ОҚУ Әдістемелік кешен “Информатика” пәні бойынша 050301- “Құқықтану” мамандығының студенттері үшін силлабу с

Лекция 3

1.Excel-де тексттерді енгізу.

2.Текстерді және сандарды түзету.

3.Сандармен жұмыс.

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Жұмыс парағында мәліметтің үш көрінісін, яғни сан, формула және текст көрінісіне мәліметтерді енгізу мүмкін.

Текст – бұл формулада , сонда болмаған информация.

Мәліметтерді енгізу үшін , алдымен қажет болған ұяшықты таңдап алып , сонан соң оған мәліметерді енгізу керек.

Егер енгізуде қателікке жол қойылған болса, онда болдырмау (Отмена) батырмасын басу керек.

Текстерді және сандарды түзету.

Ұяшықтың мазмұнын өзгертудің екі тәсілі бар:

Ұяшықты таңдап алып, оған жаңа мазмұнды ендіруге ұяшықтағы информация ендірілгенмен ауысады. Бұл сандарды және қысқа тексттерді түзетудегі ең қарапайым тәсіл болып табылады. Формулалар қатарында оларды түзету жөн.Бұның үшін ұяшықты шертіп формулалар қатарына өтіңіз де түзету жұмыстарын амалға асырыңыз. Түзету аяқталған соң Enter батырмасын басу керек.

Сандар мен жұмыс істеу.

Excel-де барлық есептеу жұмыстарды формулалар көмегімен орындалады.Формула програманың негізін құрайды және оны электрондық кесте етеді.

Excel-де математикалық және логикалық атомдарды қолдануға әбден мүмкін.
Лекция 4

Таќырыбы: Excel-діњ графикалыќ м‰мкіндіктері.

Жоспар:

1. 
   Excel-діњ графикалыќ м‰мкіндіктері.
   
2. 
   Диаграммалар жасау.
   
3. 
   Диаграмманы форматтау жєне т‰зету.
   

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Диаграмма б±л мєліметтерді графикалыќ т‰рде кескіндеудіњ ыњѓалы т‰рі. Диграммалар сандыќ шамаларды ±яшыќта ‰њіліп ќараѓаннан гµрі, салыстырмалы т‰рде баѓалау м‰мкіндігін береді. Олар бір ±яшыќта т±рѓан ќатені де тез кµрсете алады. Excel-де 14 т‰рлі екі жєне ‰ш µлшемді диаграмма т‰рлері бар.

• 
  Диаграмма т±рѓызу аймаѓы.
  
• 
  Диаграмма µз аймаѓы.
  
• 
  Т‰сініктемеМєлімет (легенда)
  
• 
  Таќырып
  
• 
  Мєліметтер белгілеулері.
  
• 
  Мєліметтер
  

1. 
   Мәліметтер базасының негізгі ұғымдарын сүзгілеу.
   
2. 
   Мәліметтерді сұрыптау.
   
3. 
   Мәліметтерді сүзгілеу.
   

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Excel электрондық кестесі мәліметтер базасы режимінде жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Әрине, оның мүмкіндіктері арнайы жасалған мәліметтер базасынан гөрі әлсіздеу. Дегенмен мұнда көптеген жұмыс істеуге болады. Берілгендер қоры бұл қордан тұратын мәліметтер категориясын жазатын өрісті анықтайтын берілген структурадағы тізім. Мәліметтер базасының құрылымына мынадай талаптар қойылады:

 Мәліметтер базасының 1- ші қатарында қайталанбайтын өріс атауы орналасуы тиіс.

 Мәліметтер базасының қалған қатары бос болмай онда жазбалар орналасуы тиіс.

• 
  Өріс бойымен орналасқан мәліметтер 1 тексте болуы тиіс, яғни олар тек сандардан немесе мәтіндерден тұруы тиіс.
  

Берілгендер қорын программалық қамтамасыз ету ең болмағанда 2 амалды орындауға мүмкіндік береді. Берілгендерді анықталған тәртіпке ретке келтіру немесе сұрыптау және қажетті мәліметтерді сұрыптау үшін “Данные → Сортировка” командасын орындау керек. Мұнда мәліметтер базасының 1 аймағын ерекшелеп, немесесол аймақты кестелеп курсорды орналастырып “Данные → Сортировка” командасын орындау керек. Сонда диапозонды сұрыптау “ Сортировка диапазона ” сұхбат терезесі экранға шығады. Сол терезедегі бойынша сұрыптау деген жолдағы сұрыптауға негіз болған өріс атауын таңдап аламыз.

Мәліметтер → Сүзгі (Данные → Фильтр) меню командасы керекті жазбаларды сүзгілеуге мүмкіндік береді. Сүзгілеуді автоматты түрде  Автофильтр арқылы және қолмен де жүргізуге болады.

1. Excel – де берілгендер ќорыныњ анализі.

2. Берілгендер формуласын пайдалану.

Пайдаланылѓан єдебиеттер:

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Excel – де берілгендер ќорыныњ анализі.

Excel – де берілгендерді ендіру бірнеше маќсатты есепке алып, ж‰ргізіледі. Мысалы ‰шін оларѓа негізделіп бірнеше шешімді ќабылдау жєне т.б. Осы маќсатќа жетудіњ ењ ќолайлы бір ќ±ралы б±л берілгендер формуласын жєне есеп беруден пайдалану.

Берілгендер формуласы тєжірибелі жєне онша тєжірибеге ие болмаѓан пайдаланушылар ‰шін берілгендерді ендіру немесе іздеудіњ оњай тєсілі болып табылады.

Берілгендер ќорына кез- келген ±яшыќты тањдап алып, Данные форма командасын орындањыз. Формада берілгендер ќорыныњ 1- ші жазуы экранѓа шыѓады. Мысалы ‰шін “ Отгрузка книг по городом ”.

Берілгендер ќоры ‰шін берілгендер формасы 6- шы суретте бейнеленген.

