Тіл мен мәдениет бірбірімен тығыз бай
ланысты. Тілдегі өзгерістерге сілтеме жасамай-
ақ мәдени бағыттарды анықтау немесе анықтамау
мүм кін емес. Тіл дегеніміз – жеке тұлға сөйлейтін
сөздерді айту арқылы қарым-қатынастың вербалды
арнасы. Бұл ақпарат таратуға бағытталған. Басқаша
айтқанда, бұл мәдениеттің ауызша көрінісі. Тіл –
индивидтің жеке тұлғалардың мәдени бағыттарын
ажырата білуіне көмектесетін алғашқы элемент. Біз
тіл арқылы, мысалы, қытай азаматы мен британдықты
ажырата аламыз. Тілдің негізгі функциялары, әдет-
те, ақпараттық мақсаттар үшін және қатынастарды
орнату үшін арналған.
Тілдердегі айырмашылық, мысалы, сыпайылық-
ты, сөйлеу әрекеттерін және өзара әрекеттесуді тү-
сіндіру қиындықтарына әкеледі. Әдетте, тілдердегі
айырмашылықтар түсінуге кедергі келтіреді. Бұл құн-
дылықтарды қабылдаудағы айырмашылыққа бай-
ланысты.
Тіл біздің ойларымызды қалыптастырады және
адамдардың әлемді қабылдауын қалыптастыра-
тын негізгі элемент болып табылады. Адамдар дың
қарым-қатынасы көбінесе олардың шығу тегіне
бай ланысты. Тіл жеке адамдардағы этноцентризм-
нің қарқынын арттырады, осылайша олардың мә-
дениетке деген өзіндік көзқарасы артады. Нә-
тижесінде, олар өзде рінің жеке құндылықтары
мен сенімдеріне ұқсамайтын әртүрлі байланыс құ-
ралдарына аз жауап береді.
Теориялық та, практикалық тұрғыдан да қазір-
гі тіл білімінің проблемасы сөйлеу мәдениеті мә-
селесі болып табылады. Сөйлеу мәдениеті – бұл
тіл дің сарқылмас байлығын, оларды тиімді және
ма қсатты пайдалануды, адамның мәдениеті мен
ру ханиятының жақсаруының, жан-жақты дамыған
жеке тұлғаны тәрбиелеудің маңызды құралы. Алай-
да адамдардың тілге деген қарым-қатынасы, қа-
рым-қатынас құралы ретінде ғана емес, сонымен
бірге адамның білім алуындағы, оны әртүрлі та-
рихи кезеңдерде жетілдірудің маңызды факторы
ретіндегі көзқарасы әр түрлі болды. Бұл өрнектер
шығыстың көрнекті тұлғаларының бірі – Әбу Насыр
әл-Фарабидің еңбектерінде де айқын көрінеді. Атап
айтсақ, әл-Фарабидің сөйлеу мәдениеті, шешендік
өнер, әсіресе, поэтикалық сөйлеу мәселелері, әр
түрлі жанрдағы шығармалардағы сөйлеу ерекшелігі
туралы оның «Шер Саняти» («Көрнекілік өнері»)
еңбегінде көрініс тапты. Әбу Насыр әл-Фарабидің
нұсқау, поэзия және поэтикалық өнер туралы, ақын-
дық шығармашылығымен айналысатындарға қо-
йылатын талаптар туралы тұжырымдары назар
аударуды талап етеді және жалпы өнер және тіл білімі
шығармаларының лексикасы мен стилін зерттеуде
пайдасыз емес. Әбу Насыр әл-Фараби ақындардың
табиғи поэтикалық дарынына ие ақындарды басқа
типтегі ақындардан бөліп көрсету қажеттілігін ба-
са айтады, ал ол ақындардың тілге қатынасы, тіл-
дің лексикалық байлығы, көркем стилистикалық
құралдарды қолданудағы айырмашылықтарға жеке
тоқталады.
Тілге ұқыптылықпен, құрметпен қарау, оны мақ-
сатты және орынды қолдану, сонымен қатар оны
тұлғаны тәрбиелеу және жетілдіру құралы ретінде
бағалау өте ұзақ тарихы бар. Ежелден бері ата-
бабаларымыз тіл мен сөйлеудің адамдар өміріне
тигізетін пайдасын мойындаған, оны әлеуметтік
ағымға бағыттайтын адамға жағымды әсер ететін, тіпті
оның өмірін өзгерте алатын құрал ретінде қабылдаған.
Тілге табыну – ежелгі құбылыс, ата-бабаларымыз тіл,
адам сөйлеуі оны жасай алады деп сенгенбақытты
немесе бақытты емес, осыған байланысты арнайы
|