Отарланы Омар Ноталаны жазгъан Аслан Дауров Музыка редактору Этчеланы Музафар
жүктеу/скачать 3.21 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Эски аскерчиле
- Орус-япон урушда
- Жортууулгъа, чабыууллукъгъа барыуну юсюнден жырла Дюгер Бадинаты, Малкъар Басияты
- Къайтукъ улу Сары-Асланбек
- Батырланы жырлары
Уллу Хож Ой Уллу Хождан а ма чыкъгъан элле жети ариу, орайда, Да къамаладан а бир къан тамызгъан а эки ариу, орайда. Ой, уруш эте да бир алда баргъан Уркъуят, орайда, Ургъан жеринден а къып-къызыл ариу а къан къуяд, орайда. Ой, кёкде ойнайды да ариу Уркъуятны билеги, орайда, Да къабыл болсун а бу жарлы халкъны уа тилеги, орайда. Ой, уруш этерикбиз ма бюпон къалып тамбла, орайда, Абидез алабыз а жингирикден акъгъан а къан бла, орайда. Сауутларыбыз а, юфгюрсек, тюкню юзелле, орайда, Ой, жашларыбыз а бу солдат къанда уа жюзелле, орайда. Ой, Уллу Хожну да не башы болур батагъа, орайда, Башыбыз къалды да сауут амалтын а хатагъа, орайда. Сауутларыбыз къалдыла чынар терекге асылып, орайда, Тёбентин сары гяуур келеди, ёзен туманлача, басылып, орайда. Эй, маржа, жашла да, ма къырылайыкъ, ёлейик, орайда, Бу сары гяуургъа биз динибизни бермейик, орайда. Ол окъ тийгенди да бу жаш келинни кёзюне, орайда, Да ийнанмагъыз а Къарох улуну уа сёзюне, орайда. Ол Къарох улу да, ол итден туугъан ийнарал, орайда, Сабийлерибизни уругъа къуюб'а, кюйдюред, орайда. Ол бой бермеген а ол ариу черкес къызланы, орайда, Къымжа этдирип, чыбыкъла бла уа тюйдюред, орайда. Къартларыбызны уа шинжиле бла тюйдюред, орайда, Ол аны бла уа патчахха кесин а сюйдюред, орайда. Къанлы патчах ийнанады ол ийнаралны сёзюне, орайда, Налат болсун ол патчахны кёзюне, орайда. Хожну сууун ма къызыл къаннга кьызартханд, орайда, Черкеслени уа бу шорха акъгъан къанлары, орайда. Ийнаралгъа ит териден кебин бичерек, орайда, Аны къанын а биз бал татытып ичерек, орайда. Ассы ийнаралла аман ишлени башлалла, орайда, Бирда къалмайын а ичли къатынла ташлалла, орайда. Бууаз къатынланы да чабакъла кибик жаралла, орайда, Сабийчиклерибиз а ма жау чыракълай жаналла, орайда. Патчахлыкъны биз ичибизге иймезек, орайда, Жашагъан жерибиз бу Къарачайча бек болса, орайда. Мындан ары он жыл къазауат этерек, орайда, Жашагъан жерибиз ол тенгиз болса, терк болса, орайда. Ёлюклерибизни ол гяусар итле талайла, орайда, Акъгъан къаныбызны чубар маскеле жалайла, орайда. Тёгерегибизни къанлы аскерле сакълайла, орайда, Этибизни согъум къойлай къакълайла, орайда. Арабызгъа орус килисала салалла, Ой, къартларыбыз ары табыныргъа баралла, орайда. 
