Онтуганова шынар шералиевна
жүктеу/скачать 6.99 Mb. Pdf көрінісі
|
| - нәтижелерді сапалық және сандық талдау;
- белсенділік пен ойлау іс-әрекеті тұтастығының үдерісіне негізделеді. Сонымен қатар, құрылымдық-мазмұндық моделді жасау кезінде ЛАТ арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқытуда белсенділік қызметті негізге алдық: бастауыш сынып оқушысына бұрыннан өзіне белгілі әдістерді қолдана отырып жаңа сабақты өз бетінше меңгеруге немесе танымды кеңейту мақсатында жаңа амал-тәсілдерді қолдануға мүмкіндік берілді. Біз қарастырып отырған зерттеу жұмысы аясындағы ғылыми білімдер теориясын зерделеуде бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқытуда Л.С.Выготский, В.В.Давыдова, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн және т.б. еңбектерінде жасалған іс-әрекеттік және жүйелік тұғырларды, сонымен қоса тұлғалық-бағдарлық негізге алдық. Оқу-тәрбие үдерісіндегі баланың жеке тұлғасын дамытуды жүзеге асыруда біз басшылыққа алған ғылымға негізделген нақтылы әдіснамалық тұғырларға тоқталсақ. Бірінші кезекте негізгі ұғымдардың қолда бар анықтамаларын түсініп, айқындау жұмыстарын жүргізу қажеттігі туындайды. Жүйелік тұғыр мәні бойынша педагогиканың жекелеген элементтерін бір- бірінен оқшау қарастырмайды, керісінше олардың бір-бірімен өзара байланысын қамтамасыз етіп, бірыңғай жүйе құрады. Сондықтан да жүйелік көзқарас жекелеген педагогикалық элементтерді құрастыратын жүйелік қасиет және сапалық сипаттаманы тудыруға мүмкіндік береді. Жүйелік тұғыр зерттеу әдістемесінің бағыты, ол объектіні олардың арасындағы қатынастар мен байланыстар жиынтығындағы элементтердің ажырамас жиынтығы ретінде қарастыруға, яғни объектіні жүйе ретінде қарастыруға негізделген. Жүйелік тұғыр туралы айтқанда, іс-әрекетімізді тиімдірек пайдалану мақсатында заңдылықтар мен қарым-қатынастарды анықтай отырып, кез келген қызмет түрін қамтитындай өз іс-әрекетімізді ұйымдастырудың белгілі бір тәсілі туралы айтуға болады. Жүйелілік тұғыр – ғылымдағы әдістемелік бағыт. Оның негізгі міндеті міндеті күрделі ұйымдаыстырылған нысандар – түрлі тип жүйелерін зерттеу және құрастыру әдістерін әзірлеу. Осы тұғырға сәйкес кез келген нысанды немесе құбылысты біршама байланысқан элементтер жиынтығы ретінде 101 қарастыру қажет [35,с. 500-510]. Осылайша біз жүйелік тәсілді қарастыра келіп, оның негізгі қағидаларына мыналарды алдық: 1. Тұтастылық, жүйені бір мезгілде бірыңғай тұтас ретінде де, сондай-ақ жоғары деңгейлер үшін үшкі жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. 2. Құрылым иерархиясы, яғни бағыну негізінде орналасқан көптеген (ең болмағанда екеу) элементтердің болуы. 3. Жүйе элементтері мен олардың жүйе ішіндегі өзара байланысын талдауға мүмкіндік беретін құрылым. Жүйелік көзқараста педагогикалық жүйе келесі компоненттердің өзара байланысының жиынтығы ретінде қарастырылады: білім берудің мақсаты, педагогикалық үдерістің субъектісі (мұғалім мен оқушы), білім беру мазмұны (жалпы базалық және кәсіби мәдениеттілік), педагогикалық үдерістің формалары және әдістері мен материалдық база. Тұлғалық-бағдарлық тұғыр негізін А.Н. Леонтьев [165] салды. Ол сыртқы және ішкі іс-әрекетті ажыратудан бастады. Тұлғаның білімі мен дамуындағы тұлғалық-іс-әрекеттік тәсілінің мәні мынадай түрде көрсетілуі мүмкін: тұлғаның дамуы іс-әрекетте (А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн және т.б.). жүзеге асырылады. Іс-әрекет – тұлғаның қалыптасу көзі және оның басты даму факторы. Даму тиімділігі іс-әрекеттің белсенді сипатымен анықталады, оның негізгі белгілері сана, дербестік, креативтілік болып табылады. Тұлғалық-бағдарлық тұғыр тәсілінің аясында ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңмен қалыптастыру теориясы әзірленді (П.Я. Гальперин, Н.Ф. Талызина, Д.Б. Эльконин және т.б.). Тұлғалық-бағдарлық тұғыр білімгерді білім алу үдерісінің субъекті ретінде бөлуді және дербес шығармашылық оқу қызметі үшін жағдай ұйымдастыруды қарастырады. Тұлғалық-бағдарлық көзқарас дегеніміз педагогикалық үдерісті жобалап, бағдарлауда тұлғаны мақсат, субъект, оның нәтижесі және негізгі өлшемі ретінде қарастырады. Тұлғалық көзқарас негізіне, сонымен бірге, бала жайында терең білім, оның туғаннан өзіндік қасиеттері мен мүмкіншіліктері қабілеттерін жетік білу және оны басқалар немесе өзі қалай қабылдайды, міне, осы жайында көзқарастар жүйесі. Оқушыға өзін-өзі тануға, өз мүмкіндіктерін анықтауға, ашуға, өзін-өзі тануға, өзін-өзі тануға және өзін-өзі растауға білім берудегі тұлғалық-бағдарлық тұғыр көмектеседі. Тұлғалық-бағдарлық тұғыр – «мұғалімнің тәрбиеленушіге жеке тұлға ретінде, өзіндік дамудың өзіндік саналы жауапты субъектісі ретінде және тәрбиелік өзара әрекеттесу субъектісі ретінде дәйекті қатынасы» [166]. Тұлғалық-бағдарлық тұғыр – мұғалімнің әр баламен және ұжыммен өзара әрекеттесудегі ұстанымын анықтайтын негізгі құндылық бағыты. Бұл тұғыр оқушыға оның жеке ерекшеліктеріне қарамастан ерекше құбылыс ретінде қарауды талап етеді. Мұғалімдер де, оқушылар да әр адамға өз мақсаттарына жету құралы ретінде емес, олар үшін тәуелсіз құндылық ретінде қарайды деп болжайды.