ОқУ-Әдістемелік қҰрал
Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам мәні
жүктеу/скачать 1.54 Mb. Pdf көрінісі
|
| Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам мәні
Бұл екі ұғым кӛптің аузына соңғы жылдары ғана ілікті. Бұрын 20- жылдары, кейінірек алпысыншы жылдардың басында біршама қолға алынып, кейін ұмыт болған-тын. Оның есесіне жалпы халықтық мемлекет және қоғамдық ӛзін-ӛзі басқару тіркестері қолданыла бастаған. Қазір азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет қайтадан құжаттарға еніп, ғалымдар ден қоя бастады. Ал шындығында бұл екі ұғымның мән- мазмұны неде, ара-қатынасы қандай, шығыстық ойда қандай кӛрініс тапқан? Осы сұрақтарға жауап іздеп кӛрелік. Саяси ой тарихында азаматтық қоғам туралы ой-тұжырымдамалар Г.В. Гегель еңбектерінде орын тапқан. Гегель бойынша, «азаматтық қоғам – жеке меншіктілердің бірлестігі», және де азаматтық қоғам тарихи процесстің диалектикалық дамуының ерекше кезені болып табылады. Сонымен қатар, азаматтық қоғам туралы идеялары марксизм де ерекше орын алады. Гегель мен бірдей, К.Маркс азаматтық қоғамды тарихи феномен деп қарастырған. Әсіресе оның «Капитал», «Саяси экономияны сынау» еңбектерінде осы мәселеге кӛп кӛңіл аударған. Азаматтық қоғам тарихи жағынан мемлекеттен бұрын пайда болған,\. Азаматтық қоғам-адамдардың ӛмір сүруіне, тіршілік етуіне қажетті ӛзара қарым-қатынасының шарты. Ӛйткені адам тіршілік ету үшін бір-бірімен қатынас жасап, ӛзара қауымдасып еңбек етеді. Сӛйтіп адамдар жаңа материалдық игіліктер жасайды, сол игілікті бӛлісу, айырбастау, бірлесіп пайдалану үшін, бір сӛзбен айтқанда, тіршілік тоқырап қалмау үшін түрлі әрекеттер жасайды, отбасы құрылып, бала сүйеді, топтарға, ұйымдарға бірігіп ӛз мүдделерін қорғайды. Адамдардың қауымдасуы ӛзінің белгілі бер даму кезеңінде ӛз қауымдастарының жеке бастары мен отбасы мүшелерінің, бірлестіктері мен ұжымдарының мүддесін қорғау, тыныштығын қамтамасыз ету үшін саяси күшті қажет етеді. Мұндай күш ретінде ӛмірге мемлекет келеді. Мемлекет ӛзін азаматтық қоғамның ӛзу туғызып, оны соның ӛзі асырап, оның іс-әрекетін бақылап отырғанын кейде ұмытып, бар билікті ӛзуысында ұстауға тырысады. Азаматтық қоғам ӛз ықпалын әлсіреткен жағдайда, мемлекет ӛзінің зор күшіне еніп, жыртқышқа айналады. Қоғамның бүкіл ұңғыл-шұңғылына араласып, адамды басып-жаныштайды, адам бостандығы мен құқын аяққа басуға дейін барады. Адамның ӛзі дүниеге келтірген саяси күш – мемлекет бірте-бірте оның ӛзіне ауыз салады, экономикалық қыспаққа салады, алым-салықты үдетіп, 190 саяси жағынан қыспаққа алады, құқықтарын шектейді, заңсыздықтарға барып, адамдарды кейде жазықсыздан-жазықсыз жазалайды, айдауға жіберіп, түрмелерге жабады. Осыған орай адам мемлекеттің зорлық зомбылығын шектеуді қажет етеді. Азаматтық қоғамға иек артып, соның мемлекетті шектеу ықпалын пайдаланып, соған арқа сүйемек болды. Азаматтық қоғамды дамытуға күш салды. Азаматтық қоғамның ең радикалды концепциясын Т.Пейн «Адам құқығы» еңбегінде ұсынған.Ол бойынша, азаматтық қоғам мемлекетке қарсы тұрады, мемлекет – ол ұлы зұлымдық. Кӛпшілік арасында азаматтық қоғам мен ұлттық мемлекетті бір біріне қарсы қойып, оларды бірін бірі теріске шығаратын антиподтық ұғым деп түсіну кеңінен етек алып отыр. Бұл әрине дұрыс емес. Азаматтық қоғам мемлекеттің ұлттық сипатына ешқандай да қарсылық кӛрсетпейді, керісінше ол құқытық мемлекеттің қалыптасуына қызмет етеді. Құқықтық мемлекет орнықпайынша, әкімшіл-әміршіл жүйе бой кӛрсетуден танбайды, жеке адамның заңды құқы аяққа тапталып, мүлт кеткен шалыс қадамы жазаланып отырылады. Тӛрт-бес күнге кӛршілес елге барып қайту үшін де мемлекеттен рұқсат сұрап, әуре-сарсаңға түседі. Мемлекет ӛз үстемдігін толық жүргізіп, адамдардың жеке ісіне, отбасына, сенім-нанымына да қол сұғып, жӛн-жосықсыз араласудан біржола арыла алмайды. Мұны тәртіпке келтіріп, мемлекеттің шексіз билігіне шектеу жасап, оның бәрін әділ қабылданған заңдармен реттеп, заңдастырып отыру – құқықтық мемлекеттің қызметі. Азаматтық қоғам ұлт мүддесіне қарсы әрекет етпейді. Керісінше, адам құқығын қорғауға күш салады. Алайда, азаматтық қоғам мен ұлттық мемлекет деген ұғымдар қарсы қоюшылық та осындайдан туған. Бұл екі ұғым бір-біріне қарсы болатындай емес, екеуі екі деңгейде ӛрбитін ұғымдар. Азаматтық қоғам мемлекеттің ұлттық сипатына емес, мемлекеттің адам құқығы аяқ асты ететін әрекеттеріне қарсы бой кӛтереді, нағыз демократия үшін күреседі. Осыны ажырата білген абзал. Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы бір бірімен ӛзара тығыз байланысты. жүктеу/скачать 1.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|