Мазмұны Негізгі бөлім Қорытынды
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| rejoіce,be sad но не pіne и be angry скорее, чем fume или rage и т.д.».
Одан әрі автор: «Ағылшын тілінен орыс тілінің айырмашылығы оның «активті» эмоционалды етістіктерге (қуану, сағыну, мұңаю, қобалжу, мазасы кету, қайғыру, мақтану, қорқу, үрейлену, ұялу, қызықтау т.б.) бай екендігімен ерекшеленеді. Осы етістіктердің көпшілігі ағылшын тіліне аударуға да келмейді» дей отырып, орыс тілінің етістіктері «-ся» жұрнағының көмегі арқылы жасалған. Бұл сол етістікке сыртқы әсердің ықпалымен эмоциялық реңк үстеледі емес, олар өз-өзінен сондай бояуға ие болып тұрғандай әсер қалдырады» [24, 42б.], - дейді. Д.О.Добровольский ұлттық реңктегі фразеологизмді анықтаудың екі бағытын ұсынады: біріншісі – басқа тілдер мен мәдениетпен салыстыру негізінде, екіншісі – оның ұлттық нақышы «басқа тілдермен салыстырмай-ақ белгілі [25, 37б.]. Фразеологизмдердің мәдени ерекшелігі оның белгілі бір қоғамның материалды және рухани мәдениетінің элементтерімен, оның тарихи, діни ұстанымдары, дәстүрлері, өмір сүретін табиғи жағрапиялық жағдайымен 12 байланыстылығымен айқындалады. Орыс ғалымы Б.А.Ларин де: «Фразеологизмдер әрқашан қоғамдық жағдайды, сол дәуірдің идеологиясын жанама түрде бейнелейді» [26, 223б.], - деп тұрақты тіркестердің қоғаммен, өз кезеңінің идеологиясымен тығыз байланысты, соның айнасы іспеттес екендігіне мән береді. Қай халықтың болмасын фразеологизмдерінің ішкі формасынан ұлттық нақыш, ұлттық белгілер мен қасиеттер, мәдени-ұлттық менталитетті айқын аңғаруға болады. Олар дер кезінде ұмытылып, қазіргі уақытқа жетпей, өшкен болса, тұтастай бір ұлттың мәдениеті, асыл қазынасы жоғалған болар еді. Фразеологиялық қордан ұлттық мәдени көрініс кеңінен көрініс тапқан. Себебі сол ұлт топырағында қалыптасып, нәр алған сөздер, мақал-мәтелдер, фразеологизмдер, афоризмдер т.б. ұлттық қор бірліктері ұлт менталитетін, халық өмірінің шынайы тірлігін айқындап бере алады. Мағына тұтастығы, қолданылу тиянақтылығы, даяр қалпында қолданылу ерекшелігі арқасында фразеологизмдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, өміршеңді жалғастыруда. Оларды ұлт өмірінің айғағы десек де болады. Ата-баба қазынасы болып табылатын тұрақты тіркестер халықтың, бір- бірімен жалғасқан ұрпақтар арқасында міндетті түрде сақталады. Қажет деп тапқан уақытта сол кезеңде өмір сүрушілер оны қайта жаңғырта, жандандыра алады. Г.Смағұлова: «Егер тілде фразеологизмдер сақталмай, бізге жетпеген болса, қазақтардың өмір сферасы қалай анықталып, қандай мәдени өмірге сүйеніп, пікір айтылар еді» [11, 146б.], - деп дұрыс қорытады. Шынымен де, осы халқымыздың асыл туындылары болмаса, олар бүгінгі күнге дейін сақталып жетпесе, жұртымыздың өткен өмірінен мүлдем мақрұм қалған болар едік. Сондықтан да тілдің бейнелілігін, байлығын арттыра түсетін сөздік қордың көлемді бөлігін құрап тұратын тілдік бірліктер – фразеологизмдер. Олар халықтың мінез-құлқының, өмір сүру ортасының, экономикалық және саяси көзқарастары мен өзгерістерінің айнасы деуге болады.
13
О баста мәдениет және тіл деп сөз қозғалғаннан кейін, фразеологизмдердің де мәдениетпен жақындығы, ұлттық нақышты берудегі мәдениетпен сабақтастығы алдағы жазғандарымызда кеңінен қозғалмақ. Өйткені лингвомәдениеттану этнос мәдениетінің тілге, біздің нысанымыз болып отырған фразеологизмдерге әсерін зерттейді. Фразеологизмдер ұлт тілінің ең саналы қабаты десек, онда оның өміршеңдігі қай халыққа болмасын үлкен жауапты сын жүктейді. Кез келген өз ұлтын сүйетін, ана тілін таза білген адам оларды өз сөздерінде жиі қолдануға тырысады. Бұл жөнінде М.Балақаев та: «Әрбір мәдениетті, сауатты кісі, тілге шешен болғысы келетін оқушы, студент халық тіліндегі тұрақты тіркестерді көңілге тоқи жүріп пайдалануы тиіс» [75, 41б.], - дейді. Фразеологиялық мағынаның табиғаты жеке тұлғаның практикалық тәжірибесімен, сол тілде сөйлеуші халықтың мәдени-тарихи әдет- ғұрыптарымен тығыз байланысты. Барлық жағдайда фразеологизмдерге тән мағына тұрақты тіркесті құрастырушы сөздердің жеке мағыналарына сәйкес келе бермейді, тіркес ішіндегі сыңарлар тұтасып барып, бір мағынаны білдіреді. Мысалы ағылшын тіліндегі: sell the bear’s skіn before one’s has
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|