Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

236
жəне неміс генетигі Г.Вайнберг бір-біріне тəуелсіз дəлелдеді. Хар-
ди-Вайнберг заңы бойынша қарапайым эволюциялық үдерістің фак-
торлары (мутация, сұрыптау, миграция жөне гендер дрейфі) жоқ кез-
де популяцияның гендер (аллельдер) жиілігі белгілі тепе-теңдікке 
тез жетіп, барлық келесі ұрпақтар аралығында өзгермейді.
Харди-Вайнберг заңы мынадай жағдайларды керек етеді: 
біріншіден, популяцияға кіретін ағзалар саны жеткілікті 
мөлшерде көп болуын; 
екіншіден, əртүрлі генотиптердің көбею қабілеттілігі бірдей бо-
луын;
үшіншіден, популяцияда кездейсоқ шағылысудың сақталуын.
Кездейсоқ шағылысу немесе панмиксия деп популяция құрамына 
енетін ағзалардың бір-бірімен еркін шағылысуын түсінеді, мұндағы 
шағылысудың барлық комбинацияларының жиілігі бірдей болады. 
Жеке алғанда, мысалы, генотипі АА аналық ағза генотипі АА, Аа не-
месе аа аталықпен ешқандай артықшылықсыз кездейсоқ шағылыса 
алады. Панмиксия гаметалар деңгейінде сақталады деп түсіну керек. 
Əрбір аналық жыныс жасуша кез келген сперматозоидпен бірдей 
мүмкіндік жиілігімен ұрықтанады деп есептеледі.
Харди-Вайнберг заңы формула арқылы өрнектеледі. Айталық 
белгілі бір популяциядағы екі А жəне а  аллельдің жиілігі р жəне 
q-ге тең делік (p+q=I). А аллелі бар гаметалар р жиілікпен кездеседі, 
ал а аллелі бар гаметалардың жиілігі – q. Гаметалардың зиготаға 
қосылуы кездейсоқ өтетін болса, онда генотипі АА зиготаның 
жиілігі р
2
-қа, генотипі Аа зиготаның жиілігі 2pq-ге жəне генотипі 
аа зиготаның жиілігі q
2
-қа, яғни биномдық формуланың жіктелу 
мүшелеріне (pA+qa)
2
= p
2
AA + 2pqAa + q
2
aa) тең болады.
Келесі ұрпаққа гомозиготалы генотиптер гаметаның бір типін 
ғана береді, ал гетерозиготалы генотиптер əртүрлі гаметалардың 
бірдей санын береді. Популяциядағы əрбір дарабас орта есеп-
пен гаметаның бірдей санын берсе, онда əрбір гаметаның үлесі 
популяцияның əртүрлі фенотиптерінің жиілігіне байланысты бола-
ды, сондықтан
А-гаметаның үлесі: p
2
1/2(2pq)=p(p+q)=p
а-гаметаның үлесі: p
2
+1/2(2pq)=q(p+q)=q
Демек сұрыптаудың не мутацияның əсері жоқ кезде бір ұрпақтан 
кейінгі еркін шағылысуда түзетілетін А жəне а гаметаларының 
жиілігі бұл популяцияның бастамасын беретін гаметалар жиілігіне 
тең болады. Бұдан генотиптер арақатынасы келесі ұрпақтарда да 
өзгермейді деуге болады.

237
Харди-Вайнберг заңынан мынадай қорытынды шығады: 
популяцияның бастапқы аталық жəне аналық дарабастарында ал-
лельдер жиілігі бірдей болса, онда кездейсоқ шағылысуда кез келген 
генотиптерінің тепе-теңдік жиілігі бір ұрпақ көлемінде іске асады.

жүктеу/скачать 3.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: