Основы противодействия терроризму, экстремизму и наркотизму в Российской Федерации

Терроризм, экстремизм, наркотизм - сущность и угрозы безопасности личности и общества. Пути и средства вовлечения подростка в террористическую, экстремистскую и наркотическую деятельность. Ответственность несовершеннолетних за правонарушения. Личная безопасность при террористических актах и при обнаружении неизвестного предмета, возможной угрозе взрыва (при взрыве). Личная безопасность при похищении или захвате в заложники (попытке похищения) и при проведении мероприятий по освобождению заложников. Личная безопасность при посещении массовых мероприятий.

Основные понятия о здоровье и здоровом образе жизни. Составляющие и факторы здорового образа жизни (физическая активность, питание, режим дня, гигиена). Вредные привычки и их факторы (навязчивые действия, игромания употребление алкоголя и наркотических веществ, курение табака и курительных смесей), их влияние на здоровье. Профилактика вредных привычек и их факторов. Семья в современном обществе. Права и обязанности супругов. Защита прав ребенка.

Основы оказания первой помощи. Первая помощь при наружном и внутреннем кровотечении. Извлечение инородного тела из верхних дыхательных путей. Первая помощь при ушибах и растяжениях, вывихах и переломах. Первая помощь при ожогах, отморожениях и общем переохлаждении. Основные неинфекционные и инфекционные заболевания,их профилактика. Первая помощь при отравлениях. Первая помощь при тепловом (солнечном) ударе. Первая помощь при укусе насекомых и змей. Первая помощь при остановке сердечной деятельности. Первая помощь при коме. Особенности оказания первой помощи при поражении электрическим током.

-калаçу тата шухăшлав пултарулăхěсене аталантарасси, тăван чěлхепе ирěклěн калаçма тата çырма вěрентесси; çак чěлхепе çынсемпе хутшăнма вěрентесси, чěлхе пултарулăхне ÿстерсе пыма пулăшасси;

- тăван чěлхепе пÿрнăçăн тěрлě сферисенче усă курма, литература чěлхин нормисене тытса пыма, калаçу этикетне тытса пыма, чěлхе пуянлăхне ÿстерсе пыма, тěрлě грамматика формисемпе усă курма вěрентесси;

-чěлхе факчěсене танлаштарма, вěсене пěр-пěринчен уйăрма, ушкăнлама вěрентесси;

-уроксенче илнě пěлÿсемпе хăнăхусене кулленхи калаçура усă курма вěрентесси.

5 класс пěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле:

-сасăпа саспаллине уйăрма, сасăсене ушкăнлама

-хупă сасăсен хытăлăхěпе çемçелěхне, янăравлăхěпе янăравсăрлăхне, вăрăмлăхне çырура палăртма;

-вырăсларан йышăннă сăмахсенче уçă сасăсене тата хупă сасăсене палăртма;

-тăван сăмахсемпе вырăс чěлхинчен йышăнакан сăмахсене тěрěс ударенипе калама;

-сăмах пěлтерěшěсене ăнлантарма;

-синонимсем, антонимсем, омонимсем тупма;

-сăмахсене алфавит йěркипе вырнаçтарма;

-тěрлě словарьсемпе усă курма;

-текст плане тума;

-текст содержанине кěскен те тěплěн каласа пама;

-таврари япаласене тата чěр чунсене сăнласа пама. Пурнăçри пулăмсем е ěç-пуçсем çинчен мěн шутланине ăслама;

-шухăша йěркипе, вěçе-вěçěн каласа е çырса пама, пěр-пěр сăмахпа вěçěмсěр усă курассинчен хăтăлма.
6 класспěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле :

-сайра тěл пулакан сăмахсен пěлтерěшěсене ăса хывса вěсене пуплеве кěртсе пыма;

-вěреннě пуплев пайěсенчи иккěмěшле сăмахсем епле пулнине ăнлантарма, сăмах пулăвěн моделěсем тухăçлă е тухăçсаăр пулнине каласа пама, тухăçлă модельпе пулнă сăмахсем тупма;

-вěреннě пуплев пайěсен формисемпе пуплевре тěрěс усă курма;

-синонимлă формăсемпе вырăнлă усă курма;

-вěреннě пуплев пайěсентěп уйрăмлăхěсене ăнлантарма4

-япала ячěсемпе местоименисен падежěсене уйăрма, пуплевре çав формăсемпе тěрěс усă курма.