Сондықтан біз барлық әрекетімізде тұлғаның дара ерекшелігін тануды мақсат етіп қойдық. Зерттеуімізде іс-әрекеттік тұғырын (А.Н. Леонтьев, Л.С. Рубинштейн, Л.С. Выготский) қолданудың мақсаты: бастауыш мектеп оқушыларының материалды 102 іс-әрекет түрі ретінде меңгеру сапасы мәселесін зерттеу болып табылады. Бұл оның педагогикалық мәнін ашуға және ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Іс-әрекеттік тұғыр тәрбие үдерісінде тұлға дамуының негізі, құралы және шешуші факторы болып есептелінеді. Бұл сана және әрекеттің бірлігі идеясына негізделіп, жаңа жүйені қалыптастырды. Мұндай көзқарас педагогикалық зерттеу жұмыстары және практикалық әрекеттері барысында тұлғалық- бағдарлық тұғырмен тығыз қарым-қатынаста болып, оның жүзеге асуына тікелей ықпал етеді. Іс-әрекеттік тұғырының негізі белсенділік категориясы болып табылады. Демек, іс-әрекеттік тұғыр – бұл оқудың белсенді формалары мен әдістерін пайдалануға бағытталған білім беру үдерісін ұйымдастырудың әдістемелік қағидаларының жиынтығы. Белсенділік – шындықты тануға, өзін тану мен дамытуға бағытталған және санаға негізделген психикалық әрекеттің ең жоғарғы түрі [167]. Ол бастауыш мектеп оқушыларының білімді ғана емес, сонымен қатар, тұлғалық, құзіреттілік негізін құрайтын ойлау және әрекет ету қабілеттерін, әмбебеп бейімділіктерін де меңгеруіне мүмкіндік береді. Шаров Д.А. [167,б. 55] іс-әрекеттік тұғыр әзірленген оқыту әдістерінің көпшілігінің әдістемелік негізі болып табылады, алайда ол мұғалім мен оқушының өзара әрекетін ұйымдастыру мәселесіне жеткілікті көңіл бөлмейді деп есептейді. Іс-әрекеттік тұғырда бастауыш мектеп оқушысы дайын оқу әдісін таңдамайды, ол алға қойған мақсаттарға сәйкес өзінің және оқушылардың іс- әрекет бағдарламасын әзірлейді. Бұл бағдарлама оқытудың құрылымы және оның бөлек бөліктері түрінде қысқаша берілуі мүмкін. Аталған іс-әрекеттік тұғырының негізгі ережелеріне тоқталайық: 1) оқу іс-әрекетін мұғалім ұйымдастырады және жобалайды; 2) ЛАТ арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқытудың құрамдас бөлігі - мақсат болып табылады; оқу әрекетінің мақсатын мұғалім белгілейді және ол оқушыға белгісіз болуы мүмкін; әдетте, оқушыға тапсырмалар беріледі, ал оқушының мақсаты осы мәселелерді шешу болып табылады; 3) оқу қызметінің субъектісі бір мезгілде оның объектісі болып табылады; 4) ЛАТ арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқыту іс-әрекеттің белгілі бір реттілігін болжайтын әрекет құрылымына ие болады; 5) ЛАТ арқылы бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін дамыта оқыту үдерісі – қойылған мәселені шешуге немесе осы материалды меңгеруге бағытталған дұрыс ойлайтын, сөйлейтін оқушы және осы үдерісті ұйымдастырушы мұғалімнің субъектісі болып табылатын мақсатты іс-әрекет; 6) осы қызметтің құралдары: бастауыш сынып оқушыларының ойы мен тілін дамытушы құралдары болып табылады, ал нәтижесі: ойы мен тілі дамыған оқушы түрінде көрінеді. Қазіргі бастауыш мектепте баланың жеке басына түбегейлі бетбұрыс жасайды және онымен өзінің жұмыс жасай алуын негізге алады: 103 - әр оқушының жеке қадір-қасиетін, оның жеке өмірлік мақсаттарын, сұраныстары мен мүдделерін құрметтеу; - өзін-өзі дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау; - оқушыны болашақ өмірге дайындауға ғана емес, сонымен қатар оның психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес әр жас кезеңінің толыққанды өмір сүруін қамтамасыз етуге бағытталған. Біздің ойымызша, белсенді білім беру ортасын құруды және даму мен өзін- өзі дамытудағы даралықтың өзіндік ерекшелігін ескеруді көздейтін психологиялық-педагогикалық ғылымының маңызды әдіснамалық тұғырларының бірі. Дәл осы тұғыр баланың тәрбие үдерісіндегі жағдайын анықтайды, оны белсенді субъект ретінде тануды, демек, субъект-субъектілік қатынастардың қалыптасуын білдіреді. Ендеше келесі әдіснамалық тұғыр жүктеу/скачать 6.99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|