Эски аскерчиле Жауунла жауалла, Кёкде булутла къаралып. Аскер чыкъгъанды да, Уллу Къарачайдан саналып. Жашла баралла, Чоюн машинагъа къаланып, Анала къалалла, Аланы ызындан таралып. Жашла баралла, Чоюн машинагъа басынып, Отоула къалдыла, Ой, эшиклери тартылып. Уллу Къарачайда Болур начальникле, сюдюле, Жазыкъ жашланы, Он, мыртазакъла сюрдюле. Ала баралла, Ой, ышармайын, кюлмейин. Алда хариплени, Ой, болур ишлерин билмейин. Биз салып энди Уллу Славагъа баргъанбыз, Анда кесибиз Бир тишлик тууар алгъанбыз. Ол тууар тюйюлдю - Болур экижашар ууанык, Жашла къайтсынла, Ой, къууанч этип, жубанып. Къайиш этгенбиз Тишлик тууарны терисин, Сууда къоймагъыз ЖарлыХаджалийни ёлюсюн. Мындан баргъаненг Сен, аскерлеге баш болуп, Сууда къалгъанса, Ой, чабакълагъа аш болуп. Сени юсюнг бла Орус жюзюучюле жюзелле, Бут этлеринги Ыргъай чабакъла юзелле. Хаджалий кетди, Къара тенгизге кёмюлдю. Суугъа ташайгъынчы, Жарыкъ дуниядан тюнгюлдю. Сотня аллында Сен ойнай-кюле чыкъгъаненг, Эки этегинги Бюйрек башындан къайырып. Ой, машинаны Къабыргъалары къангадан, Айырылып барабыз Ичибизде белек мажалдан. Ой, игисагъан, Мен кёк кёгюрчюн болгъаем, Къанатымы къагъып, Кёкге, бийикге учаргъа. Термилеме, жашла, Ой, энди ёлеме, Къобанны сууундан Жангыз стакан ичерге. Ой, ат юсюнде Сени теуан эшген къолларынг Уллу Славада Шай стаканнытутмайды. Бал тара къланы Саулай жутуучу тамагъынг Уллу Славада Къуру шекер шайны жутмайды. Акъгъан къанынгы Калак маскеле жалайла, Ариу къатынынгы Къызтеке моллала марайла. Ауруу тапханма мен машинаны ууундан. Ай, игисагъан, Аузу толу бирни ичеред Уллу Къарачайны сууукъ чокъуракъ сууундан. Къыргъый санларынгы Желле, жауунла тарайла, Ёлген ёлюгюнге Докторла келип къарайла. Сени къабырынгда Шаптал терекле бителле, Сени кебининге, Ой, зем-зем суула бюркелле. Сен аскерликге, Ой, элтген эдинг кёп кийим, Къайтып баралла, Артмакъдан чыкъмай, морт болуп. Кийимлеринг къалды, Артмакъдан чыкъмай, кирленмей Кетиб'а бараса, Толу Къочхарлада юйленмей. Ариу Дауумханнга Мени къагъытымы беригиз, Жангыз сабийими Мени кёзюмден кёрюпоз. Сюйген тенглерим Тилесе, бармай къалмасын, Сюймегенлериме Барып, къабырымы жармасын. 
Орус-япон урушда Тау эллеге уруш къагъытла келген кюн Жарлы жашланы правленнге жыйдыла. Аракъы ичирип, кёллерин жарыкъ этерге, Атла жегелле, Россейге алып кетерге. Аллы бурун Узун-Къалагъа баргъанек, Инбашларыбызгъа кёк пагонла салгъанек, Ызы бла уа Армавирге баргъанек, Армавирде ай бла жыл тургъанек. Къазауат къуллукъну кёлюбюзден билгенек, Андан сора да машиналагъа миннгенек, Машинала бла тамам къыркъ кюн баргъанек, Сора бир шахарда атылып къалгъанек. Эрттен, ингир Япон таулагъа къараек, Японлуланы кийикленича мараек, Марасакъ да, биз аланы уа кёрмеек, Ол кюнледе биз кесибизни билмеек. Кече арада, татлы жукълап тургъанлай, Бир къуугъун чыкъды, шибиля ургъанлай: "Кавказдан келген жигит тау къушла! Бюгюн болгъанд къанлы согъуш урушда. Бизни полкну японлу аскер алгъанды, Мухаммадияны тилеги къабыл болгъанды". Атларыбызгъа ашыгъышлы чабышдыкъ, Гузаба сермеп, атларыбызны табышдыкъ. Женгил, жуду биз да атланы жерледик, Ашыгъышлыкъда чаба, жорта тебредик, Танг атаргъа Япон таулагъа ёрледик, Кюн аллына къызыл къан тёге тебредик. Топ тютюнден бир бирибизни кёрмедик, Жунчумадыкъ, бирден залпны сермедик, Таматабыз а Тохчукъланы Наныды, Япон топну ол кючлюгюн таныды. Сора Наны ма алай айтып сёлешди: "Бизден келген, жаным, жашла, жигитле! Жан чыкъгъынчы, сауут-саба къоймайыкъ, Чыкъгъан элибизни бетин жоймайыкъ. Бизден келген, жаным, жашла, ай жигитле! Барыбызда бир жерчикде турайыкъ, Сермешиуде бираз тири ойнайыкъ, Ёлгенибизге жаназы, намаз къурайыкъ. Суу тапмайбыз, жаназы, намаз къылыргъа, Япон топла къоймайдыла бирге турургъа. Мажалларыбыз ауур жаралы болдула, Юс кийимлерибиз къызыл къандан толдула. Гогуйланы ол тулпар Харун, жаш Харун, Бу дунияда сен бек кёп умут этгененг, Бирине да жеталмай кетдинг, жартылай, Жан беребиз, Япон таулада, къалтырай. Биз ёлгенек тауларыбыздан узакъда, Япон таулада жан бергенек, термилип. Бизни миндирип ийген ючлю тайлагъа, Бизни кюнюбюз келсин ол ит байлагъа. Арисейден бир аман хапар алалла, Ёлген болса, гетен бокълауучха салалла. Аны уа къарап кёрген заманыбызда Санла бла жанла башха болалла. 