-вуланă пěр-пěр хайлав çинчен, курнă фильм çинчен, ăçта та пулин кайса курни çинчен те ирěклěн каласа пама пěлмелле;

-сăпайлă калаçăва тирпесěрринчен, кăмăллине кăмăлсăрринчен уйăрма пěлмелле;

-чěлхери сăмахсене май пур таран пуплев пайěсем çине уйăрма, пуплев пайěсен паллăрах уйрăмлăхěсене кăтартма пултармалла;

-пуплев пайěсен тěрлě формисемпе вырăнлă усă курмалла;

-пуплев этикетне алла илмелле.

-сăмах майлашăвěпе предложени уйрăмлăхне алантарма;

-анлă сăмах майлашăвне аесăрринчен уйăрма;

-пуплеври сăмах çыхăнăвěн мелěсене палăртма;

-предложенири шухăш тěшшине тупма;

-предложенири сăмахсене предложенин содержанине кура вырнаçтарма;

-ыйтăва сăпайлăрах тума;

-предложенин темипе ремине тупма;

-предложении членěсене тата вěсен çыхăнăвне палăртма;

-хутсăр предложенире чарăну паллисене тěрěс лартма, вěсене ăнлантарма;

-тÿрě пуплеве тÿрě марринчен уйăрма.
9 класспěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле :

-сасăпа саспалли хушшинчи уйрăмлăха ăнлантарма;

-уçă сасăсемпе хупă сасăсен ушкăнěсем çинчен каласа пама;

-хупă сасăсен янăравлăхěпе çемçелěхне ăнлантарма;

-пуплев пайěсемпе вěсен формисене пěр-пěринчен уйăрма;

-сăмах пулăвěпе сăмах улшăнăвне пěр-пěринчен уйăрма;

-чěлхепе пуплев мěн иккенне, чěлхе пуплевре кăна аталанма пултарнине ăнлантарма;

-калаçура та, çырура та сăмах йěркине кирлě пек тытса пыма;

-тěрлě темăпа хайлав çырма;

-пěр-пěр темăпа кěске доклад тума, тухса калаçма;

-ěçлě çыру е хăш-пěр ěç хучě çырма.

Чěлхе çын тата общество пурнăçěнче.,.

Чăваш чěлхи – чăваш халăхěн наци чěлхи, Чăваш Республикин патшалăх чěлхи.

Чăваш литература чěлхи тата унăн нормисем.

Чăваш чěлхин аталанăвě.Чěлхере 20-мěш ěмěрте пулса иртнě фонетикăри тата лексикăри çěнěлěхсем.

Лингвистика словарěсем. Словарьсемпе усă курма вěренесси.

Фонетика тата орфоэпи.

Сасă , сыпăк , ударени, интонаци.

Уçа тата хупă сасăсем. Сасă тата саспалли. Литература чěлхин орфоэпии нормисем. ь Фонетикăн графикăпа орфографи хушшинчи çыхăнăвě.

Сăмахсене тата предложенисене тěрěс интонаципе каласси.

Фонетика пěлěвěсене çырура тěрěс усă курасси.

Морфема –чěлхен пěлтерěшлě чи пěчěк единици.

Сăмах тěпě тата сăмах тымарě. Сăмаха улăштаракан тата сăмах тăвакан аффикссем.

Лексика тата фразеологи

Сăмах – чěлхен тěп единици.

Сăмахăн лексика пěлтерěшě. Пěр пěлтерěшлě тата нумай пěлтерěшлě сăмахсем.

Синонимсем. Антонимсем. Омонимсем.

Тăтăш, сайра, литература нормине пăхăнакан тата пăхăнман сăмахсем.

Тěп чăваш сăмахěсем тата ютран йышăннă сăмахсем.

«Чăвашланнă» ютран кěнě сăмахсем.

Фразеологизмсем, вěсен пěлтерěшě тата вěсемпе усă курасси.

