Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
формалар, ал неғұрлым қозғалмалы бөлігі геосинклинальдар
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| формалар, ал неғұрлым қозғалмалы бөлігі геосинклинальдар деп
аталады. Платформалар өзінің қалыптасуының геологиялық кезеңдеріндегі өзгерістерге байланысты ежелгі жəне жас платформалар деп, екі топқа бөлінеді. Платформалар аумағында жер бедері көбінесе жазық болып келеді. Мұндай құрылымдар ұзақ уақыт бойы сыртқы күштер əсерінен жер бедерінің тегістелуінің нəтижесінде пайда болады. Жазық-платформалық аймақтар құрлық ауданының шамамен 53%-ын алып жатыр. Дүниежүзіндегі аса ірі Шығыс Еуропа, Батыс Сібір, Ұлы Қытай жазықтары, Ұлы Жазық пен Орталық Жазық, Ама- зонка, Ла-Плата сияқты ірі жазықтар платформалық құрылымдарда орналасқан. 137 Негіздері архей мен протерозойда қаланған ежелгі платформалар қалқандар мен тақталардан құралады. Еуропа платформасының Балтық жəне Украина қалқандарында, Сібір платформасының Алдан жəне Анабар қалқандарында оның іргетасін құрайтын ежелгі кристалды жыныстар жер бетіне ашық шығып жатыр. Қалқан аймақтарында көне қатпарлы қыраттар мен денудацияланған жазықтар (пенеплендер) кең таралған. Орталық Қазақстандағы осындай ежелгі жыныстар Сарыарқа жерінде денудацияланған ұсақ шоқылар мен жазықтар түрінде көрініс береді. Қалқандарда платформаның негізін құрайтын кристалды жы- ныстар жер бетіне шығып жатады, оларға денудациялық процес- тер нəтижесінде тегістелуге ұшыраған цокольды-денудациялық қыратты-үстіртті жер бедері тəн, ал тектоникалық жарықтар өтетін аймақтарда цокольды-жақпарлы денудациялық морфострукту- ра типтері кең таралады. Қалқандарды құрайтын жыныстардың ерекшелігіне байланысты оларда үгілу жəне тегістелу біршама баяу жүреді. Платформаның қалқаннан тыс, шөгінді жыныстармен жабылған бөлігін тақта деп атайды. Ол іргетас тереңдігіне байланысты бірнеше құрылымдық бірліктерге: антеклиза жəне синеклизаға ажыраты- лады. Іргетас салыстырмалы түрде жер бетіне жақын жатқан, жұқа шөгінді қабатымен жабылған антеклизаларда жер бедері көтеріңкі сипат алады. Іргетастің қатты майысып, бетін шөгінді жыныстардың қалың қабаты жапқан синеклизаларына ойпатты жер бедері тəн. Бұл құрылымдарға тəн жер бедері қалыптасуы жағынан пла- жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|