Жортууулгъа, чабыууллукъгъа барыуну юсюнден жырла Дюгер Бадинаты, Малкъар Басияты Ой, тай-тай! Дюгер Бадинаты, Малкъар Басияты, Ой, алай да Басияты, дейди, Къалмайын была да бу жортууулгъа чыкъдыла. Ой, тай-тай! Артларын да къоду бла жыялла, Ой, алай да жыялла. Къычырсала, бир аман борбай къыялла. Ой, тай-тай! Оноу этелле была тоноу керекге, Ой, алай да керекге. Илишан аталла чегетде чынар терекге. Ой, тай-тай! Аталла да, илишанны киши урмайды, Ой, алай да урмайды. Быллай жерледе башсыз жыйын къолай болмайды. Ой, тай-тай! Алайчыкъда киши ахшысын тергейле, Ой, алай да тергейле. Къаражау улу Мисирбийни была бу жанында кёрмейле. Ой, тай-тай! Мисирбийсиз барыр жерлерин билмейле, Ой, алай да билмейле. Мисирбийсиз оноу этерге да сюймейле. Ой, тай-тай! Мисирбийге "сен бар-мен бар" болдула, Ой, алай да болдула, дейди. Мисирбийге барыргъа уа киши базмады. Ой, тай-тай! Къубадий улу жигит туугъан Бекмырза, Ой, алай да Бекмырза, дейди, Жыйындан чыгъып, артха айланып сёлешди: Ой, тай-тай! Жашлыкъдан бери ат бойнунда ёсгенме, Ой, алай да ёсгенме, - деди, - Бу жол болмаса, иерсиз атха минмедим. Ой, тай-тай! Бу жол болмаса, башсыз жыйыннга кирмедим, Ой, алай да кирмедим. Бу жол болмаса, оноу этерге да сюймедим. Ой, тай-тай! Къубадийлары бла Къаражаулары жау элле, Ой, алай да жау элле. Орталары да адам ётмез къая бла тау элле. Ой, тай-тай! Жангыз адам келечиге баргъан тёре болмайды, Ой, алай да болмайды. Беригиз жыйындан кесим сайлагъан бир нёгер. Ой, тай-тай! Мен бир нёгерге сангырау Геуюзню алырма. Ой, алай да алырма. Геуюз бла мен келечиге барырма. Ой, тай-тай! Геуюз, къул болса да, бийле бла баз киши, Ой, алай да баз киши, дейди. Геуюз кибик а - жыйында да аз киши. Ой, тай-тай! Эки жигит ура-бере кетдиле, Ой, алай да кетдиле, дейди, Къаражау къабакьны бу туурасына жетдиле. Ой, тай-тай! Мисирбий да быланы къарап кёргенде, Ой, алай да кёргенде, дейди, Ол, элни жыйып, бир алай айтып сёлешди: Ой, тай-тай! Ол келген эки атлы Къанлы Урхха жетселе, Ой, алай да жетселе, дейди, Къанлы Урхдан кечиу излемей ётселе, Ой, тай-тай! Была да игиликге сора келмейле, Ой, алай да келмейле, дейди. Былагъа да хош келдиге ким барса, Ой, тай-тай! Бешкъарышдан сайлап, жесир алырма, Ой, алай да алырма, дейди. Бирер къунажин къысыр тёлеу салырма. Ой, тай-тай! Ол эки атлы Къанлы Урхха жетдиле, Ой, алай да жетдиле. Къанлы Урхдан кечиу излемей ётдюле. Ой, тай-тай! Барып, Мисирбийни къонакъ юйюне тюшдюле, Ой, алай да тюшдюле, дейди. Былагъа да хошкелдиге киши бармады. Ой, тай-тай! Мисирбий сизге хошкелдиге келгинчи, Ой, алай да келгинчи, - деди, - Сангырау Геуюзню эки къулагъы бек болсун. Ой, тай-тай! Эр Бекмырзаны къара сакъалы акъ болсун, Ой, алай да акъ болсун, - деди, - Бекмырза энди келечиге келмезге сакъ болсун. Ой, тай-тай! Была, барып, Мисирбийни ёз юйюне кирдиле, Ой, алай да кирдиле, дейди. Олтургъан жыйыннга была салам бердиле. Ой, тай-тай! Байла, бийле, туруп, саламларын алдыла, Ой, алай да алдыла, дейди, Къонакълагъа олтурур жер салдыла. Ой, тай-тай! Мисирбий да ёрге къопмай турады, Ой, алай да турады, дейди. Мисирбий да былагъа бир алай айтып сёлешди: - Ой, тай-тай! Къонакъла, олтуругьуз, ашагъыз, Ой, алайда ашагъыз, - деди, - Ичги керек эсе да, ма, олтуругъуз, ичигиз. - Ой, тай-тай! Биз ач болуп келмегенбиз ашынга, - делле, - Ой, алай да ашынга, - делле, - Ашынгы, ичгинги да ургъун сен башынга. Ой, тай-тай! Эки жашчыкъ ашыкъ ойнай келдиле, Ой, алай да келдиле, дейди. Ол эки жашчыкъны была да къарап кёрдюле. Ой, тай-тай! Бекмырза Геуюзге былай айтып сёлешди, Ой, алай да сёлешди: - Алгъын къартларыбыз алай айтыучелле: Ой, тай-тай! "Ыз ызласанг, жашдан ызла", - деучелле, Ой, алай да деучелле. "Акъыл излесенг, къартдан изле", - деучелле. Ой, тай-тай! Сора мен да бу жашлагъа барайым, Ой, алай да барайым. Сора мен да аладан бир ыз алайым. Ой, тай-тай! Ышара-кюле, ол жашчыкълагъа къошулду, Ой, алай да къошулду. Сора аланы ашыкъларын къытханды. Ой, тай-тай! Ойнай кетип, жашчыкъланы ашыкъларын къытханды Ой, алай да къытханды, Даулашдыра кетип, бирчигини бууунундан а тутханды. Ой, тай-тай! Мисирбий бизге нек келмегенин сен айтсанг, Ой, алай да сен айтсанг, - деди, - Ашыкъларынгы мен санга берирем, - деди. Ой, тай-тай! Кесингден таматала, туруп, саламыбызны алгъанда, Ой, алай да алгъанда, - делле, - Налат болсун сени турмай къалгъан бетинге! Ой, тай-тай! Келечиге сора, жаным, ёлюм жокъ, Ой, алай да жокъ, - делле - Бирден сора бизни санга сёзюбюз жокъ, - делле - Ой, тай-тай! Санга биз ашаргъа, ичерге да келмедик, Ой, алай да келмедик Сенсиз барыр жерибизни билмедик. Ой, тай-тай! Дюгер Бадинаты, Малкъар Басияты, Тагы бойнунда жыйылып, Ой, алай да жыйылып, Сенсиз, оноусуз туралла, жолларындан тыйылып. Ой, тай-тай! Бизни санга келечиге ийдиле, Ой, алай да ийдиле, Сени бла да бу жортууулну сюйдюле. Ой, тай-тай! Ол заманда айтды сора Мисирбий, Ой, алайда Мисирбий: - Ушкогума жангыз атым отум жокъ, Ой, тай-тай! Ичине салыргъа уа бир да огъум жокъ, Ой, алай да огъум жокъ. Бу жол барыргъа уа бир да онгум жокъ. Ой, тай-тай! Сен келмезсе бизге, ёхтем бий, - делле, - Ой, ёхтем бий, - делле - Сени - жангы къатын алгъан заманынг: Ой, тай-тай! Алай айтып, была кетип тебрелле, Ой, алай да тебрелле Сора деди Мисирбий да алагъа: - Ой, тай-тай! Барырма, - деди, - тамбла кюн къушлукъгъа, Ой, алайда къушлукъгъа, Бюгюн къарар кереклиме ушкокга. Ой, тай-тай! Мисирбийни къатыны алай къаргъады, Ой, алай да къаргъады: Ары айлансанг, акъ атынг бла ал болгъун, Бери айлансанг, акъ атынга сал болгъун. Ой, тай-тай! Къара чепкенинги тюймеси сайын окъ тийсин, Ой, алай да окъ тийсин. Акъ къапталынгы илгиги сайын къан сийсин. Ой, тай-тай! Айтханыча, кюн къушлукъгъа барды ол, Ой, алай да барды ол. - Энди къайры барлыкъсыз? - деп сорду ол. - Ой, тай-тай! Барыр жерибизни уа биз билмейбиз, Ой, алай да билмейбиз, Аны ючюн нёгерлигинги сюйгенбиз, - дедиле. - Ой, тай-тай! Мен билеме асыралгъан бир хазна, Ой, алай да бир хазна. Сора ала Тау Курнаятха бардыла. Ой, тай-тай! Сора ала басдыла, элни чачдыла, Ой, алай