Этимологи. Чăваш этимологи словарěсем.

Морфологи

Пуплев пайěсем - пěлтерěшлě сăмах ушкăнěсем.

Хăй пěлтерěшлě тата пулăшу пěлтерěшлě сăмахсем. Междометисем.

Синтаксис

Синтагма - синтаксисăн тěп единици. Номинативлă тата предикативлă синтагмăсем.

Предложенири сăмахсен çыхăнăвě, предложенири сăмахсен йěрки.

Предложения тěсěсем.

Тема тата рема.

Предложенивěçěнче чарăну паллисене лартасси.

Предложени членěсем. Анлă тата ансăр предложенисем. Тулли тата тулли мар предложенисем.

Предложенири пěр йышши членсем.

Обращени. Кÿртěм сăмахсемпе конструкцисем.

Хутсăр тата хутлă предложенисем. Хутлă предложении тěсěсем.

Урăх çын сăмахне пěлтермелли мелсем.

Текст. Текст пайěсем тата вěсем хушшинчи çыхăну.

Вырăс чěлхинчен йышăннă сăмахсенче уçă тата хупă сасăсене тěрěс çырасси.

ъ и ь саспаллисене тěп чăваш сăмахěсенче вырăс чěлхинчен йышăннă сăмахсенче тěрěс çырасси.

Сăмахсене пěрле, уйрăм тата дефиспа çырасси.

.Пунктуаци

Чарăну паллисем,,

Предложени варринчи тата вěçěчи чарăну паллисем,,

Хутлă предложенисенче, тÿрě тата тÿрě маар пуплевлě предложенисенче, цитатăсенчечарăну паллисем лартасси.

-ачасене чăваш халăх сăмахлăхěпе çыруллă сăмахлăх хайлавěсен чи паха тěслěхěсемпе паллаштарасси;

-ÿнерсен тата сăмах ÿнерěн пулăмěсене тěрěс ăнланма, ăша хывма вěрентесси;

-хайлавсенче пурнăç пулăмěсем мěнле палăрнине хаклама хăнăхтарасси;

-вулавпа вěренÿ урлă илемлěх ăнкарăвне, тěрěслěх туйăмне аталантарасси, илемлě сăнарпа сăнарлăх пěлěвне туйма, хаклама хăнăхтарасси, çыхăнуллă шухăшлава аталантарса пырасси.

5 класспěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле:

-вěреннě хайлавсен тата паллă çыравçăсен ячěсене;

-вěреннě хайлавсенчи ěçсен йěркисене тата сăнарсене;

-халăх сăмахлăхěнчи тата литературăри жанрсен тěсěсене уйăрса илме;

-программăра кăтартнă текстсене пăхмасăр калама.

Вěренекенсен çаксене тума пултармалла:

-вěреннě хайлавсенчи эпизодсене уйăрса илме;

-хайлавсенчи ěçсемпе пулăмсен çыхăнăвне кăтартма;

-учитель хушниппе хайлаври сăнарсене уçса пама;

-пăхмасăр калама вěреннě хайлавсене илемлě калама;

-эпикăллă хайлавсен е пěр-пěр сыпăкăн содержанине кěскен, туллин каласа е çырса пама;

-пысăках мар хайлавăн е пысăк хайлав сыпăкěн плане тума;

-вěренÿ кěнекисенчи ăнлантарусемпе усă курма;

-пуçарулăх ěçě (сăвă, тěрленчěк, стаья …) çырма.
6 класс пěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле:

-вěреннě хайлавсен ячěсемпе паллăрах авторěсене;

-вěреннě хайлавсенчи ěçсен йěркине, сăнарсене, вěсен хушшинчи çыхăнăва;

-литература теорине;

-программăра кăтартнă текста пăхмасăр калама.

