Хабаршы «Арнайы педагогика» сериясы

86 

сӛйлеу  тіл  дамуының  бұзылысын  ерте  анықтау  және  сәбилік  және  ерте  жаста  уақытылы  түзету  –

педагогикалық  әсер  ету  церебральды  сал  ауруы  бар  балалардың  психосӛйлеу  тіл  бұзылыстарын 

азайтуға  кейбір  жағдайларда  жоюға  мүмкіндік  береді.  Түзету  жұмысы  тек  жас  ерекшелікті  есепке 

алумен ғана құрылмайды, баланың психосӛйлеу тіл және қозғалыс дамуының қай кезеңінде тұрғанын 

есепке алумен құрылады. Қозғалыс, психикалық және сӛйлеу тіл бұзылысының құрылымын тексеру 

және  анықтау  үшін,  ұзақ  уақыт  бойы  баланың  динамикалық  бақылау  қажет,  бұл  кезде  диагностика 

мен  түзетудің  нәтижелігі  жоғарылай  түседі,  ал  ол  күрделі  және  сәйкестенген  бұзылыстары  бар 

балалармен түзету жұмыс кезінде ӛте маңызды. 

Түзету-педагогикалық  жұмыстың  негізгі  міндеттеріне  келесілерін  жатқызуға  болады:  бұлшық  ет 

тонусын  және  артикуляциялық  аппараттың  моторикасын  қалыптандыру;  сенсорлы  жүйелерді 

дамыту;  заттық  және  ойын  іс-әрекетін  қалыптастыру;  зейін,  есте  сақтау,  ойлауды  дамыту.  Танымал 

физиолог  Н.А.Бернштейн  кез-келген  қозғалыс  тренингінде  қол  емес,  ми  жаттығады,  ол  БЦС  бар 

балаларда  ӛзекті  мәселе  болып  табылады,  ӛйткені  оларда  жалпы  және  ұсақ  моторикасының 

қызметтері зардап шегеді. 

З.И.  Лубовский,  Т.В.  Розанова,  Л.И.  Солнцева  (2003)  және  т.б  мамандар  ЦСА  бар  балалардың 

қозғалыс  және  сӛйлеу  қимылды  бұзылыстарының  нақты  бір  клиникалық  және  патогенетикалық 

ортақтығын  анықтады.  Кӛптеген  сӛйлеу  қимылды  және  қозғалыс  бұзылыстарының  негізінде  қаңқа 

және  сӛйлеу  бұлшық  етінің  тонусын  реттейтін,  ми  қыртыс  астының  ми  бағанасы  бӛлімдерінің 

біріншілік  патологиясымен  байланысты,  тежелген  және  жиі  бұзылған  рефлекторлы  дамудың 

бұзылысы  жатыр.  БЦС  кезіндегі  ми  бағанасы  бӛлімдердің  патологиялық  белсенділігі  қаңқа  және 

сӛйлеу  мускулатурасына  да  ісер  ететін,  ұзақ  уақытылы  сақталған  патологиялық  тоникалық 

рефлекстерді  шарттайды,  ал  ол  ӛз  кезегінде  функциональды  жүйенің  сӛйлеу  және  жалпы  қимылды 

қыртыс асты деңгейінің дамуына кедергі келтіреді.  

Барлық  баланың  сӛйлеу  тілінің  дамуының  барлық  сӛйлеу  тілге  дейінгі  және  бастапқы  кезеңдері 

тоникалық  рефлекстердің  жағымсыз  әсер  етуінен  тежеледі,  және  олар  церебральды  сал  ауруы  бар 

балалардың  псевдобульбарлы  дизартрияның  спецификасын  айқындайды.  Бұл  специфика  сӛйлеу 

мускулатурасында  бұлшық  ет  тонусының  бұзылысы,  осыған  сай  дыбыс  айтудың  бұзылысы 

тоникалық  рефлекстердің  артикуляциялық  мускулатураның  бұлшық  ет  тонусының  қалпына  әсер 

етуімен  шартталған,  баланың  қалпына  және  басының  қалпына  тәуелді  түрліше  белгіленеді. 

Церебральды  сал  ауруы  бар  балаларда  мидың  органикалық  бұзылысымен,  қозғалыс  деприва-

циясымен,  бұзылыспен  байланысты:  кӛру,  есту  және  бірінші  орында  қозғалыс-кинестетикалық 

анализаторлардың,  қабылдау  үрдістердің  қалыптасуы  бұзылады,  қалып  және  дене  қозғалыс  схе-

масының  патологиялық  орналастырылуы  дамиды.  Соның  салдарынан  ең  жәй  деген  қозғалыс  үлкен 

қиындықтар тудырады.  

Н.А. Бернштейннің зерттеулері қозғалыс дағдысы, қозғалыс міндетінің қандай да бір түрін шешуді 

меңгеру біліктілігін кӛрсететін, координациялық құрылым екенін кӛрсетті. Сонымен қатар қозғалыс 

жетіспеушілігімен  байланысты,  балаларда  манипулятивті-заттық  іс-әрекет  шектелген,  сипап  сезу 

арқылы  заттарды  қабылдау  қиындатылған.  Бұл  бұзылыстардың  кӛру-моторлы  координациясының 

дамымаушылығымен  сәйкестігі  толыққанды  заттық  қабылдау  мен  танымдық  іс-әрекеттің  қалып-

тасуына кедергі келтіреді. 

Церебральды  салды  емдеу  ерте,  кешенді,  жүйелі  және  үздіксіз  болу  керек.  Ерте  емдеудің 

қажеттілігі  ӛмірінің  бірінші  жылында  баланың  миының  үлкен  пластикалығымен  және  бейімделуге 

қабілеттілігімен шартталған. 

Жалпы  алғанда,  медициналық  тұрғыда  церебралды  салды  емдеу  бойынша  мәліметтерді  тӛмен-

дегідей жинақтауға болады.