да чачдыла. Аны чачып, ол Кюнлюм элге чапдыла. Ой, тай-тай! Кюнлюм элде уа бир кетмез хата тапдыла, Ой, алай да тапдыла, Мисирбийни да бир къызгъан окъла къапдыла. Ой, тай-тай! Мисирбийни алып, къыртишге чыкъдыла, Ой, алай да чыкъдыла, Ол заманда ол алагъа айтханды: - Ой, тай-тай! Мен бир ёлмейме, - деди, - эки ёлеме, Ой, алай да ёлеме, Къаражауланы къара ушкок къалды алагъа. Ой, тай-тай! Ушкокну алыргъа жигит Бекмырза келгенди, Ой, алай да келгенди, Бир бирден алып, къарай тургъанлай кёргенди Ой, тай-тай! Сансыз адам болуп, барды алагъа, Ой, алай да алагъа - Не ахшы болду ушкокну бизге къалгъаны, - деди. - Ой, тай-тай! Бу уа, - деди, - Къаражауланы къара ушкок. Ой, алай а къара ушкок Сокъур къартны къолунда эди къара ушкок. Ой, тай-тай! Бекмырза деди- - Тутчу, мен да кёрейим, Ой, алай да кёрейим. - Алай айта, бир учусундан сермеди. Ой, тай-тай! Сокъур къарт а къаты тутду, бермеди, Ой, алай да бермеди. Эки-юч кере да "жибер" деди Бекмырза. Ой, тай-тай! Шекли болду да, ушкокну къарт бермеди, Ой, алай да бермеди. Ачыуланды, къартны къылыч бла сермеди. Ой, тай-тай! Эки къолун да тюз жингирикден кетерди, Ой, алай да кетерди. Ушкокну элтиб'а Мисирбийге берди, дейди. Ой, тай-тай! Мисирбий да Бекмырзагъа къарады, Ой, алай да къарады, Сора Бекмырзагъа аллай сёз айтды: - Ой, тай-тай! Ау тюбюнде жаш къатыным тул къалды, Ой, алай да тул къалды. Аны кеси эгечингча кёрюрсе, - деди. - Ой, тай-тай! Жаннга бермез барды ариу эгечим, Ой, алай да эгечим, Аны уа кесинге къатыннга сора алырса, - деди. - Ой, тай-тай! Бийлигими энди санга къояма, Ой, алай да къояма, Бийлигими да мени кибик жюрют, - деди. 
Чёпеллеу Не болгъанды, бийим, тынчлыкъ тапмайса, Тёше-мёшеледе рахат жатмайса Юсюнге жапханма лаудан жууургъан, Нек къоркъаса, болур Аллах буюргъан. Башынгада салгъанма сени жастыкъ, Ашхамдан да ойнай-кюле, тынч жатдыкъ, Тюбюнге жайгъанма дарий къанауат, Жанынг болсун уллу Аллахха аманат. Ой, бийчебиз, къалай тынчлыкъ табайым? Мен санга хапарымы айтайым. Атам Загъаштокну кёрдюм тюшюмде, Алгъын кибик, бёрю тону юсюнде. Манга айланып, хыны этди, урушду, Андан къоркъуп, эки къолум къурушду. "Ушамайса манга", - деди, - къызбайса, Къатын кибик, юйге кирип тураса. Жокъду сенде мен излеген кишилик, Тукъумуму, тейри, этдинг бедишлик. Къой къошуму эбзелеге сюрдюрдюнг, Жауларымы элибизге кюлдюрйюнг. Турма, - дегенди, - кёнчекликни жардырчы, Арбазынгы тоноу малдан алдырчы. Битеу элинг санга ышанып турады, Барына да байлыкъланы жаудурчу". - Турчу, бийче, жау чыракъла жандырчы, Жол азыкъгъа баллы хантла жаздырчы, Узакъ жолгъа атланайым, кетейим, Атам айтхан муратлагъа жетейим. Турду бийче, жау чыракъла жандырды, Аш юйлерин баллы хантха алдырды, Артмакълагъа сайлап салды азыгъын, Тоба этди: эри ызына сау къайтса, Къууандыргъа элни ёксюз жазыгъын. - Ой, бийим, атланаса, кетесе, - деди, - Аллах берсин, муратынга жетерсе, Иги оноула тюшген эсе эсинге, Керти нёгер алгъанмыса кесинге? Ол затлагъа сен къайгъы этме, тынчлыкъ тап, Кёп къыйнадым, кечеринги