Вěренекенсен çаксене тума пултармалла:

-çыравçă пурнăçри ÿкерчěксене мěнле сăнланине курма,тавçăрса илме;

-вěреннě хайлавсенчи тěп сăнарпа ытти сăнарсене, вěсен ěçне-хěлне, тыткаларăшне, шухăшне, кăмăлне кăтартса характеристика пама;

-илемлě литература, ăслăлăх тата публицистика хайлавěсене тěěс, уçăмлă вулама4

-илемлě литература хайлавěсене сăнарсен расна сассине палăртса вулама;

-эпика хайлавěн е уйрăм сыпăкăн содержанине туллин, кěскен. Суйласа илсе каласа е çырса пама;

-вуласа тухнă хайлав çинчен харпăр хăй шухăшне пěлтерсе калама е çырса пама; ыйтăва хуравлама, тěп сăнарсене хаклама;

-эпика хайлавěн е унăн пěр сыпăкěн ансăр тата анлă плане тума;

-килте вуланă хайлавăн уйрăм курăнăвěсемпе сăнарсем çинчен хăй шухăшне каласа пама.
7 класс пěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле:

-вěреннě хайлавсенчи авторне тата хайлава мěншěн çапла ят панине ăнлантарма;

-вěреннě хайлавсен темипе тěп шухăшне, тытăмěн уйрăмлăхěсене кăтартма, вěреннě хайлавсенчи ěçсен йěркине, сăнарне, пěр-пěринпе танлаштарма. Вěсен хушшинчи çыхăнăва палăртма;

-вěреннě хайлавсенчи илемлěх мелěсене тишкерме;

-драма, лирика, тата лиро-эпика хайлавěсен уйрăмлăхěсене уçса пама;

-программăра палăртнă текстсене пăхмасăр калама.

-çыравçă тунă сăмахсене курма, тавçăрса илме; çавăн евěрлě пěěк сценăсем, калавсем, юрăсем, ÿкерчěк-тěрленчěксем çырма;

-вěреннě хайлавсенчи ěçсен йěркипе тытăмěн пěлтерěшне уçса пама;

-вěреннě хайлавсенчи илемлěх мелěсене тупма, вěсен шухăшпа сăнарлăх пěлтерěшне кăтартма;

-учитель ыйтăвěсемпе çыхăнтарса сăнара характеристика пама;

-вěреннě хайлавсенчи геройсене пěр-пěринпе тата пурнăçри çынсенмпе танлаштарма;

-илемлě литература, ăслăлăх тата публицистика хайлавěсене тěрěс вулама, кирлине çырса илме;

-вěреннě хайлавс çинчен каласа пама, ыйтăва туллин хуравласа. Сăнарсене уйрăммăн танлаштарса, ушкăнласа сăнарлама, сочинении çырма;

-прозăлла сăвă хайлама;

-эпика хайлавěн е унăн пěр сыпăкěн плане тума»

-килте вуланă литература е ытти ÿнер хайлавě çинчен калама е çырма;

-хаçатри тавлашу материалěсене сÿтсе явнă чухне хăйěн шухăшне уçса пама, интервью илме.репортаж е тěрленчěк çырма, стена хаçачě е журнал кăларма;

-хрестоматири тата вěреннě хайлавсенчи ăнлантарса панă материалпа усă курма.

8 класспěтернě çěре ачасен мěн-мěн пěлмелле:

-класра вěреннě тата килте вуланă хайлавсен авторěсене, ячěсене, жанрěсене, çивěч ыйтăвěсемпе темисене тата вěсене хăш тапхăрта çырнине;

-çак ăнлавсене пěтěмěшле пěлмелле: илемлě сăнарпа сăнарлăх, темăпа тěп шухăшě, ěç йěркипе тытăмě, рифмăпа сăвă йěрки, жанрсем, ретсмпе ушкăнсем;

-лирика, лиро-эпика, драматурги речěсенчи хайлавсен жанрěсене, тытăмне, сăнарсен ушкăнěсене, хайлаври вăхăтпа вырăна тата вěсен çыхăнăвěсене;

-Çыравçăсен пурнăçěпе пултарулăхěн литературăра палăрнă тапхăрěсем тата вěсем пурăннă вăхăтри паллă ěçсемпе çынсе çинчен;

-чăваш литературин аталану тапхăрěсене, вěсем халăх истооийěпе çыхăнса тăнине тата кашни тапхăрти çыравçăсемпе хайлавсене.