Сонымен бірге берілгендер формулалар вертикаль ариентацияѓа ие. Олар берілгендер ќорында, єсіресе баѓандар экранѓа сыймаѓан жаѓдайда µте ќажет болады. Формадан пайдаланып, берілгендер ќорын барлыќ µрісін кµруі м‰мкін. Мазм±нына сєйкес текстік µрісті т‰зетіп, µріс мазм±нын µзгерту м‰мкін. Есептелген µрістер мазм±ны текстік µріссіз бейнеленеді жєне оларды редакторлауѓа болмайды. М±нда есептелген µріс негізінде мєнін µзгертуді болдырмау ‰шін келесі жазуѓа µткенге дейін вернуть батырмасын басу керек.
Лекция 7

Тақырыбы: Excel – де жазуларды пайдалану.

Жоспар:

1. Жазуларды ќосу жєне жою.

2. Жазуларды іздеу.
Добавить батытмасын шертіњіз немесе“новое запись” формасын ашу ‰шін тізімніњ ењ соњѓы жазуына бару керек.

Текстік µрістерге сєйкес ќажетті информацияларды ендіріњіз. Информацияларды ендіріп баѓандардан соњ ењ соњѓы µрісте Enter батырмасын басыњыз немесе Добавить батырмасын ќаита басыњыз.Форманы жабу ‰шін <↑> батырмасын басыњыз. Берілгендер ќорындаѓы жазуларды жою ‰шін Удалить батырмасын басыњыз. Жазу жойылатыны туралы экранѓа с±хбат терезе шыѓады. Б±л жерде Отменить батырмасын басып, жазуларды ќайта тіктеуге м‰мкіндік жасамауѓа нашар аударылѓан. Берілгендер ќорыныњ жазуларды жою ‰шін ОК батырмасын басу керек.

Берілгендер формулаларында берілген шартты ќанаѓаттандыратын жазуларды іздеу м‰мкін. Б±л с‰згілеуге µте ±ќсас болып, жазулар єрбір ќатарѓа біреуден жазылѓан болады. Форма критерийлерін шешу ‰шін критерий батырмасын шерту керек. Сєйкес текстік µріске µріс мазм±нын ендіріњіз. Берілген шартты ќанаѓаттандырушы 1- ші жазуды іздеу ‰шін Далее батырмасын басыњыз.Б±л батырманы жєне 1 рет шерткенде келесі осыѓан сєйкес келетін жазуѓа µтеді. Назад батырмасы алдыњѓы жазуѓа µтуге м‰мкіндік жасайды. Критерий формасын жою талап етілген жазуларды іздеу ‰шін ќолайлы аспап болып табылады.

Іздеу шартын ендіргеннен соњ Далее немесе Назад батырмаларын пайдалану м‰мкін. Егер іздеу шартын болдырмау ќажет болса, Очистить батырмасын басыњыз, сонан соњ формаѓа ќайту ‰шін Правка батырмасын басыњыз.

Жазуды іздеу ‰шін тµменгі єрекеттерді орындау керек.

1. 
   Берілгендер ќорын ашыњыз.
   
2. 
   Критерий батырмасын шертіњіз.
   
3. 
   Текстік µріске 1 немесе бірнеше µрістер ‰шін іздеу шартын ендіріњіз.
   
4. 
   Берілген шартты ќанаѓаттандырушы 1- ші жазуды іздеу ‰шін Далее батырмасын басыњыз.Іздеу шартын ќанаѓаттандырушы жазуларды іздеу ‰шін далее немесе назад батырмасын пайдаланыњыз.
   

1. Excel жұмыс кітабы , кестелер байланысы.

2. Жұмыс парқтарының өзара байланысы.

3. Файлдар арасындағы байланыс.

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999
Excel жұмыс кітабы , кестелер байланысы.

Кестелерден тұратын Excel жұмыс кітабының бірнеше парактарын қалай пайдалануға болатындығын сол парактын арасындагы Excel

Және файлдар арасындағы байланыстар қалай жүзеге асатындығын қарастырайық. Біз осыған дейін жұмыс кітабының тек парағымен яғни тек бір кестемен ғана жұмыс істеп келдік . Көбнесе бірнеше кестені бірге пайдаланып кітаптың бірнеше парағын бір уақытта қарастыра отырып пайдалану қажеттілігі туады .Экранның төменгі жағында парақ жарлықтары көрініп тұрады.Парақ жарлықтарының үстінде тұрып тышқан манигуляторының оң жақ батырмасын шертсек экранға контекстік мәзір шығады. Бұл контекстік мәзір комегімен кестенің орнын ауыстыру , атын өзгерту және оны жою сияқты әрекеттерді орындау мүмкін.Контестік мәзірдің Скопировать переместить командасын орындау арқылы кестені бір беттен екінші бетке көшіру мумкін . Бұл жерде парақ алдында (перед листом) деген тізім қажет болған парақты ерекшелеп көшірме даярлау ,(создать копию) деген төмендегі жолды таңдап <ОК> батырмасын шерту керек.
Жұмыс парқтарының өзара байланысы.

Excel-де бір кестеге басқа парақтардан немесе басқа кестелерден мәліметтер алып енгізуге болады Екі парақ арасындағы байланыс олардың біреуіне екіншісінің адресі көрсетілген формула енгізу арқылы орындалады. Мысалы : Ұяшыққа”=парақ аталуы :ұяшықтар адресі”формуласын ендіру қажет .Жұмыс парғын жою үшін алдымен оны ерекшелеп контекстік мәзірді шақырамыз да Жою (Удалить) командасын орындаймыз.Бірнеше жұмыс парқтарын жою ушін Ctrl батырмасын басулы күйнде ұстап тұрып алдын ала оларды ерекшелеу керек , сонан соң Жою (Удалить) командасын орындау керек. Excel-де бірнеше терезелермен жұмыс істеу мүмкін . Жұмыс парпғының ақпараты бір ғана экранды алып тұрса бір терезе жеткілікті .Егер оның көлемі ұлғайса онда бірнеше терезе ащуға тура келеді және экранда бір мезгілде файлдың әртурлі аймақтарын көруге мумкіндік бар. Кейбір мысалдарда әр терезеге әр турлі парақтарды орналастырған ыңғайлы. Мысалы Тағы бір қарап шығуға арналған терезені жаңа терезе (окно новые) мәзір командалары арқылы ашайық .Жаңа терезеде қажет парақты таңдап терезе орналастыру (окно расположить) мәзір командасын орындаймыз .Бұл терезеден терезе орналастыру тізіміндегі қатарлар (рядом) деген сөзді белгілесек экран бейнесі бірнеше терезе қатар орналасқан көрініске өтеді.