тилейме, Тёше-мёшелеринге энди кир да жат. Тоноулар а тюшгендиле эсиме, Эки нёгер сайлагъанма кесиме: Бир нёгерим - Уллубаш улу Гучжады, Жолгъа чыкъса, къанатлылай учады. Дагъыда бирим - Тамбийланы Жазады, Жангыз кеси жетеуленнге базады. Бизни Гучжа - женгил киши, жел киши, Керек болса, тамам тулпар эр киши. Жазаны сорсанг - ауур киши, тап киши, Керти кюнде ишине уа сау киши. - Загашток улу жигит Чёпеллеу, Былай айтып, чыкъды эшикге, жолуна. Аталадан кёпден бери сакъланнган, Къара ушкогун алгъан эди къолуна. Танг атмайын тау башына ёрлелле, Уллу ауушда эки къарелди эслелле. Гучжа жигит, къанатлылай, учханды, Экисин да жибермейин тутханды. Тутуп сорса, эбзеле-бёрюле, Быланы да адам кибик кёрмелле, Эллеринден керти хапар бермелле. Тау башында артиш къуру кёп эди, Жаза чакъды къуруладан шынкъартын. Тилсизленнген эбзелени, келтирип, Тешиндирди, отха тутду сыртларын. Эбзеле тынгыладыла, къаралып, Чыдаялмай, жилядыла, таралып: - Къарачайлыла не жерледе жашайдыла? Сизни элледе адам этлеми ашайдыла? Инжилтмегиз, сиз айтханны этербиз. Чёпеллеу да:"Нагужурла телиле, - деди, - Биз таулубуз, тюз жерледе жашамайбыз, Сиз айтханча, адам этин да ашамайбыз. Жашырмайын, мен кертисин айтайым - Айтханыбыз болмагъан жерде - аямайбыз". - Алай болса сора, зорда марда жокъ, Элибизни тасхасын сизге айтайыкъ, - дедиле, Итле кибик, жаныбызгъа къоркъгъандан, Журтубузну душманлагъа сатайыкъ. Элибизде адам жокъду - ишделле, Ушкокчула бири къалмай ишлейле. Юйде къалгъан - къобалмагъан къартыбыз, Чабыр бауун къысалмагъан жашыбыз. Ой, сизден сау къутулсун башыбыз. Мындан кетип, Ёзен элге чапдыла. Адам башына бешишер жесир тапдыла, Ызы бла Чегет элге чапдыла, Хар бириси экишер жара тапдыла. Бийчеге да ачы къуугьун келгенди: Чёпеллеу жигит юйге жетип ёлгенди. 
Къайтукъ улу Сары-Асланбек Лезгуар да тарында, дейди, Бурчакъ-бурчакъ акъ туманла къайнайла, Ой, алай да, ой, къайнайла. Аланы ичинде чыгыр да башлы Бу къара къушла ойнайла, ой-ой. Ала чыгыр башлы, дейди, Къара къушла алайда, ой, болмазла, - Ала Къайтукъ улу Сары-Асланбекни жыйгъан а жыйыны, ой-ой. Ала келе келип, дейди, Лезгуар къулагъында уа тохталла. Ала сауутларын шаптал тереклеге сора такъдыла, ой-ой. Къанукълагъа барыргъа, дейди, Эки чий ёзденни ала, о-ой, сайлалла. Сора экинчи кюн ала тебиреп, Къанукъалагъа баралла, ой-ой. Ала уа келелле, дейди, Ёзен сабанлада алай, о-ой, жортаракъ, Эй-хей, Къанукълары къарап, аланы дурус кёрмелле, ой-ой. Ала ол хапарны, дейди, Базыкъ Эсеннге уа женгил бердиле. Батыр базыкъ Эсен кёзюлдюреуюклерин сермеп къарады, ой-ой. - Алчыгъыз, эй жашла, - деди, - Кёзюлдюреуюк бла сиз да къарагъыз, Кимле болгъанларын, кимле болгъанларын сиз да таныгьыз, ой-ой. Кёзюлдюреуюкню, дейди, Жашла алып, кезиу-кезиу къаралла. Жашла келгенлени кимле болгъанларын чыртда танымалла, ой-ой. - Берчигиз, эй жашла, - деди, - Энтта кесим жютюлеп бир къарайым. - Ол къарт базыкъ Эсен кёзюлдюреуюпон алып къарады, ой-ой. - Ой, аман жашла, - дейди, - Къарт кёзле уа сизден иги кёрелле. Ол