Вěренекенсен çаксене тума пултармалла:

-кирек мěнле текста та уçăмлă , йěркеллě, такăнмасăр вулама, пăхмасăр калама вěреннě сăвăсемпе сыпăкссене халăх умěнче каласа пама;

-вуланă хайлав тěсне, жанрне, ěç йěркипе тытăмне, сăнарсен ушкăнěсене,тавлашу йěрěсене ăнлантарса пама;

-хайлавра хускатнă çивěч ыйтусене тупма;

-илемлěх мелěсем хайлав шухăшне вăйлатнине ăнлантарса пама, çыравçă хавхине палăртма;

-сăнарсемпе хайлавсем çинчен мěн шухăшланине тěслěхсемпе çирěплетсе ěнентерме;

-çыравçăпа унăн хайлавě литературăра мěнле вырăн йышăннине ăнлантарма;

-вуланă кěнекери ěçсене пурнăçри тěслěхсемпе танлаштарса çыхăнуллă калаçма, ыттисен сăмахне çирěплетсе, тиркесе е тÿрлетсе харпăр хăй мěн шухăшланине хÿтěлеме;

-каламалли е çырса памалли шухăшсен планне, тезисěсене тума;

-литература темипе пěлтерÿ, хыпар, реферат е доклад хатěрлеме;

-хăй тěллěн вуланă кěнеке, курнă спектакль, концерт, кинофильм, телекурăм çинчен рецензи е информаци çырма;

-пурăнакан вырăнти халăх сăмахлăхне, литература палăкěсене, ал çырăвěсене пухма, вěсене тирпейлесе вырнаçтарма;

-пуçламăш классенче литература ыйтăвěсемпе калаçусем, сăвă сехечěсем ирттерме;

-тěрлě йышши словарьпе, справочникпа, энциклопедипе усă курма, вěсенчи тěрлě вырăнсене çырса илме, вырăсла ăнланарнисене чăвашла куçарма.

-класра е килте вуланă хайлавсен тексчěсене, вěсенчи темăсемпе тěп шухăшсене, сăнарсене, ěçсен йěркине, конфликта;

-хайлавсен тытăмне, авторăн пултарулăх меслетне, илемлěх мелěсене, чěлхен ытарлă çаврăнăшсене, ăсталăх хăй евěрлěхне4

-чăаш лтиераурин аталану йěркине, тапхăрěсене;

-кашни тапхăрти паллă çыравçăсемпе вěсен хайлавěсене;

-реализм меслечěн тěп мелечěсене, жанрсен çыхăнăвне;

-литература хайлавěсен жанрне;

-литретура сăмах ăсталăхăхě пулнине, вăл пурнăçа типласа, историн пěр-пěр тапхăрěн

паллăрах енěсене вăйлатса кăтартнине.

Вěренекенсен çаксене тума пултармалла:

-илемлě литература, ăслăлăхпа политика, публицистикăпа критика хайлавěсене тěрěс, çăмăл, уçăмлă вулама;

-Çыравçă çырса кăтартнине куç умнее ÿкерчěклěн кăларса тăратма, ун çинчен сăнарлă каласа пама;

-класра е килте вуланă хайлавсене вырăн-вырăнăн, туллин е пěтěмěшле кěскен сюжетласа каласа е çырса пама;

-хайлавсен ретне, тěсне, жанрне уйăрма, уйрăм хайлавăн шухăшпа илемлěх хăй евěрлěхне палăртма;

-вěреннě хайлав тăрăх план тума, сăнарсене тата сăнарсен ушкăнěсене тишкерсе сочинени хатěрлеме;

-хайлав çинчен хăй мěн шухăшлание çыхăнуллă каласа е çырса пама;

-хайлаври тěп тата хушма темăсемпе çивěч ыйтусене уйăрма, вěрентекен паа ыйтусем е план тăрăх ырă е усал сăнарсене, пулăмсемпе ěçсене танлаштарса хаклама, вěсене уçса пама;

-автор шухăшě татахайлав пфосěпе идейи сăнарсемпе геройсем урлă мěнле уçăлса пынине палăртма;