Екі файл арасындағы байланыс бір файлға екінші файл ұяшығында мәліметтерге сілтемесі бар байланыс формуласын енгізу арқылы жүргізіледі. Басқа орнынан мәліметтер алатын файл қабылдауыш файл деп аталады да мәліметтер беретін файл жөнелткіш файл деп аталады .Байланыс орталығымен Excel жөнелткіш файлдағы ұяшық мәндерін қабылдауыш файлға көшіріп алады да қабылдауыш файл ұяшықтарындағы мәндер автоматик түрде өзгеріске ұшырайды .Мұнда әр түрлі жұмыс кітабының арасында байланыс орнатылады. Жұмыс прақтарының арасында байланыс орнатылғанда турлі формулалардан және функциялардан пайдалану мумкін.Excel-де ашылған жұмыс кітаптармен байланысты жасау үшін төмендегі әрекеттерді орындау керек.

1. Қажетті болған жұмыс кітаптарын , яғни бастапқы және бағыныңқы болған жұмыс кітаптарын ашыңыз.

2. Бағыныңқы жұмыс кітабында формула ендіріңіз.

3. Сілтемені қою үшін (Окно)мәзірінде бастапқы жұмыс кітапты таңдаңыз.

4. Формулаға қосылатын ұяшықты іздеп тауып оны таңдаңыз.

5. Формуланы ендіруді аяқтаңыз.
Лекция 9

Тақырыбы: Excel жұмыс кітаптарын пайдалану

Жоспар:

1. Арнайы ќою кµмегімен байланысты ж±мыс жасау

2. Байланысты жањарту.

3.Бірнеше ж±мыс параќтарында пайдаланылатын формулалар.
Пайдаланылѓан єдебиеттер:

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Арнайы ќою кµмегімен байланысты ж±мыс жасау.

Егер басќа ж±мыс кітабынан ±яшыќќа сілтеме ќажет болса, онда кµшіру жєне ќою кµмегіне байланысты жасау м‰мкін. Б±ныњ ‰шін ќажет болѓан ж±мыс кітабын ашыњыз да бастапќы ж±мыс кітабынан ±яшыќты тањдањыз жєне кµшіріњіз.баѓыныњќы ж±мыс кітабын тањдањызда Правка → Специальная вставка командасын тањдањыз. Нєтижеде

Тек ќана бір байланысќа ие болып ж±мыс кітабын ашуда Exсel бастапќы ж±мыс кітабымен байланысты жањарту ќажет немесе ќажет еместігін с±райды. Егер ж±мыс кітабыныњ екеуі де ашылѓан болса, онда µзгерту автоматик тєрізді амалѓа асырылады. Ал, біраќ баѓыныњќы ж±мыс кітабымен, сіз істеп жатќан уаќытта басќа пайдаланушы бастапќы ж±мыс кітабын ашуы м‰мкін. Б±л жаѓдайѓа байланысты жањартуды т±ратын тура кµрсетуіміз м‰мкін. Байланысты жањарту ‰шін тµмендегі єрекеттерді орындау керек.

1. 
   Баѓыныњќы ж±мыс кітабында Правка→ связь командасын тањдањыз.
   
2. 
   Обнавить батырмасын шертіњіз. М±нда ашылѓан баѓыныњќы ж±мыс кітабында Правка связи командасын орындањыз. Нєтижеде экранѓа связки с±хбат терезесі шыѓады.
   

Алдымен ж±мыс параќтары ќатар орналасуы тиіс. Сонан соњ Автосуммадан пайдаланып, формула жасањыз. 3 µлшемді параметрді ќою ‰шін Shift батырмасын басыњызда, ќажет болѓан ж±мыс параќтарын тањдањыз. Сонан соњ сілтемесі бар ±яшыќты тањдањыз да формула жасауды аяќтањыз. Формулада 3 µлшемді сілтемені жасау ‰шін тµмендегі єрекеттерді орындау керек.

1. 
   Байланысты ж±мыс параѓы ±яшышына формула жазыњыз.
   
2. 
   3 µлшемді сілтемені ендіру ‰шін 3 µлшемді диапазондаѓы 1–ші бет жарлыѓын шертіњіз.
   
3. 
   Shift батырмасын басыњыз да, сілтеме жібермеу ќажет болѓан ењ соњѓы параќты тањдањыз.
   
4. 
   Формуланы ќосу ‰шін ±яшыќ немесе ±яшыќ диапазонын тањдањыз.
   
5. 
   Формула жасауды аяќтањыз да Enter батырмасын басыњыз.
   

1. 
   Вставка→ Имя→ Присвоит командасын тањдањыз.
   
2. 
   Имя µрісінде диапазон атауын ендіріњіз.
   
3. 
   Формума µрісі мазм±нын жойыњыз да “ = ” белгісін ендіріњіз.
   
4. 
   3 µлшемді диапазондаѓы 1- ші параќ жарлыѓын шертіњіз.
   
5. 
   Shift батырмасын басыњыз да сілтеме жіберілуі ќажет болѓан ењ соњѓы параќты тањдањыз.
   
6. 
   Атау меншіктеуін диапазон немесе ±яшыќты тањдањыз.
   
7. 
   Атауды меншіктеу ‰шін Добавить батырмасын басыњыз. Сонан соњ с±хбат терезені жабу ‰шін <ОК> батырмасын шертіњіз.
   

1. Алғашқы мәліметтер

2.Электрондық кестені сандық модельде пайдалану.
Пайдаланылѓан єдебиеттер:

М.Ќ. Байжуманов Л.Ќ. Жапсарбаева “Информатика” Астана-2004

Е.Ќ. Балапанов, Б.Бµрібаев “Информатикадан 30 сабаќ”Алматы -1999

Электрондық кесте тек қана есептеулерді автоматтандыру функцияларын орындамайды. Ол әртүрлі жағдайларды немесе обьектілерді сандық модельдеуде өте қажетті құрал болып саналады. Обьектілердің математикалық моделін жасау үшін, яғни оларды математикалық түрде сипаттау мақсатында бір сыпыра параметрлерді пайдаланады. Бұл параметрлердің кейбірі белгілі, ал кейбірі формуллалар арқылы есептелінеді. Параметрлердің алғашқы мәндерін бір-бірімен сәйкестендіре отырып өзгертсек, есепте параметрлердің қалай өзгертетінін бақылап отырып,алатын нәтижелерді талдауға ие болады. Электрондық кестелер осындай есептеулерді өте тез қатесіз жүргізіп, санаулы минуттарда көптеген варианттарды қарастырып, солардың ішінен ең тиімдісін таңдап алуға мүмкіндік береді.

