, айналымдар; Рп-сатылған өнімнің көлемі, руб.; СО-айналым қаражатының орташа қалдығы, руб. Айналымдылық коэффициенті белгілі бір кезеңде (жыл, тоқсан) айналым құралдарымен жасалатын айналмалы айналым санын сипаттайды. Айналым санының өсуі өнім шығарудың 1 тенгеге өсуіне не өнімнің осы көлеміне айналым қаражатының аз сомасын жұмсау талап етілетініне әкеледі. Айналым қаражатын жүктеу коэффициенті (ҚТ), айналымның кері коэффициенті сатылған өнімнің 1 ртенгеге жұмсалған айналым қаражатының сомасын сипаттайды. Кз = /Рп. Бір айналымның ұзақтығы (Т) күндердегі күндер санын айналымдылық коэффициентіне бөлу арқылы болады. Т = Д / Ко. Айналым қаражаты айналымының ұзақтығы аз болған сайын немесе сатылған өнімнің сол көлемінде олар жасайтын айналым айналымының саны көп болса, соғұрлым айналым қаражаты аз болса, соғұрлым олар тиімді пайдаланылады. Айналым қаражатының айналымдылығын жылдамдату әсері оларды пайдалануды жақсартуға байланысты босатудан (оларға қажеттіліктің азаюынан) көрінеді. Айналым қаражатын абсолютті және салыстырмалы түрде босату бар. Абсолюттік босату айналым құралдарына деген қажеттіліктің тікелей төмендеуін көрсетеді. Салыстырмалы түрде босату айналым қаражатының да, сатылған өнім көлемінің де өзгеруін көрсетеді. Оны анықтау үшін есепті жылдағы айналым қаражатына қажеттілікті осы кезеңдегі өнімді өткізу бойынша нақты айналымды және өткен жылғы күндердің айналуын ескере отырып есептеу қажет. Айырмасы береді соманы босату. Қазіргі жағдайда кәсіпорынның бірінші кезектегі міндеті айналым қаражатының айналымдылығын жеделдету болып табылады. Бұл келесі жолдармен қол жеткізіледі: - өндірістік қорларды құру сатысында-қорлардың экономикалық негізделген нормаларын енгізу; шикізатты, жартылай фабрикаттарды, жинақтаушы бұйымдарды жеткізушілерді тұтынушыларға жақындату; тікелей ұзақ байланыстарды кеңінен пайдалану; қоймаларда тиеу-түсіру жұмыстарын кешенді механикаландыру және автоматтандыру; - ЖМП сатысында-ҒТП жеделдету (прогрессивті техника мен технологияларды, әсіресе қалдықсыз және аз қалдықты енгізу); стандарттауды, біріздендіруді, үлгілеуді дамыту; өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру нысандарын жетілдіру; ресурстарды үнемді пайдалануды экономикалық ынталандыру жүйесін жетілдіру; жоғары сұранысты пайдаланатын өнімнің үлес салмағын арттыру; - айналым сатысында-өнімді тұтынушылардың оны дайындаушыларға жақындауы; есеп айырысу жүйесін жетілдіру; тікелей байланыстар бойынша маркетингтік жұмысты жақсарту, өнімді мерзімінен бұрын шығару салдарынан сатылған өнім көлемін ұлғайту; тиеп-жөнелтілетін өнімді партиялар, ассортименттер бойынша мұқият және уақтылы іріктеу.»/19/ жүктеу/скачать 99.46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|