-ěç йěрки хайлав тата сăнарсен тытăмě, хирěçÿ, сăнарлă чěлхе, детальсем хайлав шухăшěпе илемлěхне мěнле ÿстернине ăнлантарма, тěслěхсемпе çирěплетме;

-литература ыйтăвěпе пěчěк доклад, хыпар, реферат тата «Тантăш» хаçатпа «Çилçунат» журнал валли стаья е тěрленчěк çырма;

-килте вуланă кěнекене, курнă фильма, спектакле е телекурăма хакласа аннотации, кěске рецензии, статья е тěрленчěк çырма, харпăр хăй шухăшне тěслěхсемпе çирěплетсе ěнентерме;

-вěренÿ кěнекисемпе хрестоматисенчи ăнлантарусемпе, шкул авли кăларнă справочниксемпе, словарьсемпе усă курма.

Чăваш литературине вěрентессин содержанийě

5класс

Халăх сăмахлăхě

Сăвă-юрă янăратьюрламапěлсенкăнаВаттисен сăмахěсем, тупмалли юмахсем, сăнавсем

Юмахсем

Илемлě литература хайлавěсем

Тăван кил – ылтăн сăпка

-А.Васильева «Çěн кайăкпа кантраллă кукăль» А.Ěçхěл «Анне»

-Е.Лисина «Мускав кушакěсене чапа кăлартăм» Ф.Осипов «Хавруç»

-М.Ухсай «Ирхи сывлăм» П.Ялкир «Интермедисем»

-И.Егоров «Ывăл» Е.Осипова «Пахчари хÿшě»

-М.Ваçлейě «Йěлтěрпе А.Алка «Юр çунă»

-Л. Сарине «Цирк курма кайни» Е.Осипова «Хăвăртрах çитěнесчě»

-В.Урташ «Çурхи кунсем»Н.Шелепи «Çуркунне» Я.Ухсай «Çурхи ÿкерчěк»

-Н.Мартынов «Юнлă çырла»

-Н.Теветкел «Карттă» П.Хусанкай «Чăваш çěрě»

-Н.Ваçанкка «Çуллахи каç» Ю.Скворцов «Вăлтари рак»

6 класс

Юрă – халăх чунě

Усал утпа, ырри çуран çÿрет

-А.Смолин «Ан вěлер, ан суй, ан сут» Е.Лисина «Атте пиншакěпе тавăру»

-А.Кăлкан «Хăравçă мулкач»

-Л.Сарине «Кукамай» В.Элпи «Илемллěхе курма пÿрнě ача»

-В.Туркай «Ниме» В.Элпи «Аппапа пěрле»

-И.Ахрат «Юрлакан кěленчесем» Ю. Сементер «Вилěме улталани»

-Л.Сачкова «Шăпăрлан»

Юлташсăр çын – тымарсăр йывăç

-М.Ваçлейě «И мěн пуян…» О.Туркай «Юлташпа вăйсăрри те вăйлă»

-А.Кăлкан «Алим»

Ырри усала çěнтеретех

-И.Лисаев «Чире парăнма çуралман» Л.Сачкова «Улькка»

-А.Лазарева «Урок пуçланчě» С.Шавли «Вěçкěн Ваççа»

-Е.Лисина «Çăкăр чěлли» А.Воробьев «Çурхи хирте»

-А.Емельянов «Çырма Куçми» ÇеменЭлкер «Пуянчăвашвăрманě»

-Çеçпěл Мишшин сăввисем Ç.Элкер «Кушлавăш уйě»

-Çемен Элкер «Хěн-хур айěнче»

Укçапала эрехех çынна ăсран кăларать

-К.Иванов «Çакă çутă тěнчере» И.Иванов «Зынна мулшăн туман, мула çыншăн тунă»

-М.Трубина «Хăнаран»

Тăван чěлхе – чăваш чěлхи

-П.Хусанкай «Сăмах хăвачě» П.Хусанкай «Эпир пулнă, пур, пулатпăр»

-А.Артемьев «Хунавлах хăрнисем» Г.волков «Тăван чěлхемěре»

-Çеçпěл «Чăваш чěлхи»

-П.Хусанкай «Таня» Н.Теветкел «Ăçиа-ши ман асатте?»