Мынадай есепті шығарып көрейік. “А” деген қаланың халқы үшінші мыңжылдық басында қанша болады?

(Әрине бұл есепті шығару үшін “А” қаласының халқы жыл сайын қалай өзгеріп отыратынын, яғни оның өзгеру заңдылығын білу керек.) Бұл заңдылықты уақытқа байланысты өзгеруге тиіс f(t) функциясымен белгілейік. Бірақ бұл функция әзір белгісіз өйткені халықтың өсуі көптеген факторларға байланысты болады. Негізінде жалпы демогарфиялық мәліметтерге сүйеніп, ол функцияның жалпы түрін былайша өрнектеуге болады.

F(t)=a*e^bt

Мұндағы а,b-коэфициенттері әрбір мемлекет қала үшін өзіндік мәні бар параметрлер ал е-натуралдық логарифм негізі. Осы формула нақты болмысты жуықтап көрсете алады. Оның үстіне мұндай есептеуде өте үлкен рәлдіктің керей де шамалы, мұндайда халық санын орындаған мыңдық дәлдікпен болжауда жаман емес.

а,b-параметрлерін қалай анықтауға болады?

Мұның идеясы мынада: а мен в белгісіз болғанымен, f(t) функциясның бұрынғы мәндерін статистикалық анықтамалардан алуға болады. t мен f (t) мәндерін білсек, а мен в мәндерін жуық шамамен алуға болады. Яғни белгілі бір мәндерді қойып функцияны есептеуде оның теориялық мәндерімен анықтамадағы мәндеріндегі алшақтың өте үлкен бошлмауы тиіс. Әрбір алшақтың-ол екі санның, яғни f (t) функциясының нақты мәнімен теориялық мән айырмасының модулі.

Ең үлкен алшақтау мән-қателік деп аталады. А мен в мәндерін осы қателік шамасы барынша кіші болатындай етіп алу керек. Сонымен халық санының өзгеру процесінің математикалық моделі мынадай болуы тиіс:

1. 
   Халық санының уақытқа байланысты өзгеруі. F(t)=a*e^bt формуласымен өрнектеледі.
   
2. 
   Тек берілген белгілі (онша үлкен емес) уақыт аралығында (40 жылдай) а=const және b=const болып есептеледі.
   
3. 
   а мен в мәндері қателік шамасы кіші болатындай етіп таңдалады.
   

1. 
   а мен в мәндері;
   
2. 
   “А” қаласының халқының 2000 жылғы саны (t=100). Оған қоса алғашқы мәліметтермен алынатын нәтиженің өзара байланысы тағайындалған деп есептелік те,алдымен қателіктердің ең кіші шамалары үшін а мен в мәндерін анықтап және сол мәндерді пайдаланып f (100) мәнін есептейік. Сонымен математикалық модель қарастырылады.
   

1. Программа терезесі.

2. Ќолданылатын аспаптар.

3. Мәтінді енгізу.

4. Суреттерді баспаға шығару.
Әдебиеттер:

1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова

Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.

2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

3. А.Левин “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

4. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и ответах”. Москва, 2001

Paint (Paintbrus) – Windows ж‰йесініњ стандартты программалар толбына кіретін ќарапайым н‰ктелік графикалыќ редактор. Paint µзініњ м‰мкіндіктері жаѓынан профессионалды графикалыќ редакторлардыњ біршама тµмендеу болѓанымен ол едєуір к‰рделі єрі тартымды, т‰рлі- т‰сті жєне аќ-ќара суреттерді, схемаларды, сызбаларды (чертеждерді) даярлауѓа м‰мкіндік береді. Б±л редакторларды игеру онша ќиын емес, оныњ ќ±рамында сурет салу, сызу жєне оларды µњдеуге арналѓан стандартты ќарапайым аспаптар жиыны бар, дайындалѓан бейнелер файлдардыњ кењ тараѓан графикалыќ форматында саќталады.

Редакторды іске ќосу ‰шін Іске ќосу Программалар Стандартты Paint командалар тізбегін орындасаќ, экранда программаныњ терезесі пайда болады. Оныњ ќ±рамында бізге осыѓан дейін таныс элементтермен (ж±мыс аумаѓы, менюмен таќырып жолдары) бірге бірсыпыра жања элементтер де бар.

Терезеніњ сол жаќ шеткі ќабырѓасында аспаптар таќтасы орналасќан. Одан сіздер Paint – та кездесетін барлыќ сурет салу аспаптарын кµре Кез келген апаптарды тањдау ‰шін соныњ белгісіне тышќан курсорын жеткізіп, оны шерту жеткілікті. Осыдан кейінтањдап алынѓан апаптыњ бейнесі (шартбелгісі) айќын т‰спен ерекшеленеді.

Терезеніњ тµменгі жаќтауы бойымен т‰стер палитрасы орналасќан. Paint- та бір уаќытта екі т‰спен сурет салуѓа болады: ќалам т‰сімен (м±нан былай оны ќысќаша негізгі т‰с деп атаймыз) жєне фон т‰сімен (м±нан былай оны фондыќ деп атаймыз ) . Палитраныњ сол жаќ шетінде бірі екіншісініњ ішіне орналасќан кішкене екі тік тµртб±рыш т±р, осылардыњ ‰стіњгісі – негізгі т‰сті, ал астыњѓысы- фондыќ т‰стерді кµрсетеді. Кез келген сєтте т‰стерді µзгерту м‰мкіндігі бар, ол ‰шін курсорды палитрадаѓы жања т‰ске апарып, тышќанныњ сол жаќ батырмасын шерте отырып негізгі т‰сті, ал оњ жаќ батырмасын басу арќылы- фондыќ т‰сті µзгерту болады.


2. Ќолданылатын аспаптар.