эки атлы бизге келечиге алай келелле, ой-ой. Онг жанында атлы, - дейди, - Тауну да ичинде ол жашагъан, Ол да Бий улу уа Сафар-Алий деген а ол болмазмы, ой-ой? Сол жанында келген, - дейди, - Урухну да бойнунда ол жашагъан, Къара-Шауа улу Суртаз-Алий кеси уа болмазмы, ой-ой? Ала баз келелле, - дейди, - Чий кюмюшча, атларын жылтыратып, Бизге келечиге, ала уа кеслерин алай ушатып, ой-ой. Ючюнчюсюн айтсам, - дейди, - Къаракъуйрукъ, къаражалкъа тор атлы. Аланы ызындан, туман болуп келелле кёп атлы, ой-ой. Ала Дюгер Маргушха, дейди, Бир кесекден мычымайын чапдыла. Чапдыла эсе уа, ала анда аман хата тапдыла, ой-ой. Алайда онгмалла, дейди, Сора ала Шары таугъа чапдыла. Къысыр эчкилени, сайлап-сайлап, кесип, ала къапдыла, ой-ой. Къысыр эчки этден тоюп, дейди, Ала, жаным, жау кекире, жукълалла. Чолпан жулдуз чыкъды, сора ала танг атды деп ойлалла, ой-ой. Ызларындан жетдик, дейди, Стауатда эчки башланы биз кёрдюк. Ай жетгенлей, танг алагъа ала бла ачы сермешдик, ой-ой. 
Батырланы жырлары Эй, эй, Тау Артында эки батыр бар элле, Эй, тау аллында эки батыр бар элле. Эй, эй, Тау Артында эки батыр Мызымеди, Зотмеди, ой? Эй, аякълары жалынмеди, отмеди, ой, ой? Эй, эй, тау аллында эки батыр къайсы элле, ой? Эй, тау аллында эки батыр Къарабий бла Сарабий, ой. Эй, эй, ол эки къауум бир бирлери бла къанлы жау элле, Ой, орталары адам чыкъмаз къыйын экен таумеди? Эй, эй, Мызы Зотха алай айтып сёлешди, ой: -Эй, биз а энди жортууулгъа барайыкъ, ой. Эй, эй, была жортууулгъа къууум энди этелле, Эй, быланы эслерине тоноу тюшгенди. -Эй, эй, энди Малкъар башы жайлыкълагъа барайыкъ, ой, Эй, Айдаболну къойчу къошун алайыкъ, ой, ой. Эй, эй, Айдаболгъа кетмез ачыу салайыкъ, ой -Эй, биз а Малкъар башы жайлыкълагъа бармайыкъ, ой. Эй, эй, тау шунгуртууну къундушлары итча юредиле, ой, Эй, жау кёрселе, къара Малкъар аны, ит жанлылай, сюредиле. -Эй, эй, алай эсе, Чегем башы жайлыкълагъа барайыкъ, ой, ой. Эй, киши ахшысы биченнге кетген болурла, ой. Эй, эй, Чегем башыны сызгъасы саны къош болур, ой, Эй, атабызны малы кибик, бош болур, ой, ой. -Эй, эй, Чегем башы жайлыкълагъа бармайыкъ, ой, ой, Эй, чегемлиле къузгъун тилин биледиле, ой. Эй, эй, чегемлиле къара жерде къаргъа ызны ызлайла, ой, Эй, жауну этин къой этинлей тузлайдыла, ой. Эй, эй, алай эсе, биягъы Малкъар жайлыкълагъа барайыкъ. Эй, была Малкъар башы жайлыкълагъа тебредиле. Эй, эй, Мызы кёзюлдюреуюкню тартып, тау тюбюне къарайды, Эй, Мызы тау тюбюнде чола молла санайды. Эй, эй, была Малкъар башы жайлыкълагъа чыкъдыла, Эй, была Сукан башы жайлыкълагъа тигеледиле. Эй, эй, эки сюрюучю быланы къойла кюте кёрдюле, Бир сюрюучю бирине сыбызгъы бла алай айтып сёлешди: -Эй, мени кюнюм, мени къошума жау къонакъла келелле, Ала тёгереклерин сауут бла къуршалайла, ой. Эй, ала Мызы бла Зотха ушайла, ой. Эй, энди биз а къачайыкъмы, нетейик, ой? -Эй, эй, энди сен а къачып къайры барлыкъса, ой? Эй, къонакъланы къошха жууукъ этерсе. Эй, къонакълагъа къонакълыкъ токълу соярсан, ой, Терисин Сарыбаш итини бойнуна