-М.Сениэл «Тěп пултăр вăрçă!»

Кайăк хитре тěкěпе – çын ăсěпе

-Ю.Скворцов «Ултăк» Ю.Сементер «Сунăм»

-Ю.Скворцов «Пушмак йěрě» Г.Луч «Чун туйăмě»

-Н.Терентьев «Кěмěл пěлěтсем»

Çут çанталăк – этемлěх сăпки

-Г.Тал-Мăрса «Хирте» М.Ваçлейě «Атăл юрри»

-М.Кипек «Кайăк тусě» С.Шавли «Тавтвпуç сана, тěнче!»

Сарлака ман тăван çěршывăм

-П.Хусанкай «Йыхрав» ьП.Хусанкай «Çуралнă çěршывра»

-В.Ахун «Хаклă çěрěм-шывăм»

8 класс

Иван Яковлев «Халал»

-Халăх сăмахлăхěпе çыру палăкěсем и Арăмлă сăмахлăх

-Чăваш туйě

Атăлçи Пăлхар сăмахлăхě

-Тал-Мăрса «Силпи» Тал-Мăрса «Икě тăван» Пайтул юррисем В.Лебедев «Пирěн телей»

-М.Федоров «Арçури»

-М.Акимов «Шÿт туни М.Акимов «Тěлěнмелле»

-К.Иванов «Нарспи» Çеçпěл сăввисем

Усал- тěселе кулăш саламачě

-И.Мучи «Хурах!..Хут вěрентеççě!» Иван Мучи «Асаплă сăмахсем»

-Хумма Çеменě «Шишка» Н.Евдокимов «Картара» М.Аттай «Такапа шапа»

Çутă та таса кăмăл - 6

-А.Лазарева «Пирвайхи юрату» И.Микулайě «Госпитальте» В.Урташ «Пурнас килет2

-Г.Краснов «Тинěсре тупнă çěрě» И.Вутлан «Ытла та вăрттăн юрату»

-В.Чекушкин, В.Станьял сăввисем Н.Айзман «Ăçта-ши манн атте?»

Л Сачкова «Чěкеçěм, чěкеç…»

9 класс

Халăх сăмахлăхěпе авалхи çырулăх

Атăлçи Пăлхар литератури

17-мěш ěмěрти литертура

18- мěш ěмěрти литертура

-Охатер Томеев «Тěне вăйпа ан кěртчěр» Н.Бичурин «Байкал»

-С.Михайлов хайлавěсем Д.Ознобишин, С.Чунтеров хайлавěсем Н.Ашмарин «Качи çăви»

-Н. Шелепин сăввисем И.Тăхти «Шерхулла»

-И.Мěтри «Рабфак хěрě» М.Юман «Пÿлěх йăмри» М.Ваçлейěн сăввисем

30-мěш çулсенчи чăваш литератури

-Н.Янкас «Катя» И.Тукташ сăввисем

-Е.Еллиев «Чěн тилхепе» А.Петокки «Тěнче кěвви»

40-50-мěш çулсенчи чăваш литератури

-А.Артемьев «Симěс ылтăн»

20-мěш ěмěр вěçěнчи чăваш литератури

-Я.Ухсай «атте-анне» Н.Терентьев «Çил çинчи çеçпěл»

-Ю.Скворцов «Хěрлě мăкăнь» В.Петров «Çăлăнăç»
2.3. Программа воспитания и социализации обучающихся на ступени основного общего образования.
Программа воспитания и социализации обучающихся предусматривает формирование нравственного уклада школьной жизни, обеспечивающего создание соответствующей социальной среды развития обучающихся и включающего воспитательную, учебную, внеучебную, социально значимую деятельность обучающихся, основанного на системе духовных идеалов многонационального народа России, базовых национальных ценностей, традиционных моральных норм, реализуемого в совместной социально-педагогической деятельности школы, семьи и других субъектов общественной жизни. Программа воспитания и социализации обучающихся направлена на обеспечение их духовно-нравственного развития и воспитания, социализации, профессиональной ориентации, формирование экологической культуры, культуры здорового и безопасного образа жизни.