Paint асапаптарын іс ж‰зінде игеруге кіріспес б±рын ескертетін бір жайт- редакторда ж±мыс істеу барысында соњѓы орындалѓан єрекетті µзгерту м‰мкіндігі бар (б±л єрекет барлыќ программаларда кездеседі). ¤згерту операциясы алѓашќы кезде жиі ќолданылады. Оны іске асрыу ‰шін менюдіњ Т‰зету ¤згерту { ctrl+я } (Редактирование Отменить) командасын керек.

Аспаптар таќтасы ќарапайым суретшініњ аспаптарыныњ жиынына ұқсас болып келеді. Ең алғашқы аспапқа Қылқалам (Кисть) жатады. Ол әдеттегі қарындаш тәрізді сурет салу жұмысын атқарады. Мұндай аспапты таңдаған соң, “тышқанның” стандартты курсоры Қылқаламға айналады. Тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып (оны жібермей) курсорды экран бетімен жылжытсаңыз курсор артында із қалдырады, оның түсі сол мезеттегі тағайындалған түске сәйкес болады.

Мұнан төмен орналасқан аспап-Аэрозольді баллон немесе Шашыратқы. Оны таңдап алғанан кейін тышқан курсоры косу символына ұқсас таңбаға айналады. Енді сол жақ батырманы басып түрып курсорды экран бетімен жүргісе, оның артында шашраған бояуға ұқсас із қалады.

Бірінші өшіргіш арқылы кейінен керекті фондық түсті таңдап алып, экрандағы әртүрлі түстегі бейнелерді жаңа фондық түске бояуға болады. Осы тәсілді пайдалану кезінде тышқанды екі рет шертсек, онда курсор маңы бірден фондық түске боялады.

Екінші тұрдегі өшіргіш арқылы өзімізге қажетті негізгі және фондық түстерді тағайындаған соң, өшіру нәтижесінде негізгі түстегі фрагменттер фондық түске бояла бастайды. Осы тәсілмен тышқанды екі рет шерту суреттегі курсор маңындағы бір түсті бояуды түгелдей дерлік екіншісіне бірден өзгертуге мүмкіндік береді (яғин, дәл осы уақытқа дейін негізгі түспен боялған бейне фондық түске боялып кетеді).

Paint редакторы тұйық сызықтар ішін негізгі түспен бояуға мүмкіндік береді. Бұл үшін Білік (валик) аспабын таңдап белгілеп алып, курсор кішкенен білік түріне айналғанда, оны тұйықталған аймақтың кез келген ішкі нүктесіне алып барып, тышқанды шертсе болғаны. Сонда тұйық аймақ түгелдей негізгі түске бояла бастайды.

Тұйық аймақты бояу барысында оның қабырғаларының үзік жері болмауын қадағалап отырыңыз. Тіпті бір нүкте (пиксель) сиятын ұзілген жердің болуы бояудың аймақтан тыс таралып кетуіне себепші болады.

3. Мәтінді енгізу.

Әріптер мен цифрларды, сондай-ақ арнайы символдар бейнесін Paint ортасында Қылқалам мен Біліктің көмегімен әркім өзі-ақ қолмен салуы мүмкін. Бірақ бұл біраз еңбектенуді талап ететін іс, сондықтан редакторда суреттік бейнелер көрінісіне мәтіндік фрагменттер қосу тәсілі енгізілген. Ол үшін Мәтін аспабы қолданылады.

Мәтін теру кезінде курсор пішіні қарапайым редакторлардағы сияқты енгізу курсорына ұқсас түрге айналады. Енгізу курсорын сіздер кездестірдіңіздер. Мәтін енгізуді бастау курсорды суреттің белгілі бір нүктесіне апарып, тышқанды шерту арқылы іске қосады. Сол сәтте экранға жыпылықтап тұратын енгізу курсоры шығады да, ол мәтін фрагментін енгізуді бастауға болатындығын білдіреді. Мәтін негізгі түспен енгізіледі, енгізу барысында әдеттегідей BaskSpase, Delete пернелерінің көмегімен символдарды жоюға болады. Жаңа жолға өту үшінEnter пернесін басу керек. Мәтіндік информацияны енгізуді тоқтату кез келген сәтте тышқанды сырт еткізу арқылы орындалады.
4. Суреттерді баспаѓа шыѓару.
Ж±мыс аумаѓында т±рѓан суретті бірден басып шыѓару ФайлПечать командасымен ж‰ргізіледі. С±хбаттасу терезесінде графиктік бейнені басып шыѓару сапасын беруге болады.

Терезе тобында Бµліктеу ауыстырып ќосќышын (переключатель Частично) пайдалану арќылы суретті толыќ к‰йде емес, тек оныњ ерекшеленген фрагментін ѓана басып шыѓару м‰мкіндігі де бар. Сол терезедегі Принтердіњ р±ќсатын пайдалану (Исползование Разрешение Принтера) деген тексеру жалаушасыныњ єрекеті принтердіњ наќты моделіне байланысты.

Масштабты µзгерткенде саќ болѓан жµн, µйткені ол єдетте басылуѓа тиіс бейненіњ сапасын тµмендетіп жібереді.


Лекция №2

Презентация даярлау құралы Microsoft PowerPoint.
Жоспар:

1. PowerPoint программасын іске қосу және презентация құрудың тәсілдерін таңдау.

2. Автомазмұн шебері көмегімен презентациялар құру.

Әдебиеттер:

1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и

ответах”. Москва 2001.

4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000

-PowerPoint программасы тапсырмалар тақтасындағы іске қосу батырмасын шерткенде ашылатын бас менюдің Программалар, Microsoft PowerPoint қатарында тышқанды шерту арқылы іске қосылады.

-Менің компьютерім немесе Сілтеуіш программасының терезесінде С дискісінде сақталған Microsoft Office бумасындағы Microsoft PowerPoint жарлығында тышқанды екі рет шерту арқылы да іске қосуға болады.

PowerPoint программасы іске қосылған мезетте презентация құрудың тәсілдерін таңдау және бұрын құрылған презентацияны оқу мүмкіндігін беретін сұхбат терезе ашылады. (1.1-сурет).