кийдирип, Уллу Малкъаргъа къуугъуннга иерсен. Эй, Мызы бла Зот къойчулагъа: "Кёп болсун, къойчула, Эй, кёп болсун, къойчула". - "Сау болугъуз, къонакъла", - делле. - Эй, эй, была кимни малларыдыла? - деп ала аны соралла. - Эй, была Къарабийни малларыдыла, - дейдиле. - Эй, эй, Къарабий къайдады? - деп ала аны соралла, ой. - Эй, Къарабий да тели ауруудан ауруп жатады. - Эй, эй, аланы кёкбуурул атлары къайдады? - деп соралла. - Эй, ол да быйыл Сукан башында ат талаудан ёлгенди. - Эй, эй, аланы адам тилни билген Сарыбаш итлери къайдады? - Эй, ол да быйыл жайлыкъда ит ауруудан ёлгенди, ой. - Эй, эй, была тышларындан бушуу-бушман болдула. - Эй, ичлеринден къууанч къууум этдиле. - Эй, эй, къонакълагъа жылы жетмеген къозу тутдула. - Эй, бизге къозу керек тюйюлдю, ахшы эркек керекди. - Эй, эй, къонакълагъа къойланы аллында айланнган къарабаш эркечни сойдула. Терисин, жашырын, Сарыбашны бойнуна кийдирип, Уллу Малкъаргъа къуугъуннга ийдиле. Сарыбаш да Уллу Малкъаргъа къуугъуннга баргъанды, Улуй эди, сынсый эди, аны уа киши билмей эди. - Къойчула Сарыбашны ачмы этгендиле? - деп, аш къуйдула, - ашамады. Сарыбаш, улуп, къош таба къарап, чабып къайта эди. Сарыбаш къонакъ юйде сауутлагъа чапханды, Гылжаладан сауутланы сермеп, юй тюбюне атханды. Сора ыстауатда къуугъун болгъанын билдиле. Къарабийге бла Сарабийге адам ийдиле. Ала уа алты аякъ алашагъа эки ат жер салдыла. Бирин алгъа айландырдыла, бирин а артха айландырдыла. Сауутланы терс айландырып такъдыла, Уллу бийче, чыгъып, алагъа урушады: - Ашыкъгъандан терс нек этесиз? - Биз а ашыкъгъандан этмейбиз, Эбизеле жаууруннга уста болалла, "Къуугъун терс кетди", - деп, уллу кёллю болурла. Ала атландыла, тейри, кетдиле, терк окъуна узайып кетдиле. Чегет элни ныгъышына чапдыла, ныгъышда бир къарт киши тапдыла. - Уллу Малкъаргъа бир хапар къоя кетейик, Тамбла бу заманда мында болмасакъ, Уллу да Малкъаргъа хапар этерсе. Кюн ортагъа къойчу къошха жетдиле: Сюрюучюле таханлагъа байланып, ыстауатда токълу къалмай айдалып. Сюрюучюлени таханладан ийдиле, андан хайыр-хапар сордула: -Бусагъатда къайда бара болурла? - Гитче-тауну этегинде болурла. Сора была Гитче-тауну тюбюне алтыаякъ бла чабалла. Алтыаякъны тау тюбюнде къоялла, Гитче-тауну башына чыгъып къарайла. Уллу-тауну этегинде жаула чыгъып бара элле. Жортда сюрюуню алларында барады, Жора уа артларында сюреди. Жорт Жорагъа алай айтып къычырады: - Гитче-тауну башындан бирле ауалла, ала Къарабий бла Сарыбий болурла: Санга къоркъгъандан алай кёрюнед, Тау шауданла алай жылтыраучудула. -Эй, аман тукъум, бокъурбоюн гяуурла, биз а сизни къуууп жетгенбиз. Сюйсегиз, тутушхан да этербиз. -Угьай, тутушуп, биз къатынламы болгъанбыз? Тейри, биз атышхан этербиз. Алгъа атаргъа малкъарлылагъа берилди. Уллу да Малкъарны сыйы уллуду. Къарабий, атып. Жораны къаплады, Сарабий, атып, Жортну къаплады. Артха айландырып, къойланы къошчулагъа бердиле. Кеслери уа Уллу Малкъаргъа атланып кетдиле. 
жүктеу/скачать 3.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|