Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 59-сурет.
- Материктік көтерілім
- Дүниежүзілік мұхит түпкі жер бедері
| Материктік кайраң құрлыққа жалғасқан, теңіз (мұхит) суы-
мен шайылып жатқан теңіздің (мұхиттың) тайыз шеткібөлігі. Бұл өңірдегі суасты жазықтығының еңкіштік дəрежесі өте төмен, 1° шамасында, оның беті мейлінше тегіс, немесе керісінше, ойлы- қырлы болып келуі мүмкін. Көлденең қимасы бірнеше метрден 1500 км-ге дейін, Солтүстік Мұзды Мұхит жағалауларында материктік қайраңның ені 800-1000 км-ге жетеді, алайда бұл өлшемнің орташа көрсеткіші 70-80 км, ал тереңдігі 20-550 метрге дейін жетеді, əдетте, 200 м шамасында болады (59-сурет). 59-сурет. Мұхит түпкі жер бедері: 1-материктік қайраң, 2-материктік беткей, 3-мұхит табанындағы қазаншұңқырлар, 4- терең шұңғымалар Материктік беткей қайраң қабатынан төмен қарай 2000- 2500 (кейде 3000) метрге дейінгі тереңдікте орналасады. Беткей еңкіштігінің орташа көрсеткіші 5-7°, кейде 15-20°-тан асады. Кейбір жағдайда материктік беткейдің беті тектоникалық жарылымдар мен жіктелу себебінен сатыланып тұрады да, оның үсті тік жарлы шатқалдармен тілімделеді. Материктік көтерілім материк беткейі мен мұхит түбінің 141 шегіндегі ені жүздеген км, тереңдігі 2000-3000 метрден 3500-4500 метрге дейін жететін беті тегіс немесе шамалы ғана толқынданған жазық болып келеді. Мұхиттарға тəн жер қыртысы континенттік қыртыспен салыстырғанда тек қана шөгінді жəне базальтты қабаттардан тұрады, мұнда гранитті қабат мүлдем болмайды. Мұхит түбіндегі шөгінді қабаттың қалыңдығы да бірнеше км аспайды жəне олар көбінесе, əлі қатайып үлгермеген борпылдақ жыныстар түрінде таралады. Дүниежүзілік мұхит түпкі жер бедері қалыптасу ерекшелігіне қарай мынадай ірі құрылымдарға жіктеледі: Материктің шеткі жағалық бөлігі (материктік қайраң, материктік беткей, материктік еңкіш жазықтар), дүниежүзілік мұхит айдынының 20,5%-ын құрайды. Өтпелі зона (шеткі теңіздер, аралдар доғасы, терең шұңғымалар), дүниежүзілік мұхит айдынының 6%-ын құрайды. • Суасты орта жоталары (осьтік жоталар, ұзына бойғы рифт аңғарлары, көлденең тектоникалық аңғарлар), дүниежүзілік мұхит айдынының 32%-ын құрайды. • Мұхит табаны (қазаншұңқырлар, жекелеген тау жоталары мен көтерілімдер), дүниежүзілік мұхит айдынының 41,5%-ын құрайды. Дүниежүзілік мұхит гипсометриясы – батиметрия (батос – тереңдік деген мағына береді) деп аталады. Батиметриялық көрсеткіші бойынша мұхит табанының 0-200 м-ге дейінгі бөлігі не- жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|