-Автомазмұн шебері (Мастер автосодержания) ауыстырғышы таңдалса, жаңа презентация, белгілі тақырыпқа сәйкес мәтін және безендіру элементтері енгізіліп сақталған презентациялар тізімінен қажеттісін таңдап, сатылы түрде сұрақтарға жауап бере отырып құрылады.

-Презентациялар шаблоны (Шаблон презентации) ауыстырғышы өз презентацияңызды бұрыннан безендіру элементтері сақталып қойылған шаблон түріне келтіріп дайындау мүмкіндігін береді.

-Бос презентация (Пустую презентацию) ауыстырғышы бұрын-құрылып, сақталып қойған презентацияны оқу мүмкіндігін береді.

-Презентацияны ашу ауыстырғышы бұрын-құрылып, сақталып қойған презентацияны оқу мүмкіндігін береді. Бұл ауыстырғыш қосылғаннан кейін, ашуға қажетті презентация сақталған орынды көрсетуді талап ететін сұхбат терезе ашылады.

1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и

ответах”. Москва 2001.

4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000

• 
  PowerPoint программасын іске қосу мезетінде экранда пайда болған сұхбат терезенің Презентация құру өрісіндегі Бос презентация (Пустую презентацию) опциясын таңдау арқылы;
  
• 
  Файл-Құру командасын орындағанда ашылған сұхбат терезенің Жалпы (Общие) астарлы бетінде Жаңа презентацияны (Новую презентацию) шарт белгісін таңдау арқылы;
  
• 
  Стандарттар саймандар тақтасындағы Құру (Создать) батырмасында тышқанды шерту арқылы орындауға болады.
  
• 
  Осы әрекеттердің бірі орындалған соң экранда Слайд құру сұхбат терезесі ашылады (1.4-сурет).
  

2. Слайдтарды безендіру элементтері.

3. 
   Презентацияда бір слайдтан келесі слайдқа ауысу тәсілдері
   

1. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

2. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

3. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и

ответах”. Москва 2001.

4. Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000

Microsoft Office құрамындағы Microsoft Graph арнайы программасының көмегімен қарапайым диаграммаларды құру мүмкіндігі бар. Енгізу-Диаграмма (Вставка-Диаграмма) командасын орындаймыз немесе слайдқа диаграмма енгізу схемасы таңдалса, диаграмма өрісінде тышқанды екі рет шертеміз. Саймандар тақтасындағы диаграмма енгізу батырмасында тышқанды шертуге де болады. Осы мезетте экранда мәліметтер кестесі мен диаграмма пайда болады (1.8-сурет). Меню қатарындағы командалар мен саймандар тақтасында болған өзгерістерді бірден байқауға болады. Кестедегі мәліметтерді тұтас белгілеу үшін, қатарлар менбағаналардың тақырыптары қиылысқан сол жақ жоғарғы бұрышта тышқанды шертеміз. Del пернесін басу арқылы оларды өшіріп, өзімізге керекті мәліметтерді енгіземіз де, меню қатарынан Диаграмма-Диаграмманың типі (Диаграмма-Тип диаграммы) командасын орындап, диаграмманың типін таңдаймыз. Диаграмма-Параметрлер (Диаграмма-Параметры) командасын орындап,қажетті параметрлерді тағайындаймыз (түсініктеме, тақырып, жазбалар қосу т.с.с.) Диаграмманы слайдқа орналастыру үшін, слайдта тышқанды шертіп, Мәліметтер кестесі терезесін жабамыз.

• 
  Слайд белгіленуі (Разметка слайда) Слайд белгіленуі ретінде слайдқа орналастыратын мәтін, сурет, диаграмма т.б. формасын айтуға болады.
  
• 
  Түрлі түстер схемасы (Цветовая схема). Түстердің кең мөлшерлі спектрінен кез-келген түсті таңдау мүмкіндігін береді.
  
• 
  Фон Слайдтағы түстер тек бір түсті ғана болуы міндетті емес. Палитрадағы ұқсас түстердің бірінен басқасына біртіндеп ауысуға болады. Сондай-ақ, бір түстің өзін вариациялық түрде қанықтыра отырып, түстің әр түрлі өрнектерін шығаруға болады.
  

Презентацияны құрайтын слайдтардың барлығы бір жүйеге келтірілуі және анық бір материалды тізбекті түрде бейнелеу мәселесін шешу қажет. Презентация арқылы берілетін ақпарат аудиторияда мағыналы қабылдану үшін, слайдтар бірінен кейін бірі алдынғысын толықтырып отыруы керек. Power Point программасында презентация слайдының бірінен келесісіне өтудің бірнеше тәсілдері қарастырылған. Слайд фондарын таңдау сияқты, презентацияның тақырыбына байланысты слайдтан слайдқа өту түрін де таңдауға болады. Слайдтардың бірінен келесісіне ауысудың әрқайсысы бірнеше варианттан тұратын оннан аса түрі бар.

• 
  Жалюзи. Жалюзи жаңа слайд толық көрінгенше біртіндеп ашылады. Терезеге орнататын жалюзилер сияқты горизонталь және вертикаль түрлері болады. Бір жарнаманы екіншісімен динамикалық түрде ауыстыруға арналған жарнамалық слайдтарда қолдануға өте тиімді.
  
• 
  Тіктөртбұрыш. Тіктөртбұрыш слайдтың дәл центріндегі нүктеге дейін кішірейеді немесе слайд өлшемімен бірдей болғанға дейін үлкейеді.
  
• 
  Дойбылар (Шашки). Кішкене квадратшалар слайдты тұтас алады да, жан-жаққа немесе төмен қарай үлкейеді.
  
• 
  Ағын (Наплыв). Жаңа слайд жоғарыдан, төменнен, кез-келген жақтан немесе кез-келген бұрыштан пайда болады да, бірте-бірте алдыңғы слайдты жауып қалады.
  
• 
  Жарып шығу (Прорезание). Көшу әрекеті тез болатыны соншалық, басқа ауысулардағыдай өту әрекеті байқалмай қалады.
  
• 
  Еру (Растворение). Жаңа слайдты құрайтын кішкене нүктелер бірте-бірте үлкейіп алдыңғы слайдты жауып кетеді.
  
• 
  Қара түс арқылы гүлдену (Выцветание через черное). Біртіндеп жоғалу және пайда болу әрекеті жүзеге асады. Жаңа слайд қара фоннан пайда болады.
  
• 
  Кездейсоқ жолақтар (Случайные полосы). Қалың және жіңішке (вертикаль немесе горизонталь) сызықтар пайда болады да, біртіндеп жаңа слайдқа айналады.
  
• 
  Панорама. Слайдтың бетіндегі вертикаль немесе горизонталь орналасқан перде сиқты көрінеді.
  
• 
  Бұрыштар (Уголки). Жаңа слайд алдыңғы слайдты диогналь бойынша тісті қиықпен жаба отырып пайда болады.
  
• 
  Ашылу (Открывание). Жаңа слайд бірден тұтас экранды алып тұратын енгізуден бұның айырмашылығы, жаңа бейне экраны сегіз бағыттың кез келгенінде біртіндеп ашылады.
  
• 
  Пайда болу (Появление). Бұрынғы слайдты жаба отырып, жаңа слайд баяу пайда болады.
  
• 
  Кездейсоқ ауысу (Случайный переход). Жеке слайдтардың арасындағы ауысулар әртүрлі және әрбір жаңа слайдта кездейсоқ түрде өзгереді.
  
• 
  Ауысу жоқ (Нет перехода). Келесі слайда өту кезінде ешқандай эффект болмайды.
  

1. Вирустар және олардың түрлері.

2. Бүлінген және вирус жұққан файлдар.
Әдебиеттер:

1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова

Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.

2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

3. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

4. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и

ответах”. Москва 2001.
1. Вирустар және олардың түрлері.

Компьютерлік вирус – арнайы жазылған шағын көлемді программа. Ол өздігінен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да, оларды “бүлдіруге” кіріседі, сондай – ақ компьютерге тағы басқа келеңсіз әрекеттерді істеуі мүмкін. Ішінен осындай вирус табылған программа “ауру жұққан” немесе “бүлінген” деп аталады. Мұндай программаны іске қосқанда алдымен вирус жұмысқа кірісіп, оның негізгі функциясы орындалмайды немесе қате орындалады. Вирус іске қосылған программаларға да кері әсер етіп, оларға да “жұғады” және басқа да зиянды іс - әрекеттер жасай бастайды.

Өзінің жабысқанын жасыру мақсатында вирустың басқа программаларды бүлдіруі және оларға зиян ету әрекеттері көбінесе сырт көзге біліне бермейді. Оның кері әсері белгілі бір шарттарды орындағанда ғана іске асады.

Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадында DOS-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады.

Вирустың зиянды іс-әрекеттері алғашқы кезде жұмыс істеп отырғн адамға байқалмайды, өйткені ол өте тез орындалып әсері онша білінбеуі мүмкін, сондықтан көбінесе адамдардың компьютерде әдеттегіден өзгеше жағдайлардың болып жатқанын сезуі өте қиынға соғады.

Компьютерде вирус жұққан программалар саны көбеймей тұрғанда, онда вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен соң, компьютерде әдеттегіден тыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді, олар, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін:

-кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс істемейді;

- экранға әдеттегіден тыс бөтен мәліметтер, символдр, т.б. шығады;

• 
  Компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды;
  
• 
  Көптеген файлдарды бүлінгені байқалады және т.с.с.
  

• 
  Резиденттік (компьютер жадында тұрақты сақталатын) виру стар;
  
• 
  Резидент тік емес виру стар.
  

Ал, резидент тік емес вирус жедел жадна тұрақты күйде жазылмайды, бірақ вирустың әсері тиген программа іске қосылғанда ол екпіндене түседі.

Вирус дискідегі кез-келген файлды бүлдіре алады, бірақ кейбір файлдарға ол бір ден жабысады, яғни ол файлдың ішкі көлемінен орын Альп, оның қызметін түрлендіріп, қолайлы жадай туғанда, зиянды әрекетін бастап кетеді. Дегенмен, көптеген программалар мәтіні мен құжаттарға, мәліметтер базасының информациялық файлдарына, электрондық кестелердегі мәліметтерге виру стар онша әсерін тигізе алмайды, тек оларды аздап қана зақымдауы мүмкін.

Виру стар мынадай файлдарға жұғуы мүмкін:

1. 
   Бір ден орындалатын файл дар, белгілі – бір іс-әрекет істейтін кеңейтулері .соm және .exe болып келегн файл дар,сондай–ақбасқа программаларға қажет кезінде қолсылатын оверлейлік файлдар. Файлдарды зақымдайтын мұндай вирустарды файлдық деп. атайды.
   
2. 
   Операциялық жүйенің жүктеуішімен қатты дискінің ең басты мәлімет жүктеу жазбасы.
   

Мұндй виру стар өз қызметін компьютердііске қосқанда, яғни операциялық жүйені жүктегенде бір ден бастайды және әрдайым компьютердің жедел жадында тұрақты сақталады. Бұлардың таралу тәсілі – компьютергше салынған дискеттердің алғашқы жолдарына жазылған жүктегіш мәліметіне зақым келтіру болып табылады.

3.Құрылғылар драйверлері, яғни CONFIG. SYS файлының штекері құрылғылары көрсетілетін Devise деген сөз тұрған жолында жазылған файл дар. Ондай файлдағы вирус сол құрылғыны іске қосқан сайын қызметке кіріседі. Бірақ драйвері бір компьютерден екінші компьютерге көшіру өте сирек болғандықтан, мұндай виру стар көп тарала қоймаған.

4.Файлдық жүйені өзгертетін вирустар

Соңғы кезде вирустың жаңа түрлері – дискідегі файлдық жүйені өзгертетін виру стар көбейіп тара луда, оларды қысқаша DIR-вирустар деп. атайды. Мұндай виру стар өз мәтінің дискінің белгілі бір бөлігіне жасырын жазып қояды да, он дискінің файлды орналастыру кестесіне файлдың соңғы ретінде белгілейді.

5.“Көрінбейтін” вирустар

Көптеген резидент тік виру стар былай жасырынуды әдетке айналдырған, олар DOS жүйесінің вирус жұққан файлдарды шақыруын өзгертпей дұрыс күйінде қалдырады. Бірақ бұл эффект тек вирус жұққан компьютерде ғана байқалады, ал вирус жұға қоймаған компьютерлерде файлдармен дискілерді жүктеуіш аймақтарының өзгеруін байқау қиын емес.

