Оқулық «Білімді дамытудың федералдық институты»

К іріс ықпалдар (басқа жүйе лердің құжаттары, жұмыс
материалдары, деректері)
Шығыс ықпалдар (операциялардың



Ақпараттық жүйе (АЖ)
н әтиже лері, шығыс ақпарат, есептер)

О рындаушылар, бағдарламалық жә не техникалық құралдар

1. 
   сур. «Қара жәшік» түріндегі ақпараттық жүйенің үлгісі
   

Осы білімдер адамның санасындағы шындықты көрсетеді. Ақпарат толық, рас, уақытылы, қайшылықсыз, адекватты болуы тиіс.

Әр автор ақпараттық жүйенің анықтамасына, оның мағынасын кеңейте немесе тарылта отырып, түрлі ерекшеліктер береді. Қазіргі кезде ақпараттық жүйелерді автоматтандыру ұғымымен жиі байланыстырып, автоматтандырылған ақпараттық жүйе деп атайды. Автоматтандыру – ақпараттық қызметтің әртүрлі салаларына есептеу техникасын енгізу процесі болып табылады. Бұл процестің мәні кәсіпорынның, ұйымның немесе саланың жұмыс істеуінің өндірістік, әкімшілік, әлеуметтік және басқа аспектілерін басқарудағы адамдармен орындалатын функциялардың бөлігі есептеу техникасына берілетіндігінде.
«Ақпараттық технология» және «ақпараттық жүйе» ұғымдары арасындағы айырмашылықты түсіну қажет.
А қ п а р а т т ы қ т е х н о л о г и я — деректерді жинау, сақтау, өндеу және пайдалану функцияларын орындауда есептеу техникасы құралдарын қолдану амалдары, тәсілдері мен әдістері. Ақпараттық технология ақпараттық жүйеге қарағанда анағұрлым кең ұғым болып табылады. Ақпараттық технология ақпараттық жүйеден тыс қолданыла алады, ал ақпараттық жүйе нақты ақпараттық технологияны қолданусыз мүмкін болмайды.
Ақпараттық жүйелерге мыналар жатады:

• 
  ақпараттық-анықтамалық және ақпараттық-іздеу жүйелері;
  
• 
  құжат айналымын және есепке алуды (соның ішінде бухгалтерлік) автоматтандыруды қамтамасыз ететін жүйелер;
  

• 
  басқарудың ақпараттық жүйелері;
  
• 
  зияткерлік (сараптамалық) жүйелер;
  
• 
  ғылыми зерттеулерді автоматтандыру жүйелері;
  
• 
  автоматтандырылған жобалау жүйелері;
  
• 
  геоақпараттық жүйелер және т.б.
  

Кез келген мақсаттағы ақпараттық жүйенің жұмысын

6
қамтамасыз ететін процестерді шартты түрде мына блоктардан тұратын схема түрінде көрсетуге болады (1.2 сур.):

• 
  ақпаратты енгізу (сыртқы орта және басқару объектісінің жай-күйі туралы ақпаратты жинау, яғни бастапқы, немесе кіріс, ақпаратты жасау және оны қажетті пішімде беру);
  
• 
  деректер базасы (деректер қоймасы);
  
• 
  ақпаратты өндеу (тұтынушыларға беру немесе басқа жү йеге табыстау үшін ақпаратты іздеу, реттеу, сұрыптау, біріктіру, талдау, шығару);
  
• 
  кері байланыс (кіріс ақпаратты түзету үшін тұтынушымен өнделген ақпаратты табыстау, яғни басқарушы ықпалдарды пысықтау).
  

Кез келген жүйе қосалқы жүйеден тұрады, кез келген жүйенің қосалқы жүйесі бір жүйе ретінде қаралуы мүмкін. Қаралатын жүйенің шекаралары қол жетімді ресурстармен және қоршаумен анықталады. Мысалы, бухгалтерлік есеп жүйесі өндірістік кәсіпорынды басқару жүйесінің бөлігі (қосалқы жүйесі) болып табылады және оның құрамына материалдық есеп, салық есебі, еңбекақыны есептеу және т.б. қосалқы жүйелері енеді.
Ақпараттық жүйенің құрылымы оның қосалқы жүйелері арасындағы өзара әрекеттесуі шектеулі стандартты шеңберге кестеленетіндей болуы тиіс:

• 
  әр қосалқы жүйе өз құрамын қапшықтауы тиіс (оны басқа қосалқы жүйелерден жасыруы тиіс);
  
• 
  әр қосалқы жүйенің басқа қосалқы жүйелермен нақты интерфейсі болуы тиіс.
  

Қапшықтау бір қосалқы жүйенің құрылымын басқа қосалқы жүйелерден тәуелсіз қарауға мүмкіндік береді. Қосалқы жүйелер арасында интерфейстердің болуы оларды деңгейі бұдан жоғары жүйеге біріктіруге мүмкіндік береді.
Егер үлкен мөлшерлілігінен жүйені зерттеу немесе үлгілеу қиындатылса, жүйе үлкен деп аталады, яғни жүйенің көп жағдайлары үлкен мөлшерлілікке ие. Үлкен жүйе анағұрлым әлеуетті есептеу құралдарын немесе ресурстарын пайдаланумен не,

2. 
   
   
   с
   ур. Ақпараттық жүйедегі процесстер
   

7