6.Өздігінен өрбитін вирустар.

Вирустардың жасырыну жолының екінші тәсілі - өзі-өзі аздап өзгертіп, өрбіп толықтырылып отыруы. Көптеген вирустар асайтын кері әсерін байқатпас үшін өз көлемінің бірсыпырасын шарттаңбаланған жасырын күйде сақтайды. Бірте-бірте өрби отырып, олар таңбалану тәсілінде, таңбаланбаған алғашқы бөлігінде аздап өзгертіп отырады. Осының арқасында вирусты іздеп табатын тұрақты байт тар тізбегі болмай, оларды ұстайтын детектор программалр жұмысы қиындайды.


Лекция №6

Архивтеу программалары.

Жоспар:

1. Файлдарды архивтеудің қажеттілігі.

2. Архивтік файл.

3. Файлдарды архивке орналастыру, енгізу.

4. Файлдарды архивтен шығарып алу, мазмұнын қарап шығу.
Әдебиеттер:

1. Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова

Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.

2. Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.

3. А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.

4. Г.Евсеев, С.Симонович “WINDOWS 98 полный справочник в вопросах и

ответах”. Москва 2001.

1. Файлдарды архивтеудің қажеттілігі.
Дербес компьютерді пайдалану кезінде әртүрлі себептермен магниттік дискідегі (МД) информацияны жоғалтып немесе бүлдіріп алуымыз мүмкін.

Бұл МД –нің физикалық ақаулықтарынан, абайсызда ойламаған жерден файлдарды жойып алудан немесе оларды түзету кезінде кеткен қатеден, компьютерлік вирустар әсерінен , информацияның бұзылуынан, файл эталойдтарын сақтауды талап етуден және т.б. болуы мүмкін. Осындай жағдайларда шығатын шығынды азайту үшін файлдардың архивтік көшірмесін алып, оларды тұрақты түрде жаңалап отыру керек.

Архиваторлар – дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы.

Олардың сақтау тәсілдері әртүрлі болғанымен, жалпы қызметін былай түсіндіруге болады.

Файлда қайталанатын фрагменттер болады, оларды түгелдей дискіде ұстаудың ешқандай қажеті жоқ. Сондықтан архив жасауға мүмкіндік беретін программалардың жалпы қызметі – файлда қайталанып тұратын фрагменттер орнына қысқаша басқа информацияны жазып , кейіннен олард өз реттіліктерін сақтай отырып алғашқы қалыпқа келтіретін мүмкіндік болуы тиіс.

Файлдарды архивтеуге арналған программалар дискідегі файлдар көшірмесін қысылған күйде архивтік бір файлға орналастыруға, кейіннен файлды архивтен шығарып алуға, архив мазмұнын көруге, т.б. істер атқаруға мүмкіндік береді. Архивтік программалар бір-бірінен қысылған файлдың форматымен, жұмыс істеу жылдамдығымен, архивке орналастырылғандығы файлды қысу деңгейі сияқты әртүрлі мүмкіндіктермен айрықшаланады.

Архивтеу программалары тегін немесе делдалдық әдіспен таратылады. Олардың ішінде кең таралған архиваторлар тобына ARJ, RAR, ZIP тәрізді программалар жатады.

Архивтік файл – қысылған күйде бір файлға енгізілген, қажет болғанда бастапқы күйінде шығарып алуға болатын бір немесе бірнеше файлдың жиынтығы. Оның мазмұны әр файлдың сақтаулы циклдік бақылау коды болады. Архив құрамындағы әрбір файл үшін оның мазмұны тәрізді мынадай ақпараттарсақталады:

1. 
   Файлдың аты;
   
2. 
   Файл орналасқан каталог туралы мағлұмат;
   
3. 
   Файл көлемін дискідегі бастапқы және архивтегі қысылған түрдегі мөлшері (байтпен беріледі);
   
4. 
   Архив бүтіндігін тексеруге арналған әр файлдың циклдік бақылау шарттаңбасы.
   

ARJ программасы функциясын көрсету команда кодын және оның режимін енгізу жолымен жүзеге асырылады. Команда коды бір әріптен тұрады, ол бірден программа атынан кейін көрсетіледі, ол программа орындалуы тиіс жұмыс түрін анықтайды. Мысалы: А (add)- архивке файл енгізу, Т (test)- архивті мәтін арқылы тексеру, Е (extract)- файлды архивтен шығарып бастапқы қалыпқа келтіру, D (delete)- архивтегі файлды жою және т.с.с.

Ал программадан қандай әрекет талап етілгенін анықтау үшін режим көрсетіледі, ал команда кодынан кейін командалық жолдың кез-келген жерінде тұра береді. Режим белгісі алдында “-” немесе ”/” таңбалары болады.

3. Файлдарды архивке орналастыру.

Файлдарды архивке орналастыру үшін мынадай команда форматы пайдаланады:

ARJ <команда> <режимдер> <архив аты> [каталог/] [файл аттары] ...

Команда параметрлері:

Команда - ARJ командасы үшін орындалатын жұмыс түрін көрсететін бір әріптен тұратын команда аты, мысалы А – архивке файл қосу және т.с.с.

Режимдер – “-” немесе ”/” таңбаларынан басталатын режим атаулары, олар команда атқаратын жұмысты айқындайды не анықтайды.

Архив аты - өңделуге тиіс архивтік файлдың аты, бір сөзден тұрады. Егер мұндай атты архив болмаса, онда осы жұмыс барысында ол пайда болады. Бұл файлдың типі көрсетілмесе, ол ARJ болып саналады.

Каталог – архивке енгізілуге тиіс файлдар орналасқан каталог аты. Каталог атын нақты түрде көрсете отырын, басқа каталогтағы файлдарды осы архивке енгізуге болады. Егер каталог аты көрсетілмесе, онда ол ағымдағы каталог болып есептеледі.

Файл аттары – архивке енгізілетін файл аттары. Мұнда оларды топтайтын нұсқа таңбаларды (? және * ) қолдануға болады. Егер файл аттары көрсетілмесе, онда ағымдағы каталогтың барлық файлдары өңделеді.